Mở cửa hầm bí mật dưới Hoàng thành Thăng Long

Dưới lòng di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long, ngoài hầm D67 là phòng họp của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, còn một hầm bí mật khác sắp mở cửa đón khách - hầm chỉ huy tác chiến của Bộ Tổng tham mưu.

Những năm 1965-1966 Mỹ bắt đầu leo thang đánh phá miền Bắc, Bộ Tổng tham mưu lập kế hoạch bảo đảm an toàn cho cơ quan đầu não tại Thành cổ với ba mức: báo động, xuống hầm và di tản. Hệ thống hầm ngầm sẽ được sử dụng ở mức báo động 2. Căn hầm rộng nhất, được trang bị đầy đủ và hiện đại nhất là hầm D67 (nằm dưới khoảng sân nối giữa điện Kính Thiên và nhà D67 dành cho Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương).

Ít được biết đến hơn là hầm gần khu làm việc của Cục Tác chiến. Mặc dù có quy mô nhỏ hẹp, đơn giản nhưng căn hầm này đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cuộc kháng chiến trường kỳ. Hầm có kết cấu nửa nổi nửa chìm bằng bê tông nguyên khối, với ba lớp nóc, trong đó có hai lớp bê tông và ở giữa là lớp cát có thể chịu đựng được bom tấn, tên lửa. Nội thất hầm tương đối hiện đại, đồng bộ với hệ thống tiêu đồ, thông tin liên lạc, còi báo động, loa phóng thanh thông báo về máy bay địch.

Lối xuống hầm Tác chiến. Ảnh: An ninh thủ đô.

Thiếu tướng Nguyễn Văn Ninh, nguyên Phó cục trưởng Cục Tác chiến, người từng làm việc trong căn hầm từ những năm 1968 kể, lúc bấy giờ, nhiệm vụ thiết kế, xây dựng nhà, hầm được giao cho Bộ Tư lệnh Công binh. Một số bộ phận như máy thông hơi, lọc khí, cửa sắt, điện đài, loa truyền thanh… được nhập từ Liên Xô. Khoảng 300 cán bộ, chiến sĩ từ nhiều trung đoàn chuyên môn được huy động đào, xây hầm từ cuối năm 1965 đến giữa năm 1966 thì đưa vào hoạt động. Để giữ bí mật, Bộ Tư lệnh Công binh đã được lệnh phá sập toàn bộ tầng 2 tòa nhà Cục Tác chiến để ngụy trang, che mắt máy bay do thám của địch. Dưới đống đổ nát hoang tàn đó, các cơ quan, đơn vị vẫn âm thầm hoạt động, đảm bảo hoàn toàn bí mật.

Với vai trò là nơi đầu tiên tiếp nhận thông tin quân sự, kíp trực ban dưới hầm chỉ huy tác chiến, Bộ Tổng tham mưu, có nhiệm vụ đưa ra những phương án tác chiến bảo vệ miền Bắc, thủ đô Hà Nội, đưa ra những đề nghị xử lý tình huống tác chiến trên các chiến trường B, C, K khi đó. Do phải đảm bảo bí mật, chỉ có 3 người trong kíp trực ban mỗi ngày cùng với các tiêu đồ viên, một liên lạc viên (lo việc truyền tin, cấp dưỡng) cùng các chỉ huy cấp cao mới được phép vào hầm. Khi có tình hình khẩn cấp mới tăng cường thêm người trong kíp trực.

Thiếu tướng Nguyễn Văn Ninh nhớ lại: “Từ năm 1965 đến 1973, Mỹ thực hiện hai cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc. Cuối năm 1972, nhiều tin tức tình báo quân sự cho thấy, Mỹ đang tập trung lực lượng quân sự không quân và hải quân để thực hiện cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ hai. Tình hình ngày càng căng thẳng, cán bộ Cục Tác chiến được yêu cầu trực 24/24h dưới hầm. Ngày 18/12/1972, đồng chí Phùng Thế Tài sau khi đón đồng chí Lê Đức Thọ từ Paris trở về có dặn tôi: “Hội nghị bế tắc, ta phải cảnh giác cao độ. Cậu phải ở lỳ dưới đây mà trực”.

