Con cá trâm vùng Đồng Tháp Mười

Từ trước đến nay, trong các cách đánh bắt cá người ta thường dùng các phương tiện như cần câu, lưới giăng, lưới kéo hoặc tát kinh, tát đìa,... chứ chưa thấy dùng lưới dày để hứng cá bao giờ. Thế nhưng, ở vùng Đồng Tháp Mười của huyện Tân Phước hiện nay đang tồn tại một kiểu đánh bắt cá như vậy đối với một loài cá vô cùng đặc biệt: cá trâm.

Cá trâm là loại cá sống ở vùng nước ngọt, nhiễm phèn nhẹ, ẩn nấp dưới chân của cánh đồng năn, lác, thỉnh thoảng lại men theo con nước trôi ra những dòng kinh lớn. Có một điều lạ là, cá trâm dù sống trong môi trường nào cũng đều tập trung thành đàn, tạo nên một đại gia đình ước lượng lên đến hàng tỉ con, đỏ ngòm mặt nước. Khi xuôi theo dòng kinh, cá trâm thường ém quân gần bờ, vì đây là loài cá rất nhỏ bé chỉ bằng đầu cây tăm nhang, cho nên rất sợ dòng nước chảy xiết.

Cá trâm có mặt hầu như quanh năm, nhưng mùa di chuyển mạnh nhất là khi lũ rút, chúng theo các cống xả trôi ra ngoài kinh lớn, có lúc người ta nhìn thấy chúng kéo thành đàn dài hàng trăm mét. Muốn bắt được cá trâm chỉ có một cách duy nhất là dùng lưới mùng hoặc lưới bồ để hứng. Đi dọc trên những bờ kinh, nếu bạn thấy những cái vèo thật dài nằm nửa chìm, nửa nổi trên mặt nước, bề ngang khoảng vài mét, có đáy sâu, đặt sát mé bờ đích thị là người ta đang đón bắt cá trâm.

Bắt cá trâm rất dễ, khỏi cần động chân, động tay nó cũng tự chui vào vèo theo dòng nước chảy. Khi vào vèo, nó không quay ngược trở ra, mà ở luôn trong đó, ta chỉ việc túm vèo lại cá sẽ gom hết vào cuối vèo (gọi là tùng), lúc đó dùng vợt vớt lên. Ngoài ra, người dân ở đây có một kiểu hứng cá trâm khác từ trong rừng năn. Người ta cũng đặt vèo, nhưng đặt ngay cửa cống để hứng luồng nước từ trong rừng chảy ra kinh. Cá trâm theo nước chui vào vèo từ lúc nào không hay. Khi hứng cá theo kiểu này, người ta bẻ một số nhánh tràm tươi bỏ lên trên miệng vèo cho mát cá, nhất là vào những lúc trưa đứng bóng, con cá sẽ khỏi bị chết khi phải dồn về một góc với số lượng lớn. Người ta vớt cá vào bất cứ lúc nào trong ngày cũng được, nhưng vào ban đêm thì số lượng sẽ nhiều hơn. Tuy nhiên, tuỳ theo mùa, nếu trong mùa hè nắng gắt, cá còn ẩn nấp trong rừng, thì sản lượng đánh bắt sẽ giảm.

Cá trâm ăn rất ngon, là đặc sản của vùng Đồng Tháp Mười. Nhưng không phải ai cũng đều có dịp nếm thử qua món ngon này, bởi nó không phổ biến. Vào những năm 1990 trở về trước, vùng này cá trâm nhiều vô số kể. Những người mới vào đây lập nghiệp, con cá trâm là nguồn thực phẩm nuôi sống họ trong một thời gian khá dài, góp phần cải tạo rừng hoang thành những mảnh đất màu mỡ. Những lúc vào mùa, ăn không hết, con cá trâm được ủ làm nước mắm. Nước mắm làm từ con cá trâm có vị nhân nhẫn, nhưng hương thơm không thua gì nước mắm cá cơm, đặc biệt là độ đạm rất cao.

Cũng như con cá lia thia, cá trâm được chế biến thành nhiều món, nếu là món nhậu thì sẽ đa dạng hơn với cá trâm hấp gừng, cá trâm kho lạt, chiên bột,... Các món trên cuốn bánh tráng, ăn kèm với rau vườn như: lá cách, cải trời, rau má, lá lụa, bông súng chỉ,,,, chấm với nước mắm chua ngọt thì tuyệt vời. Người dân ở nơi này tếu với nhau rằng, nếu về Đồng Tháp Mười mà chưa thưởng thức món cá trâm, thì coi như chưa biết thế nào là hương vị của phèn.

Vì con cá trâm có lượng đạm cao, lại nhiều mỡ, nên người dân vùng này có kiểu kho cá không giống ai. Đầu tiên, người ta bắc lên bếp một nồi nước dùng nêm nếm sẵn gia vị: tiêu, tỏi, đường, bột ngọt,... để lửa liu riu. Đến khi nồi nước xắc xuống, thì cho từng nhúm cá vào một cách từ từ để con cá có thời gian thấm dần gia vị. Không nên cho một lượt với lượng lớn cá vào, vì làm như vậy cá sẽ không chín. Khi thấy con cá vừa chín tới thì nhắc khỏi bếp, cho hành lá và ớt xắt khoanh vào, nồi cá sẽ thơm lựng và trông rất đẹp mắt.

Tiếng lành đồn xa, con cá trâm dần dần được nhiều người ưa chuộng, mà phần đông không phải là dân bản xứ. Từ việc cho không, biếu không ban đầu, nay con cá trâm có giá từ 50.000- 120.000 đồng/lít. Với đặc điểm nhỏ nhắn, sắc màu rực rỡ đỏ đỏ xinh xinh, con cá trâm đã lọt vào mắt xanh của dân chơi cá kiểng thành phố. Họ mua về chủ yếu để làm mồi cho những chú cá kiểng to hơn, có giá trị hơn như: cá La Hán, cá Dĩa,... Có lúc họ tìm về tận nơi để đặt mua, đẩy giá cá trâm cao lên từ 180.000- 200.000 đồng/lít, và vùng này đang hình thành nghề kinh doanh cá trâm chuyên nghiệp đối với một bộ phận dân cư.

Hiện nay, muốn thưởng thức được món cá trâm phải đặt trước ở quán vài ba ngày thì may ra mới có. Bằng không phải vào tận nơi, cùng với người dân bản xứ đi hứng cá, mặc dù không nhiều, nhưng dân nhậu ít ra cũng có cái để lai rai.

NHẬT LINH