Điều bất ngờ về xóm Nhà Giàu lừng lẫy một thời ở Long An

Nằm giữa một khu vực rộng lớn, bốn bề là ruộng lúa và nhà của những người nông dân, 4 ngôi nhà bề thế, giàu có đã làm cho người Pháp kinh ngạc và gọi đây là xóm Nhà Giàu.

Đi dọc theo con đường từ thị trấn Tầm Vu đến xã Thanh Phú Long (huyện Châu Thành, Long An), chúng tôi rẽ vào con đường nhỏ. Đường bê tông, rộng và thoáng. Hai bên đường, những ngôi nhà đơn sơ ẩn hiện giữa những vườn thanh long đang trĩu quả. Tôi hỏi một ông cụ đang ngồi hóng gió: "Bác ơi xóm Nhà Giàu ở đâu hả bác?". Ông mỉm cười: "Ở đây nè... ".

Bất ngờ ở xóm Nhà Giàu

Thật bất ngờ, đây là xóm Nhà Giàu sao? Nhìn quang cảnh, cũng vườn tược, cũng nhà cửa bình thường như bao nhiêu vùng quê khác. Vậy mà nơi đây lại mang danh là xóm Nhà Giàu...

Dường như đoán được suy nghĩ của chúng tôi, ông cụ mời vào nhà để bắt đầu câu chuyện...

Ông Tư Xuân, chủ nhân 1 trong 4 ngôi nhà cổ

Xóm này - ngày xưa, xưa lắm - lúc Nam kỳ lục tỉnh là thuộc địa của Pháp thì vùng này cũng nghèo như bao vùng khác. Nhưng trong xóm nghèo đó lại nổi lên 4 ngôi nhà đồ sộ của 4 đại điền chủ. Họ có ruộng cò bay thẳng cánh. Họ có tá điền canh tác trên những thửa ruộng ấy. Lúa thóc của họ đầy kho. Tiền bạc của họ đầy ắp.

Cả 4 ngôi nhà ấy xây dựng trên một thửa đất khá rộng, phải mất vài hecta. Rồi từ đó, với 4 ngôi nhà nguy nga ấy người Pháp mới đặt cho khu vực này một cái tên: "Quartier de riche" có nghĩa là xóm Nhà Giàu. Tiếng tăm về xóm Nhà Giàu vang dội. Một đồn trăm, trăm đồn ngàn, xóm Nhà Giàu nổi lên như một hiện tượng khiến ai cũng phải ngỡ ngàng.

Cái thời vinh quang của xóm Nhà Giàu có từ cuối thế kỷ 19 kéo dài khá lâu cho đến hết Pháp thuộc. Chủ nhân của 4 ngôi nhà truyền hết đời này sang đời khác.

Trải qua bao thăng trầm hưng phế, bao đổi thay của dâu bể, ngày nay tuy không còn vẻ hào nhoáng của một thời nhưng 4 ngôi nhà ấy là  chứng tích để giải thích cho địa danh "xóm Nhà Giàu".

Nguyễn Hữu Hiệp - ông cố của ông Tư Xuân là người xây dựng ngôi nhà.

Chủ những ngôi nhà ấy ngày nay thuộc hàng cháu cố. Mặc dù họ vẫn ra sức tôn tạo nhưng cũng không tìm lại được nguyên vẹn dáng dấp của một thời. Có người không đủ khả năng đành chấp nhận giao cho ngành văn hóa quản lý như một di tích để có khả năng tôn tạo.

Ông cụ nói: "Lâu nay dường như mọi người đã quên cái xóm Nhà Giàu này rồi. Ông hướng dẫn, đi thẳng đến ngã 3 đầu tiên chú rẽ trái.

Đi hết con đường này, chú sẽ thấy 4 ngôi nhà cổ xưa nằm trong vườn thanh long. 3 ngôi nhà đầu chắc là không còn ai ở đó. Chú nên đến ngôi nhà cuối cùng gặp ông Tư Xuân sẽ có nhiều chuyện hay để viết...".

