Ngọt chua mùa chay miền trung du

Những cơn mưa rào tháng 7 hối hả nối đuôi nhau đi qua. Người dân vùng trung du chờ đợi trái chay vào mùa.

Để ngắt xuống cho vào nồi nước luộc rau muống, hay thái lát kho tiêu cùng mớ cá rô, để trông màu đỏ hồng trong bát canh chua cá, bát nước rau, thấy cái nóng nực của mùa hè như cũng tan biến.

Chay là loài cây thân gỗ sống trong rừng. Sau được trồng trong vườn nhà nhiều tỉnh trung du miền núi như Hà Giang, Hà Bắc, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An… Trong y học dân gian, quả chay được biết đến là thứ quả vị chua tính bình, có tác dụng thu liễm, cầm máu, thanh nhiệt, khai vị giúp tiêu hóa, làm ăn ngon cơm.

Trái chay xanh ngon.

Người ta dùng quả chay để chữa phổi nóng, ho ra máu, thổ huyết, chảy máu mũi, đau họng, có thể dùng quả chay ăn hoặc ép nước chay uống. Cây chay có khi cao tới 15m, nhiều cành, tán lá sum xuê. Chay ra hoa kết quả từ tháng 4, tháng 5. Quả chay lúc nhỏ, thật kì lạ là không xanh mà mang một màu vàng nhạt. Đến giữa tháng 7 quả to tròn, có thể hái được. Trong cái nắng nóng mùa hạ của vùng trung du, nhìn cả một cây chay lá xanh mướt, lúc lỉu quả mọc từng chùm đầu cành, thấy thích thú vô cùng.

Chay là thứ quả mang danh “xanh vỏ đỏ lòng”. Thật vậy, quả chay khi hái xuống, vỏ xanh mướt, nhưng khi bổ ra, dưới lớp nhựa màu trắng sữa là ruột chay màu hồng nhạt.  Màu sắc độc đáo của thứ quả này khiến nó là lựa chọn số 1 của các bà nội trợ khi mua gia vị nấu canh cá, đánh dấm nước rau. Chay nấu canh cá, canh rau không chỉ ngon mà còn cho màu sắc đẹp. Đến đất trung du mùa chay, chưa thưởng thức bát nước rau muống hồng hồng hấp dẫn, chua dịu đậm đà thật đáng tiếc!

Chay phơi khô mùa nắng.

Chay không chỉ thích hợp với rau muống luộc. Thứ trái cây bình dị này còn tuyệt vời khi dành để kho cá đồng. Cá rô, trắm, trôi béo múp tháng 7 đem xắt khúc, ướp với riềng, xả, gừng, quả chay thái lát rải đều cả đáy nồi, trên mặt cá, kho nhừ với nước hàng, hạt tiêu, nước mắm. Cái ngọt, chua của quả chay ngấm vào cá đồng, và hình như những gia vị ngọt ngon kia cũng ngấm cả vào cả những lát chay. Vậy nên, nhiều khi chay kho đưa cơm còn hơn cả cá kho. Nồi cơm bỗng chốc hết veo trong những ngày mưa.

Ăn không xuể mùa chay sai, các bà nội trợ tranh thủ nắng thái chay thành lát rồi phơi khô. Những lát chay khô thơm mùi nắng một ngày lại xuất hiện trong mâm cơm với những khúc biến tấu, nấu canh cá, thịt, kho cá, canh rau mà vị không hề thay đổi.

Tháng 9, khi trong vườn nhà những trái hồng lúc lỉu chín đỏ là lúc chay chín vàng trên cành, không hái kịp sáng hôm sau đã thấy rụng đầy gốc. Chay chín mềm, ruột đỏ rực, không còn nhựa dính, nhiều người già trong vùng rất thích vị chua ngọt đặc trưng của trái chay vườn nhà, bửa ra ăn ngon lành một thứ quả hiếm gặp nơi phố thị.

Chay đã thành một thứ cây, thứ quả không thể thiếu của người dân vùng trung du. Vỏ rễ chay ăn cùng trầu cho thêm đậm đà, bữa cơm mùa chay thêm ngon với cá kho, rau luộc.

Xa mảnh đất trung du, cũng lưu luyến vị ngọt chua quả chay bình dị!

Thúy Hằng