4 phòng nhỏ này là nơi liên lạc với các chiến trường. Ảnh: An ninh thủ đô.

Tối 18/12/1972, nhận được thông tin B52 đã cất cánh từ Guam, Utapao (Thái Lan), nhiều tốp bay dọc sông Me Kong lên phía bắc, các lực lượng chiến đấu sẵn sàng. "Vào cấp 1 xong, tôi đã điện thoại báo cáo đồng chí Tổng Tham mưu trưởng Văn Tiến Dũng. Lúc này, nhận thấy thời gian cấp bách, sợ bị động trước cuộc tấn công bất ngờ, tôi liều xin phép được bấm nút báo động phòng không trước quy định vì tình hình diễn biến quá nhanh. Được sự đồng ý của đồng chí Văn Tiến Dũng, tôi đã bấm nút báo động máy bay địch ném bom trước thời hạn 5 phút. Tiếng còi báo động vang lên trên nóc tòa nhà Quốc hội rồi từ từ lan ra toàn thành phố. Trong hầm, điện thoại liên tục đổ chuông. Cả kíp trực ban gồm ba người chúng tôi chỉ kịp nhấc máy và trả lời cùng một câu: “Yêu cầu đồng chí xuống ngay hầm phòng không”, tướng Ninh nhớ lại.

Tướng Ninh kể tiếp, 19h45 hàng đoàn pháo đài bay B-52 bắt đầu trút bom xuống Hà Nội và các vùng phụ cận, cả Hà Nội rung chuyển trong tiếng bom, căn hầm cũng nhiều lần chao đảo. Lưới lửa phòng không giăng sáng rực cả bầu trời. Thông tin chỉ huy và báo cáo tình hình được truyền đi liên tục. Mọi người vẫn thấp thỏm lo âu vì chưa nhận được bất cứ tin tức gì về những chiếc B-52. 20h13, những người lính trên đài quan sát ở Kỳ Đài trong Hoàng thành hò reo "máy bay bị bắn rơi phía Đông Anh, cháy rất lớn". 3 phút sau, thông tin báo về Sở Chỉ huy Quân chủng Phòng không Không quân, một máy bay B52 đã bị bắn rơi tại Phù Lỗ.

Câu chuyện của thiếu tướng Nguyễn Văn Ninh nói trên chỉ là một trong vô vàn những kỷ niệm, sự kiện đáng nhớ gắn với hầm chỉ huy tác chiến của Bộ Tổng tham mưu. Căn hầm được sử dụng cho đến năm 1975. Sau khi giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, căn hầm cùng bao chiến tích lịch sử đã trở thành di tích. Mới đây, với nỗ lực bảo tồn những di tích cách mạng kháng chiến, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long đã lên kế hoạch nghiên cứu, phục dựng căn hầm.

Các ổ điện cùng hệ thống lọc khí của hầm. Ảnh: An ninh thủ đô.

Lần đầu tiên, sau mấy chục năm căn hầm được mở cửa, những trang thiết bị đa phần đã hỏng hóc, hệ thống lọc gió, làm mát đã không còn hoạt động, đường điện bị cắt… Các cán bộ của Trung tâm đã tìm hiểu, nghiên cứu những tư liệu cũ, gặp mặt cán bộ chiến sĩ năm xưa từng làm việc tại đây, dần dần làm sống lại căn hầm khi xưa với trọn vẹn tầm quan trọng lịch sử. Từ chiếc điện thoại số 1 chỉ dùng để nghe điện từ Chủ tịch Hồ Chí Minh cho tới nút nhấn chuông báo động trên nóc tòa nhà Quốc hội hay hệ thống điện đàm, vô tuyến điện, loa phóng thanh, tiêu đồ đều đang được cẩn trọng phục dựng.

Ông Trần Việt Anh, Phó giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long cho biết, nhân dịp kỷ niệm 40 năm chiến thắng Điện Biên Phủ trên không (tháng 12/2012), căn hầm sẽ mở cửa đón khách tham quan. Thông qua di sản này người dân và du khách quốc tế hiểu thêm về lịch sử dân tộc Việt Nam.

An ninh thủ đô

Căn hầm được xây dựng kiến cố trong Hoàng thành Thăng Long có thể chống được sức công phá của bom tấn và bom nguyên tử. Cửa hầm bằng thép tấm có thể chống được sức ép nguyên tử và tia phóng xạ. .

Phòng Trực ban tác chiến trong hầm rộng 34 m2, nơi tập trung hệ thống trang thiết bị máy móc, bộ đàm, sa bàn...phục vụ cho công tác chi huy tác chiến.Ảnh: Bá Đô

Sáng 20/12, nhân kỷ niệm 40 năm chiến thắng Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không, Trung tâm bảo tồn di sản Thăng Long đã mở cửa hầm chỉ huy tác chiến nằm bên dưới tòa nhà Cục tác chiến trong khuôn viên Hoàng thành Thăng Long. Theo Giám đốc Trung tâm Nguyễn Văn Sơn, cơ quan này đã tu bổ, chỉnh trang và sưu tầm nhiều hiện vật, tư liệu để trưng bày phục vụ người dân tham quan sau nhiều năm hầm bị đóng cửa.

Hầm được xây dựng vào những ngày đầu Mỹ gây chiến tranh phá hoại miền Bắc cuối năm 1964, do Trung đoàn 259 Cục công binh thiết kế và thi công. Hầm rộng 64 m2, được đúc bằng bê tông cốt thép và chia làm 3 lớp. Lớp giữa đổ cát dày nửa mét chống được sức công phá của bom tấn, tên lửa, bom nguyên tử và vũ khí hóa học. Trong hầm có hệ thống điều hòa nhiệt độ bằng hơi nước và thông hơi, lọc độc, chống nhiễu từ...

Hầm có 3 phòng, lớn nhất là phòng trực ban rộng 34 m2. Đây là nơi làm việc liên tục của kíp trực ban tác chiến do Cục Tác chiến, Bộ Tổng tham mưu đảm nhiệm, có nhiệm vụ trực tiếp trả lời Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Chủ tịch gọi hỏi; theo dõi tình hình chiến sự toàn chiến trường miền Bắc cũng như chiến trường Đông Dương; đề xuất với Bộ Tổng tham mưu các phương án tác chiến...

Hai phòng còn lại là phòng đặt trang thiết bị, động cơ (rộng 10 m2) gần cửa hầm ở hướng nam và phòng giao ban tác chiến (rộng 20 m2) gần cửa hầm phía đông. Dưới hầm còn lưu lại khá nhiều hiện vật, như: bàn làm việc của Bộ Tổng tham mưu, bản tiêu đồ khổ lớn để định hướng máy bay địch, những bộ điện đàm, điện thoại nối với Phủ chủ tịch, bảng thông báo tình hình máy bay địch...

Có mặt dưới hầm, thiếu tướng Nguyễn Văn Minh, nguyên Phó cục trưởng Cục Tác chiến, Bộ Tổng tham mưu, kể ông đã làm việc tại đây hơn 10 năm. Khi đó hầm là một bộ phận trọng yếu của tổng hành dinh bao gồm cả hầm D67 là nơi làm việc của đại tướng Võ Nguyên Giáp. Khi có chiến sự, toàn bộ lãnh đạo quân đội cũng như Bộ Chính trị cùng xuống hầm họp bàn và đưa ra các chỉ đạo tác chiến toàn quân.

Ông Minh cho hay, trong những ngày máy bay B52 bắn phá, hầm chỉ huy tác chiến liên tục có nhiều lãnh đạo đến họp bàn. Như sáng 19/12/1972, Bí thư Ban chấp hành trung ương Đảng Lê Duẩn đã trực tiếp điều hành cuộc họp trong hầm cùng với Tổng tham mưu trưởng Văn Tiến Dũng quyết định cho trận chiến trên bầu trời Hà Nội.

"Hầm tác chiến mở cửa sẽ giúp mọi người hiểu rõ chặng đường chống Mỹ của quân đội ta, nhất là những tháng ngày chiến đấu với B52 trên bầu trời Hà Nội", ông Minh bày tỏ.

Bàn làm việc gồm điện thoại, cặp da...được các đồng chí trong Bộ Quốc Phòng, Quân Ủy trung ương...sử dụng trong quá trình kháng chiến chống Mỹ từ năm 1967 - 1975. Ảnh: Bá Đô

Bà Vũ Thị Thu Hà vốn là tiêu đồ viên kể lại, hầm tác chiến luôn đóng kín cửa song có hệ thống thông hơi tốt, mùa hè trong hầm mát hơn trên mặt đất. Dưới hầm luôn có 3 người cùng nhau ứng trực, khi nào có diễn biến mới thì các lãnh đạo xuống hầm họp bàn và chỉ đạo phương hướng.

Khi đó bà Hà mới 18 tuổi, hàng ngày ứng trực nghe tín hiệu mật mã báo về tình hình máy bay địch hoạt động trên các chiến trường và viết thông tin lên tiêu đồ để lãnh đạo nắm tình hình. Trong hầm này, bà cũng nhận lệnh báo động cho thành phố Hà Nội để quân dân phòng tránh máy bay ném bom và đánh trả các đợt không kích của địch.

"Không có mặt tại hiện trường song tôi vẫn hình dung máy bay B52 rải thảm ở Khâm Thiên hay các trận địa báo bắn trả máy bay địch", bà Hà kể.

Tại buổi mở cửa hầm chỉ huy tác chiến, bà Katherine Muller Marin, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Hà Nội, cho biết khi xuống dưới hầm, bà cảm giác như thấy lại một thời kỳ lịch sử, tái hiện thời kỳ đấu tranh anh dũng và chiến thắng của quân đội, nhân dân Việt Nam. Căn hầm này cũng được bảo tồn nguyên vẹn theo đúng định hướng của UNESCO về bảo tồn di sản.

Đoàn Loan

Sáng nay, Trung tâm bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội mở cửa Hầm chỉ huy tác chiến Bộ Tổng tham mưu đón khách tham quan nhân dịp kỷ niệm 40 năm chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”.

Hầm nằm tại khu A Hoàng thành Thăng Long, một cửa nối với nhà làm việc của Cục Tác chiến, cửa phía nam thông với khu Đoan Môn. Hầm chia làm 2 phòng chính, là phòng Giao ban tác chiến và phòng Trực ban tác chiến. Phòng Giao ban tác chiến rộng khoảng hơn chục mét vuông, là nơi các lãnh đạo trong Bộ Chính trị, chỉ huy Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng tư lệnh QĐND VN.

Trong phòng này đang trưng bày nhiều hiện vật là đồ dùng, vật dụng, quân tư trang, quần áo... của cán bộ chiến sĩ tham gia chiến đấu trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Nằm liền kề với phòng Giao ban là phòng Trực ban tác chiến, rộng 34 m2, nơi tập trung hệ thống trang thiết bị máy móc, bộ đàm, sa bàn... phục vụ cho công tác chi huy tác chiến.

Tại đây cũng được ngăn thành 4 phòng nhỏ, được trang bị bộ đàm để liên lạc giữa các Tổng, Bộ...

Bàn làm việc gồm điện thoại, cặp da... được các lãnh đạo Bộ Quốc phòng, Quân Ủy trung ương sử dụng.

Trong phòng cũng trưng bày những bức ảnh của các cán bộ trung ương đang trực tiếp chỉ huy chiến đấu, cùng nhiều vật dụng, đồ dùng, trang thiết bị tác chiến...

Thậm chí có cả những bộ ấm trà, phích nước, đèn dầu...

Nút ấn báo động.

Ngoài ra trong hầm còn có phòng thông hơi, lọc độc, lọc sạch, thông gió tự nhiên.

Trong ngày mở cửa, thiếu tướng Nguyễn Văn Minh, nguyên phó Cục trưởng cục tác chiến đã chia sẻ những cảm xúc, kỷ niệm về ngày tháng làm việc tại căn hầm.

Bá Đô