Chúng tôi cám ơn ông và tiếp tục hành trình.

Một dòng họ 4 ngôi nhà

Ngôi nhà của ông Tư Xuân nằm giữa vườn thanh long.

Theo lời ông cụ, chúng tôi rẽ vào con đường nhỏ. Cuối đường, bên trái, 3 ngôi nhà cổ sừng sững với nắng mưa. Đóng kín cửa. 2 ngôi nhà đầu rêu phong, mục nát.

Ngôi nhà thứ 3 được sơn phết lại như mới nhưng cũng còn một vài chỗ loang lổ với thời gian... Cả 3 ngôi nhà này đều nằm trong vườn thanh long.

Tôi muốn được vào trong để nhìn tận mắt nhưng cổng ngoài khóa chặt, không một bóng người.

Một phần ngôi nhà ông Tư Xuân đang sửa chữa.

Ngôi nhà cuối cùng, cũng trồng thanh long nhưng thoáng hơn. Nơi đây có vẻ bề bộn hơn vì đang sửa chữa. Chúng tôi bước vào. Một người đàn ông đứng tuổi đón chúng tôi vào bên trong...

Ông tự giới thiệu, ông là Nguyễn Hữu Xuân cháu gọi người chủ đầu tiên xây dựng ngôi nhà này bằng ông cố. Ông cũng là cháu đời thứ 10 của dòng Nguyễn Hữu.

Dòng họ Nguyễn Hữu có nguồn gốc từ Thanh Hóa. Khoảng hơn 300 năm trước, dòng Nguyễn Hữu xuôi về phương nam tìm vùng đất mới để lập nghiệp nhưng nửa đường lại ghé vào Đức Phổ (Quảng Ngãi).

Ở đây được vài năm có lẽ không tìm được mầm sống, họ tiếp tục vào nam đến vùng đất Thanh Phú Long này.

Liễn cổ trong nhà thờ.

Ông Xuân - Tư Xuân - kể tiếp: "Lúc ấy nơi đây chỉ có rừng rậm và người dân tộc Mạ cư trú. Người của dòng Nguyễn Hữu ra sức khẩn hoang mở rộng diện tích canh tác.

Người Mạ bị đẩy lùi vào rừng sâu và khi không còn rừng nữa không biết họ đi về đâu. Đất mới, phù sa nhiều công việc của nhà nông ngày càng phát triển.

Cứ thế, đất ruộng ngày càng nhiều. Hết đời này sang đời khác, đến cuối thế kỷ 19 thì dòng Nguyễn Hữu đã có trong tay hàng ngàn mẫu ruộng. Họ trở thành những điền chủ với hàng trăm tá điền giúp sức. Gia sản càng nhiều dòng họ trở thành những nhà giàu nứt đố đổ vách trong vùng.

Rồi những người con của ông sơ tôi gồm có ông cố tôi thứ 2 tên Nguyễn Hữu Hiệp, ông cố 5 Nguyễn Hữu Hoanh, ông cố 7 Nguyễn Hữu Hùng và người con của ông cố 5 là Nguyễn Hữu Phuông đã lần lượt xây dựng 4 ngôi nhà này.

Nằm giữa một khu vực rộng lớn, bốn bề là ruộng lúa và nhà của những người nông dân, 4 ngôi nhà trên đã làm cho người Pháp kinh ngạc và đã gọi đây là xóm Nhà Giàu.

Thế là từ một tên gọi bình thường trở thành một địa danh tồn tại cho đến nay mặc cho đã trải qua bao hưng phế. đổi thay... ".

4 biệt thự cổ của gia tộc giàu nức tiếng miền Tây

 Cụm nhà cổ Thanh Phú Long (huyện Châu Thành, Long An) bao gồm bốn ngôi nhà cổ được những người thuộc dòng họ Nguyễn Hữu xây dựng từ năm 1898 - 1908. Người Pháp từng kinh ngạc vì mức độ bề thế, xa hoa của gia chủ và từng gọi nơi này là xóm Nhà Giàu. 

