Phù Lưu - Làng văn hóa truyền thống

“Ai lên quán dốc chợ Giàu/Để thương, để nhớ để sầu cho khách đường xa”.

Câu ca dao ấy không biết có từ bao giờ, nhưng là lời chào mời khách thập phương về với Phù Lưu-một làng Việt cổ có truyền thống văn hóa lâu đời.Phù Lưu (làng Giàu) nằm bên Quốc lộ 1A, cách Hà Nội 16km về phía bắc-gần kề với thị trấn Từ Sơn. Nhờ lợi thế gồm đủ 3 yếu tố: Cận giang, cận thị, cận lộ, Phù Lưu đã sớm trở thành một trung tâm buôn bán trong vùng.Theo quan niệm phong thủy: Đầm Loa Hồ (một khúc của sông Tiêu Tương) có hình dáng như một cái Đẫy lớn, mà làng Phù Lưu lại ở vào đáy đẫy nên dân làng có nghề buôn bán từ xưa. Vào những thế kỷ XV, XVI, Phù Lưu đã là một chợ mang tên Thị Thôn. Cuối thế kỷ XV chợ Chùa Phù Lưu đã là một chợ nổi tiếng thu hút nhiều thương khách đến đây mua bán. Chợ này càng phát triển sầm uất mở rộng cả vào khu đình làng. Chợ Giàu trở thành trung tâm buôn bán không những của huyện Đông Ngàn xưa mà là của cả tỉnh Bắc Ninh. Đôi câu đối ở cổng làng đã khẳng định điều này:Cả làng Phù Lưu là một chợ lớn, có tới 26 cầu hàng, bán đủ các loại hàng hóa theo nhu cầu của khách hàng thời bấy giờ.Từ năm 1937 phố Phủ Từ Sơn được thành lập và Trung tâm văn hóa được chuyển dần ra thị trấn.Hiện nay chợ Giàu đã được xây dựng lại, trở thành một khu thương mại sầm uất. Những người dân ở đây vẫn sống bằng nghề buôn bán, làm thợ... Ruộng đất canh tác hiện nay còn rất ít, nhất là sau khi được thu hồi để xây dựng khu đô thị mới. Đời sống nhân dân ngày một nâng cao. Làng Phù Lưu là một trong những mô hình văn hóa đẹp của vùng Kinh Bắc. ở đây phụ nữ đi buôn để nuôi chồng con ăn học. Đó đã từng là tác nhân thúc đẩy truyền thống hiếu học ở địa phương. Sách Đồng Khánh dư địa chí lược đã chép: “Phù Lưu là tổng có nhiều người đỗ đạt nhất huyện”. Đặc biệt Phù Lưu có “Hương Hiền từ” để tôn vinh các bậc khoa bảng. ở cổng làng vẫn còn đôi câu đối được lưu lại:Như vậy làng Giàu đã kết hợp hai yếu tố chính: “Phi thương bất hoạt, phi trí bất hưng” với yếu tố “Phi nông bất ổn” mà nhà bác học Lê Quý Đôn đã tổng kết.Kinh tế phát triển, dân trí mở mang dân làng Giàu càng sớm có ý thức chăm lo đến việc xây dựng những công trình văn hóa chung của cộng đồng. Đình làng được dựng vào cuối thế kỷ XVI, đình Phù Lưu có kiến trúc và nghệ thuật chạm khắc gỗ độc đáo, cách điệu hóa cao. Ngay bên phải đình là Pháp Quang tự-một ngôi chùa có kiến trúc độc đáo rất hài hòa với cảnh quan; chùa là nơi thờ phật, đáp ứng yêu cầu tự do tín ngưỡng của nhân dân. Đền Phù Lưu là nơi thờ Đức Thánh Tam Giang: Trương Hống và Trương Hát hai danh tướng của Triệu Quang Phục đã có công đánh giặc Lương giành quyền tự do cho dân tộc vào thế kỷ thứ VI. Đình, Đền, Chùa Phù Lưu đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa.Làng Giàu hiện nay là nơi có phong trào khuyến học mạnh nhất trong vùng. Chi hội khuyến học hoạt động có nền nếp. Tiếng trống khuyến học Phù Lưu vang lên đều đặn trên hệ thống loa truyền thanh thôn vào lúc 19h30 hàng ngày nhắc nhở các em học sinh ngồi vào bàn học tập. Chi hội Giáo chức, Chi hội Khuyến học cùng các đoàn thể khuyến khích con em học tập tiếp bước truyền thống hiếu học của ông cha. Phù Lưu xưa đã là nơi có nhiều người đỗ đạt thành danh, nhiều tướng lĩnh sĩ quan cao cấp trong quân đội đã lập nhiều chiến công. Hàng trăm liệt sĩ đóng góp cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc đã được ghi công. Hiện nay số học sinh thi đỗ vào các trường Đại học, Cao đẳng ngày một nhiều. Có những người là Tiến sĩ và Phó tiến sĩ ở trong và ngoài nước.Bốn năm gần đây Câu lạc bộ Thái cực trường sinh đạo ra đời thu hút hàng trăm đạo hữu trung cao tuổi luyện tập thường xuyên. Thể dục dưỡng sinh đã giúp các cụ “Sống vui, sống khỏe, sống có ích”. Đội chuyên của Câu lạc bộ dưỡng sinh đã đi giao lưu ở nhiều nơi được nhân dân đánh giá cao. Hiện nay Câu lạc bô dưỡng sinh đã được kết nạp vào Trung tâm UNESCO Việt Nam. Các môn thể thao khác như cầu lông, cờ tướng... cũng rất phát triển.Vào ngày 8-3 âm lịch hàng năm Hội lệ làng Phù Lưu, xã Tân Hồng được tổ chức. Hội lệ khơi lại truyền thống văn hóa tốt đẹp của làng. Có lễ rước Thánh, lễ kết chạ, giao lưu văn nghệ thể thao, các trò chơi dân gian như: đấu vật, chọi  gà, tổ tôm điếm, biểu diễn văn nghệ...