Làng cổ Chi Lễ

Nét kiến trúc cổ và lễ hội thường niên được tổ chức tại Chi Lễ. -Ảnh: Quang Huy

Chi Lễ là một làng lớn thuộc xã Mỹ Thái, huyện Lạng Giang gồm 8 xóm hợp lại. Đây là một làng cổ có nhiều hội hè, đình đám.

Từ thời Lê Trung Hưng khoảng cuối thế kỷ XVII đầu thế kỷ XVIII, Chi Lễ đã là một làng tụ cư đông đúc, có truyền thống lịch sử phát triển từ lâu đời, nên tổ chức làng xóm, dân cư cùng các lệ tục ở đây khá chặt chẽ và ổn định. Hàng trăm năm nay, nhân dân nơi đây sống hòa thuận, đoàn kết với những lệ tục do chính họ đặt ra và luôn duy trì nó.

Cũng như các địa phương khác trong tỉnh, phong tục, tập quán và tín ngưỡng ở Chi Lễ cũng có những nét đặc trưng riêng. Các lệ tục ở nơi đây từ xa xưa đã rất phong phú và phức tạp. Một năm thôn có rất nhiều tiết lễ: Ngày mùng 4 tháng Giêng (âm lịch) là ngày hội chùa; ngày mùng 10 tháng 1 ngày hội đình là ngày đại lễ làng mở hội; ngày 22 tháng 2 làng tổ chức tế lễ tại Văn Chỉ, ngày 13 tháng 8 là ngày làng làm lễ tế tại Nghè. Những năm gần đây, thực hiện nếp sống văn minh trong "việc cưới, việc tang và lễ hội", làng đã gộp bốn lễ lớn thành một ngày hội chính, gộp bốn lễ chính thành một ngày đại lễ và lấy ngày 10 tháng Giêng âm lịch hàng năm là ngày đại lễ làng mở hội, các ngày khác vẫn được duy trì.

Lệ vào làng: Khi con trai đến tuổi 10 đều phải vào làng, có nghĩa vụ phải gánh vác việc làng. Những gia đình có trai đinh vào làng phải sắm sửa một con lợn thịt gánh ra đình đặt vào cân thịt do lệ tục làng xưa kia đã quy định. Nếu số lượng thịt không đủ làng có tục bắt vạ bằng bát úp (nghĩa là nếu thiếu thì đặt những chiếc bát yêu lên chỗ thịt lợn khi nào cho bằng cân thì thôi, thiếu một bát úp sẽ bắt vạ 3 quan tiền và phải chuẩn bị mía đã được gọt sạch cắt khúc khoảng 40 phân phục vụ đội thi đấu cướp cầu móc, nên hầu như các gia đình đều chuẩn bị số lượng thịt dư thừa để tránh bị làng bắt vạ).

Lệ vào làng nay vẫn duy trì nhưng được đơn giản hóa đi nhiều.

Các thiết chế cổ hiện còn được bảo lưu trong thôn gồm:

Đình Chi Lễ: Xưa kia là một công trình kiến trúc có quy mô bề thế và khá độc đáo. Đình toạ lạc trên một khu đồi đất thấp trong khuôn viên chùa làng. Đình Chi Lễ thờ Cao Sơn đại vương, Quý Minh đại vương, Trung Vũ Dục Chính đại vương, Minh Giang Đô Thống, Lê triều Bình Ngô khai quốc, Phúc Lâm chi thần Bình Đặng đại vương, 6 vị được tôn là thành hoàng làng, phối thờ tôn nghiêm trong đình. Hiện trong đình còn lưu giữ được nhiều đồ thờ tự có giá trị như: hệ thống chân tảng đá xanh, cột trụ đá xanh, sắc phong, long ngai, tắc tải, mâm bồng, cây nến, lọ hoa, quả cầu gỗ, hai thanh gỗ cân thịt… thời Nguyễn (thế kỷ XIX). Lễ hội đình được tổ chức vào ngày 10 tháng Giêng âm lịch hằng năm.

Chùa Thanh Long: Toạ lạc trên một quả đồi rộng về phía Nam làng Chi Lễ. Căn cứ vào kiến trúc và các hiện vật, theo tấm bia đá và hệ thống cột trụ bằng đá xanh còn ghi lại những dòng chữ Hán được biết chùa được tu sửa lại vào ngày tốt 22 tháng 8 năm 1857 (năm Đinh Mùi) niên hiệu Tự Đức thứ 10 triều Nguyễn. Ngôi chùa trước kia có bình đồ kiến trúc hình nội công ngoại quốc gồm: tam quan, toà tam bảo gồm tiền đường 5 gian nối với thượng điện 3 gian, nhà tổ 5 gian, hai dãy hành lang mỗi dãy 5 gian, phía trước chùa có nhà Văn chỉ. Hiện nay, chùa có bình đồ kiến trúc hình chữ đinh (J) phía bên phải còn lưu giữ được khu nhà tổ. Trong chùa còn lưu giữ được hai bức hoành phi: "Thanh Long Thiền tự", "Chân chúa tể" và tượng phật cùng các cổ vật có giá trị như: cột đá xanh ở cửa hiên khắc chữ Hán vào năm Tự Đức thứ 10-1857, bia đá thời Nguyễn tạo năm 1857…

Văn Chỉ Chi Lễ: Được xây dựng vào thời Nguyễn (thế kỷ XIX) toạ lạc trên khu đồng Văn Chỉ, bốn hướng giáp khu đồng ruộng của thôn. Văn chỉ được xây dựng theo bình đồ kiến trúc hình chữ nhị (=), toà tiền tế 5 gian, toà hậu cung 3 gian. Văn chỉ thờ Khổng Tử, Tứ Phối và 72 vị tiên hiền của Nho học. Lệ tế ở Văn chỉ được tổ chức vào ngày 22 tháng 2 âm lịch hằng năm, đồ tế lễ gồm: hương đăng, phẩm oản, thủ lợn…

Nghè Chi Lễ: Được xây dựng vào thời Nguyễn (thế kỷ XIX), nghè được xây dựng tại trung tâm làng Chi Lễ, với bình đồ kiến trúc hình chữ nhất dọc, bốn hướng giáp khu dân cư và đường liên thôn, gạch cổ xây nghè là loại gạch Thạch Thất bản rộng thành nhỏ được đóng bằng tay và nung bằng cỏ, trải qua hàng trăm năm tồn tại vẫn không bị xói mòn và màu vẫn còn đỏ, bền…

Thôn Chi Lễ trong quá trình hình thành và phát triển cũng trải qua nhiều bước thăng trầm cùng lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc. Bề dày lịch sử - văn hóa cùng những mỹ tục và thiết chế cổ còn lưu giữ được là niềm tự hào của nhiều thế hệ người dân nơi đây.

Thân Huy