Nhớ người mẹ từng gánh don bán dạo nuôi 9 người con, vợ chồng ông Cẩm ở Quảng Ngãi giữ những chiếc gáo dừa 20 - 60 năm tuổi làm vá.
Ở cuối đường Trường Sa, gần nơi sông Trà Khúc đổ ra biển là quán don "đúng điệu" của Quảng Ngãi. Nhưng ấn tượng đầu tiên của thực khách không phải hương vị mà là những chiếc gáo dừa mà chủ quán dùng để múc don cho khách.
Bà Phạm Thị Kim Liên (64 tuổi) - chủ quán cho biết trong số những chiếc gáo treo trên tường, có cái mới làm, có cái hơn số tuổi của quán - 20 năm nhưng nay không dùng nữa vì hỏng. Độc đáo nhất là chiếc gáo dừa được đẽo thành chiếc vá dẹt hơn 60 năm trước. "Mẹ tôi đã dùng chiếc vá này để múc don cho khách suốt những ngày đi bán dạo ở thị xã Quảng Ngãi (nay là thành phố)", ông Cao Hồng Cẩm, chồng bà Liên nói.
Sau này, khi tuổi cao, thay vì bán don ở thị xã, mẹ chồng bà Liên chuyển sang bán don ở chợ làng và dùng gáo sâu để múc don nhanh hơn. "Cha tôi đã chọn những trái dừa già nhất để làm cho bà", ông Cẩm kể.
 |
Tô don của quán ông Cẩm bà Liên có nhiều ruột don. Ảnh: Phạm Linh.
|
Theo ông Cẩm, nghề bán don của gia đình đã có từ thời ông nội. Mẹ ông nối nghiệp sau khi về làm dâu năm 16 tuổi để nuôi 9 đứa con. "Thời ấy cha tôi chiều nào cũng đi nhủi don và thức dậy tầm 3h để nấu rồi gọi mẹ dậy lúc tờ mờ sáng", ông nhớ lại. Còn bà Liên theo mẹ chồng nấu don bán gần 10 năm trước và tiếp quản quán cách đây không lâu, khi mẹ chồng qua đời.
Thử gánh đôi ui đất (bình) xưa kia của mẹ, ông Cẩm chép miệng: "Giờ mình gánh còn thấy nặng mà hồi đó mẹ gánh sao giỏi thật". Rồi ông lần theo trí nhớ sắp xếp đủ những dụng cụ mà mẹ từng mang theo quang gánh: hai tấm lá chuối và hai chồng bát để đậy nắp ui, một bao bánh tráng sống, một bao bánh tráng chín, một chai nước mắm và một túi ớt xiêm.
 |
Ông Cẩm với chiếc gáo dừa tự làm cho vợ bán don. Ảnh: Phạm Linh.
|
Từ những kinh nghiệm truyền lại, ông Cẩm tiết lộ con don có hai loại màu vàng và đen, tùy theo doi đất nó sống. Nước don ngọt vì một bộ phận rất nhỏ gọi là mật don, nhưng phải nấu đủ lượng mới ra chất ngọt. Đó là lý do bà Liên luôn nấu tô don nhiều ruột nhất. "Tô don không cần nhiều gia vị, chỉ thêm mắm và ớt xiêm là đủ", ông Cẩm nói.
Ngày cao điểm, bà Liên có thể bán đến 100 tô don, thi thoảng chuyển nước và ruột don bán cho quán đặc sản Quảng Ngãi ở Sài Gòn. Vợ chồng bà Liên có bốn người con, trong đó một người hiện làm nghề cào don, một người thu mua don. Đến nay, nghề don đã truyền qua bốn thế hệ của gia đình.
Phạm Linh
Món don lạ tai lạ miệng của người Quảng Ngãi
Don không chỉ đơn giản là món ăn đặc sản của người dân Quảng Ngãi mà còn mang cả hơi thở và cuộc sống cực khổ của con người nơi đây.
Don có ở hai con sông lớn của Quảng Ngãi là sông Trà và sông Vệ. Thường vào mùa khô hạn khoảng tháng 4 – 5, người dân xung quanh hai con sông trên mới vào mùa cào don, nhưng có khi vào tháng 7 âm lịch don xuất hiện cũng nhiều. Don sống vùi trong cát nên việc cào don rất cực khổ với người dân nơi đây đặc biệt là những hôm gặp nước lớn, người cào don phải ngâm mình dưới nước hàng giờ đồng hồ.
 |
Tô don thường ăn kèm với bánh tráng gạo nướng.
|
Món don chỉ gồm một tô nước có màu đùng đục, trong có chứa nhiều con don nhỏ xíu, ít hành tây và một cái bánh tráng gạo nướng, đơn giản vậy nhưng đi sâu vào tâm trí của mỗi người con xứ Quảng khi xa quê hương.
Don sau khi mua hay bắt về được rửa sạch cho vào nồi nước sôi, khuấy mạnh và đều tay liên tục cho Don há miệng, như vậy phần nước luộc mới hội tụ những gì tinh túy nhất của don. Sau đó, bắc nồi xuống lấy nước don cho vào một cái nồi khác rồi nêm nếm cho vừa ăn tùy khẩu vị của mỗi người. Riêng con don thì cho vào rổ đãi lấy ruột để riêng vào tô.
Khi khách gọi món, người bán hàng xúc một ít don và bẻ một cái bánh tráng sống cho vào tô, rồi thêm một ít hành tây, một ít hành lá và ngò, sau đó sẽ chan nước luộc do lên. Nhận tô don nóng hổi bốc khói trên tay, khách dằm thêm trái ớt hiểm và bẻ vào cái bánh tráng nướng chín. Múc một muỗng cho vào miệng và cắn một tép tỏi tươi, với vị thanh thanh, ngòn ngọt, thơm thơm của bánh tráng chín, cay cay của ớt và tiêu, thơm nồng của tỏi, ăn bao nhiêu vẫn không đã thèm, ăn hoài mà vẫn không thấy ngán. Bạn có thể thưởng thức don với bất kỳ thời điểm nào trong ngày, nhưng người Quảng Ngãi thường ăn don vào buổi xế chiều.
Don không chỉ đơn giản là món ăn đặc sản của người dân Quảng Ngãi mà còn mang cả hơi thở và cuộc sống cực khổ của con người nơi đây. Tuy nhiên một số quán lại nấu hến thay vì con don nên có những người lần đầu được thưởng thức thường hiểu nhầm và không mấy thiện cảm. Dù don và hến cùng họ hàng với nhau nhưng dù có gia giảm bao nhiêu gia vị mà trong tô không phải con don có màu giống màu vàng và những tua hồng bao quanh thì món ăn không thể nào đúng vị được.
Nếu có dịp ngang qua Quảng Ngãi bạn có thể thưởng thức món ăn này tại dọc đường Quang Trung, hay đối diện Núi Bút với giá 10.000 đồng/tô và thường bán vào buổi chiều tối. Tại Sài Gòn thì bạn có thể thưởng thức tại quán Trang bên khu cư xá Lữ Gia – Quận 11.
Như Phi
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét