Thứ Năm, 10 tháng 1, 2013

Bàn thiên: Một vật chứng thời khai hoang còn lại

 LÊ VĂN DÂN


Ngày nay, trong quá trình đô thị hóa Bình Dương một tỉnh ởmiềnĐông Nam bộ cũng như các tỉnh, thành phía Nam đang đi lên trên con đường công nghiệp hóa - hiện đại hóa. Các khu công nghiệp đua nhau mọc lên như nấm sau mưa. Đất đai dần dần thu hẹp nhường chỗ cho các nhà máy xí nghiệp ra đời.
Cái “bàn thiên” đã dần vắng mất trên những đường Phố đất hẹp người đông. Tuy vậy ở nông thôn nhất là vùng sâu, vùng xa vẫn còn đậm nét, kể cả những lầu cao ở thành phố lớn, vẫn còn thấy người ta lưu giữ các “bàn thiên” trên bao lơn, sân thượng chẳng hạn. Chứng cứ đó khẳng định rằng, ngoài lòng sùng kính thiêng liêng theo tín ngưỡng truyền thống, vật chứng này biểu hiện rõ nét đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân Nam bộ ngày nay.
Thử tìm hiểu thêm về cái “bàn thiên” một chứng tích thời khai hoang tồn tại đến ngày nay xem sao! Người xưa quan niệm “Trời tròn đất vuông” trời cao rộng vô biên, cao không nóc, rộng không vách, nên để lập một “bàn thiên” cũng đơn giản, chọn một cây cột tròn có đường kính chừng một tấc, cao cỡ ngang đầu người lớn, một tấm ván mỏng vuông khoảng 4 - 5 tấc giữa tấm ván đóng chặt xuống đầu cột. Đằng sau chòi và cây chéo ngắn cho vững khi đặt đồ cúng không bị lật đổ là được Đầu còn lại vạt nhọn đào lỗ cắm xuống đất Vậy là đã xong cái bàn thiên, việc còn lại là vị trí cắm đâu. Chúng ta thử bàn thêm cho rõ nghĩa.
Ai ai cũng biết “Tiền hiền khai khẩn. Hậu hiền khai cơ luôn mang tín ngưỡng truyền thống của quê hương bản xứ từ vùng Thuận Quảng xa xôi đến xứ sở lạ lùng, “Chim kêu cũng sợ, cá vùng cũng ghê” này, họ những người khai hoang mở đất đầu tiên này; cảm thấy mình quá cô đơn nhỏ bé trước cảnh thiên nhiên hùng vĩ, chỉ còn biết đặt niềm tin vào đấng thiêng liêng tối cao đó là “Ông trời” người ta cho là đấng quyền năng ở rất xa mà rất gần. Ngửa mặt là nhìn thấy trời, cúi đầu là thấy đất (Ngưỡng diện kiến thiên, đê đầu thị địa), Trời là niềm tin, đất là hy vọng, chỉ có trời mới có thể cứu nạn cho người (chân ướt chân ráo). Sống giữa bốn bề “cỏ mọc thành tinh, rắn đồng biết gáy”! Thế là khái niệm thờ “Ông trời” đã thật sự hình thành trong tư duy của người đi mở cõi. Cách thờ “tạm thời” miễn thể hiện được câu “Hữu thành tất linh”.
Người xưa lấy thân mình làm chủ thể để suy ra nguyên tắc: Đông vi tả, Tây vi Hữu, Nam vi tiền, Bắc vi hậu (hướng Đông bên trái, Tây bên phải, Nam phía trước, Bắc phía sau) mà định hướng tiến thủ cho ngôi nhà. Theo nguyên tắc này, những ngôi nhà đầu tiên dựng lên trên vùng đất mới, luôn quay mặt về hướng Nam. (Nam vi tiền đối lại Bắc vi hậu) để mỗi khi bái tế người ta phải quay mặt vô bàn thờ tức là quay mặt về phía Bắc mà hoài niệm tri ân tổ tiên, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”. Bởi thế mà vị trí đặt “bàn Thiên” cũng tuân thủ theo nguyên tắc đó: Từ ngạch cửa nhà trước đo ra 1 trượng (khoảng 4m) cắm cột “bàn thiên” giữa sân nhà nơi trống trải để bàn ngó thẳng lên trời, hướng về phương Nam tùy diện tích đất sân nhà rộng hẹp khắc nhau.
Vật cúng cũng đạm bạc đơn sơ như cơ ngơi của nó: gạo và muối, ông cha ta rất quý trọng gạo muối, coi nó là “hạt ngọc của trời, hạt châu của biển” vì nó là thành quả của quá trình lao động gian khổ. Đến ngày sóc, vọng lễ phẩm có khá hơn: nhang đèn, bông trái, nước sạch và gạo muối mà gọi ông bà ta là: hương đăng hoa quả bạch thủy, mễ diêm. Đến đêm ba mươi Tết. Trừ Tịch giao thừa mừng năm mới bàn thiên cũng là nơi thiết lễ “Tống cụ nghinh tân” các ông Hành binh, Hành khiển vật cúng có khá hơn nhưng không ngoài sản phẩm nông nghiệp.
Theo các kỳ lão thì lời khấn vái trước “bàn thiên” cũng giản dị nhầm cầu nguyện gia đình bình yên khỏe mạnh, tai qua nạn khỏi làm ruộng trúng mùa mà đối tượng cầu nguyện là “trời đất”. Và “ai đó”mắt trần không thấy được. “ÔVáivan Hoàng thiên Hậu thổ” đất nước ông bà hoặc “khấn vái những vị khuất mặt khuất mày”...
Vật chứng “bàn thiên” giờ đây cũng đi vào công nghiệp. Người ta xây bằng gạch tô xi măng. Cẩn gạch men hay sơn màu xanh đỏ nhưng có trang trí đẹp đẽ thế nào mà lòng thành của chủ nhân nó không đặt trọn niềm tin vào đấng thiêng liêng tối cao thì “bàn thiên” vẫn không được coi là “gia bảo”của mỗi nhà được.

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét