Cái 'lý' uống rượu 'hai chân' của người Mông

(Baonghean.vn) - Trong các cách uống rượu của người dân vùng cao Nghệ An, mỗi dân tộc đều chứa đựng những nét văn hóa khác nhau. Nếu người Khơ Mú có hát tơm để uống thì người Mông lại có cái “lý” uống rượu bằng “hai chân”.

Một lần, chúng tôi được đến dự đám cưới của đôi trai gái người Mông ở xã Nậm Càn (Kỳ Sơn). Từ sáng sớm, trong ngôi nhà nhỏ lợp bằng gỗ sa mu truyền thống, người làm thịt lợn, người chuẩn bị rau cỏ cho đám cưới của cô gái vừa được bắt vợ tối cách đó mấy hôm.

Vừa đặt chân đến cổng, ông Xồng Chống Thông, bác trai của cô dâu chạy ra đón chúng tôi ngồi vào bàn để “làm phong tục”. Vừa nói chuyện, ông Chống Thông vừa nhanh tay rót 2 chén rượu đầy ắp để vào chiếc đĩa. “Bây giờ tôi là chủ xị, tôi uống trước để anh em theo vòng nhé” - Xồng Chống Thông giải thích.

Trong các cuộc vui của người Mông, chén rượu là thức uống không thể thiếu. Ảnh: Đào Thọ

Tay trái cầm đĩa, tay phải cầm chén rượu, ông nói với người kế bên: “Chớ lò” (rượu về) rồi uống hết. Mặc khách thanh minh rằng, tửu lượng có hạn, Xồng Chống Thông vẫn dõi mắt kiểm tra hết vòng rượu rồi bắt tay từng người một.

Ông cho biết, đây là phong tục của người Mông, chỉ có uống vòng như thế mới thể hiện được sự công bằng giữa những người tham gia cuộc rượu với nhau. Hơn nữa, khi vui phải uống một lần 2 chén để vừa có vợ, vừa có chồng nhằm cầu mong cho cuộc sống hạnh phúc. Người này uống xong rồi rót cho người kế bên phải và mời "chớ lò", cứ thế cho đến hết vòng rượu.

Những chén rượu bằng ống nứa được đặt lên đĩa để chúc nhau. Ảnh: Đào Thọ

Ông Lầu Xái Phia, một già làng có uy tín ở bản Nậm Khiên (Nậm Càn) còn cho chúng tôi biết thêm: Cuộc sống của người Mông chủ yếu dựa vào rừng núi nên đôi chân là bộ phận rất quan trọng.

Do vậy, mỗi cuộc vui có chén rượu, họ thường chúc nhau 2 chén 1 lần để 2 chân được vững vàng không bao giờ nghiêng ngả. Chắc vì lẽ đó, mỗi khi ngồi bên bếp lửa thưởng thức thứ rượu ngô nồng nàn hương vị của người Mông chúng tôi thường được nghe họ bảo rằng: “Phải đi 2 chân chứ”.

Mỗi cuộc vui, người Mông uống 1 lần 2 chén theo vòng mà theo cách nói của họ là "đi 2 chân". Ảnh: Đào Thọ

Cũng theo ông Lầu Xái Phia, chỉ có lúc vui, người Mông mới “đi 2 chân” chứ có đám ma, họ cũng uống rượu theo vòng nhưng chỉ có 1 chén. Điều này để thể hiện sự mất mát của gia đình và sự chia buồn của cộng đồng làng bản.

Trong đám cưới, thầy cúng cúng xong phải dùng chén rượu đó đổ sang bên tay phải để mời ông bà tổ tiên thụ hưởng; còn đám ma, họ đổ sang phía tay trái để cầu mong cho các linh hồn yên ổn về phía bên kia “tủa sò”.

Thực sự, nếu không quen với lối uống rượu của người Mông, nhiều khách lạ dễ dàng bị “sốc” khi phải uống 1 lần 2 chén. Tuy nhiên, hiện nay nhiều người dần nhận ra những tác hại từ rượu nên đã hạn chế và từ bỏ cách uống này.

Đào Thọ

Luật uống rượu độc đáo ở thủ phủ rượu cần xứ Nghệ

(Baonghean.vn) - Có gần 20 tổ sản xuất rượu cần hoạt động thường xuyên, bản Chòm Muộng xã Mậu Đức, huyện Con Cuông, Nghệ An hiện là nơi sản xuất rượu cần nhiều nhất ở miền tây xứ Nghệ. Không chỉ vậy, bản người Thái này còn có luật uống rượu cần với những nguyên tắc khắt khe.

Phụ nữ bản Chòm Muộng đang chăm sóc cho chum rượu cần của tổ mình.

Trăm người làm rượu cần

Chòm Muộng cách trung tâm thị trấn huyện Con Cuông khoảng 6km. Bản người Thái này từ lâu nổi danh khắp các địa phương vùng cao miền Tây Nam Nghệ An là nơi sản xuất rượu cần với số lượng lớn, cung ứng cho không chỉ người dân vùng cao. Rượu cần bản Chòm Muộng đã theo những chuyến xe về tỉnh lỵ Vinh, ra đến Hà Nội... Khách nước ngoài đến thực hiện các dự án hỗ trợ cho bản phát triển kinh tế cũng tỏ ra thích thú. “Họ cũng đã mua về nước làm quà.” Một người ủ rượu cần lâu năm chia sẻ.

