Phố hàng mắm

Sách “Vũ Trung Tuỳ Bút” của Phạm Đình Hổ có viết về nơi đây: “Vạn Hàng Mắm” tức là bến sông, người làng sống dưới thuyền buôn mắm.

Con phố dài 188m, đi từ đường Trần Nhật Duật cắt ngã tư Hàng Tre và cắt Nguyễn Hữu Huân đến chỗ tiếp nối với Hàng Bạc, chỗ ngã ba Hàng Bè, thuộc quận Hoàn Kiếm.

Phố này trước kia gồm hai phố: phố Hàng Trứng ở phía đông, phố Hàng Mắm ở đoạn cuối. Hai phố này ngày trước chuyên bán các thứ mắm cá và các thuỷ sản khác và trứng. Thời Pháp thuộc, phố đã có tên là Hàng nước Mắm (Rue de la Saumure). Tên Hàng Mắm được đặt chính thức từ sau 1945.

Phố này được xây dựng trên nền đất xưa vốn thuộc thôn Thanh Yên, tổng Phúc Lâm, huyện Thọ Xương. Đình, miếu thôn này nay còn trong ngõ Nguyễn Hữu Huân, số nhà 14A, thờ hai Tiến sĩ họ Vũ và họ Nguyễn. Đình Mỹ Lộc thì ở số 45 Nguyễn Hữu Huân, thờ Nguyễn Trung Ngạn. Xưa kia đây là đất ven sông (khoảng 150 năm trước). Trong thời kỳ còn kinh thành Thăng Long thì đây là một cửa ô, được gọi là Mỹ Lộc.

Phố Hàng Mắm bây giờ là tên một phố từ phố Bờ Sông vào đến phố Hàng Bạc; trước đó con đường này là hai phố khác nhau, một ở trong và một ở ngoài cửa ô Ưu Nghĩa, có cổng xây canh gác ban đêm. Bên trong cửa ô là phố Hàng Mắm thuộc thôn ưu Nghĩa, tổng Hữu Túc; bên ngoài cửa ô là phố Hàng Trứng thuộc thôn Thanh Yên tổng Tả Túc.

Cho cả những năm ba mươi bốn mươi phố Hàng Mắm hãy còn nhiều cửa hàng bày bán mắm tôm đặc trưng trong chậu sành,  gạt bằng thành xương sườn trâu; mắm tôm loãng đựng trong vại; nước mắm đựng trong những kiệu lớn cao bằng đầu người, chôn xuống đất, đậy nắp, vợi bằng thùng gỗ bán dần; cua rạm muối, mỗi chuyến cất hàng năm bảy tạ, bán buôn đi nơi khác. Hàng bán buôn là chính, do phường buôn mang đi các tỉnh. Những năm sau Hàng Mắm có thêm cửa hàng buôn đồ nấu cỗ như vây bóng mực khô...Nhà buôn mắm nổi tiếng là nhà cụ Tú Dâu (nhà số 28, nhà cổ thềm cao); Cự Xương (số 6); Cự Hải (số 1) và Cự Tài (số 150 phố Bờ Sông), ba nhà này là anh em trong một gia đình Hiện nay ở đây không còn bán mắm mà mặt hàng chủ yếu là bia mộ, đồ sành, đồ đất.