Bản Chòm Muộng có hơn 200 hộ dân chuyên nghề làm ruộng. Gạo nếp cũng là nguồn nguyên liệu chính để ủ rượu cần. Chị Vi Thị Điều, Chi hội trưởng phụ nữ bản chia sẻ: “Từ ngày về bản làm dâu, tôi đã thấy các bà ủ rượu cần. Năm 1989 làm chi hội trưởng phụ nữ, phụ trách tổ sản xuất rượu cần của bản, tôi được người già truyền nghề. Từ ngày đó, dù đường sá khó khăn, cách trở đò giang nhưng đã có nhiều người tìm đến mua rượu cần ở bản Chòm Muộng.” Hiện nay trong bản có gần 20 tổ sản xuất rượu cần, mỗi tổ có từ 7 – 15 thành viên tham gia, chủ yếu là các bà, các chị phụ nữ.

Người dân bản Chòm Muộng chủ yếu dùng gạo để nấu rượu cần, như vậy sẽ làm cho rượu ngọn hơn.

Nhiều nơi dùng sắn để ủ rượu cần, dân bản Chòm Muộng chủ yếu dùng gạo nếp. Thành phần men ủ rượu hoàn toàn từ nguồn gốc tự nhiên. “Mỗi người đều có bí quyết riêng, nhưng men rượu cần đều làm từ gạo nếp ủ với rượu. Ngoài ra có có một số lá cây rừng, bí quyết của riêng mỗi người. Lá mía, lá mít bở, quả mít chín hong khô cũng là những thứ không thể thiếu vì nó giúp rượu cần ở Chòm Muộng ngọt như pha đường.”, vẫn theo chị Vi Thị Điều.

Tháng 10 dương lịch hàng năm là vào mùa sản xuất rượu cần của người Chòm Muộng. Bản có trên 190 hội viên phụ nữ thì có 160 người tham gia công việc này. Phụ nữ Chòm Muộng chọn thời điểm này để sản xuất rượu cần vì là lúc công việc nhà nông đã vãn...

Những chóe rượu cần được ủ rất cẩn thận, nó có thể bảo quản được cả năm mà không sợ bị đắng.

Để có một mẻ rượu cần như ý, phụ nữ Chòm Muộng phải chuẩn bị trước hàng tháng trời. Men rượu sau khi vắt thành từng viên, phơi nắng cho khô lên mốc rồi trộn với xôi, trấu sạch mới đem ủ trong chum. Sau 2 tuần gạo bắt đầu thành rượu. Nhưng phải mất một đến ba tháng sau mới uống được. Một ché rượu cần của dân bản Chòm Muộng có thể bảo quản hàng năm trời. Rượu để càng lâu càng ngon.

"Luật" uống rượu ở Chòm Muộng

Không chỉ là nơi sản xuất rượu cần nổi danh ở miền núi Nghệ An, bản Chòm Muộng cũng có luật uống rượu rất riêng và rất quy củ. Đó là lý do mà người ta gọi những cuộc uống rượu cần của người vùng cao là “hội”.

Người ta bắt đầu một hội uống rượu cần theo một số lượng người nhất định. Thường là 6, 8 hoặc 10 người. Lượng rượu cần được tính bằng thể tích rượu trong một chiếc sừng trâu. Một “ông chàm” không tham gia uống rượu được cử rót rượu. Ông chàm sẽ hỏi xem cả hội nên uống bao nhiêu sừng.

Sau khi thống nhất, ông “chàm” rót rượu từ sừng trâu cho đầy miệng chum và hô “chàm rót, chàm mới”. Hội uống đồng loạt hô: “Mời chàm.” Và bắt đầu ngậm cần hút rượu. Chỉ khi nào uống đủ số “sừng trâu” đã định sẽ nhường lại cho hội khác.

Rượu cần của bản Chòm Muộng không chỉ sản xuất để bán mà còn để bà con trong bản dùng vào những dịp lễ hội. (ảnh minh họa)

Vui nhộn nhất trong những hội rượu cần là các cuộc thi đấu giữa các hội với nhau. Thường là giữa nam và nữ, chủ và khách. Những cuộc thi “nảy lửa” thường diễn ra trong những đám cưới, ngày hội Đại đoàn kết (18/11), Tết Nguyên Đán… Cuối cùng thì người thắng hay người thua đều không ai phải thiệt thòi. Những cuộc vui thường kết thúc bằng những tiếng cười vui vẻ.

Chỉ những người uống sai luật phải chịu phạt. Đó là trường hợp quên không nói “mời chàm”, hút cần trước những người lớn tuổi hơn. Những ai uống không “đẹp” nghĩa là hút cần không nhiệt tình sẽ bị phạt uống gấp đôi số sừng rượu của cả hội.

Theo chị Chi hội trưởng phụ nữ bản Chòm Muộng, luật uống khắt khe này bắt nguồn từ “tửu lượng” rất đáng nể của phụ nữ nơi đây. Những phụ nữ ở bản người Thái này có tửu lượng kém nhất cũng uống hết 5 sừng, mỗi sừng rượu từ  250 – 300ml. Tuy nhiên đây là loại rượu nhẹ nên không mấy khi khiến người ta say khướt như uống rượu nấu.

Chị Điều cho biết thêm: Những hội rượu cần thường chỉ diễn ra vào ngày vui. “Ngày làm lụng chẳng ai uống đâu. Anh thấy đấy.” Chị Điều cười sảng khoái, chỉ tay về phía những thửa ruộng bậc thang. Rất đông bà con bản Chòm Muộng đang xuống ruộng gặt vụ mùa.

Hữu Vi – Hồ Phương