Đây là những ngôi nhà biệt lập được xây dựng theo kiểu biệt thự thời Pháp trên khu đất 15.000 m2.

"Cả 4 ngôi nhà này không xây dựng cùng lúc, hết nhà này đến nhà khác. Phải mất vài năm mới xong một ngôi nhà. Riêng ngôi nhà này xây dựng xong phải mất thêm 3 năm để trang trí nội thất... ", ông Nguyễn Hữu Xuân (còn gọi là Tư Xuân) cho biết.

Mặt tiền của ngôi nhà được công nhân di tích.

Cố giữ nét xưa

Ông Tư Xuân ngồi trên chiếc trường kỷ tiếp chúng tôi. Ông nói: "Chúng tôi bảo tồn được khá nhiều vật dụng của ông bà để lại. Bộ trường kỷ này đã hơn 100 năm. Chiếc phản phía sau lưng anh là của bà sơ tôi. Tuổi đời của nó cũng đã ngót nghét 200 năm".

Tấm phản hơn 200 năm trong ngôi nhà ông Tư Xuân đang ở.

Về ngoi nhà ông đang ở, ông Tư Xuân từ chối không để ngành văn hóa chọn làm di tích vì theo lời ông, khi là di tích mình không được quyền sửa chữa thay đổi. 

Nói đến đây, ông đưa chúng tôi xem nơi ông thợ đang thi công sửa chữa. Ông nói, bức vách này đã có triệu chứng sụp đổ. Nếu không kịp làm thì nó sụp xuống không biết lúc nào.

Một phần ngôi nhà ông Tư Xuân đang sửa chữa.

Thuở nhỏ, ông Tư Xuân sống với gia đình trong căn nhà này. Đến khi ông 15 tuổi cả khu vực này luôn hứng chịu nhiều bom đạn bởi chiến tranh. Gia đình ông đành phải rời nơi đây đìm tìm nơi cư trú mới.

Tủ thờ, bàn ghế trong nhà ông Tư Xuân vẫn được giữ nguyên.

"Sau 1975, chúng tôi trở về nhưng cũng chỉ để thăm lại chốn cũ. Nhà nào cũng găm đầy vết bom, đạn. Có nhà bị sụp tuồng, đổ mái. Rồi lần lượt con cháu trở về ...

Tôi về nhận lại nhà vào năm 1980 nhưng phải 5 năm sau mới chính thức về ở. Ngôi nhà của tôi - do ông bà để lại - không khác 3 ngôi nhà kia bao nhiêu. Diện tích của ngôi nhà 948m2 gồm 2 phần nhà trên và nhà dưới. Nhà dưới thì đã nát. Nhà trên cũng không còn nguyên vẹn nhưng tôi vẫn cố giữ được bao nhiêu hay bấy nhiêu.

Mấy năm trước, tôi đã sửa sang lại mặt tiền. Mặt tiền cũ dạng mái vòm nhưng đã sụp. Tôi không thể khôi phục lại nguyên trạng vì nhiều lý do", ông cho biết thêm.

Họa tiết trên kèo.

Ông Xuân hướng dẫn tôi đi xem những di vật còn lại trong căn nhà. Dãy cột gỗ to đã lên nước bóng loáng. Những tủ thờ cẩn xà cừ, những bộ bàn ghế cũ xưa. Những xà ngang, kèo đều được chạm trổ rất công phu...

Đặc biệt, đến trước một bức chân dung ông dừng lại, chia sẻ: "Đây là chân dung ông cố Nguyễn Hữu Hiệp của tôi. Thời đó ông chụp được tấm ảnh này thì phải là người rất khá mới dám chơi... Rồi tiếp đến là cặp liễn ghi lại 2 bài thơ đối nhau".

Ngôi nhà được công nhận di tích được tôn tạo.

Nên khôi phục để giữ... xóm Nhà Giàu

Chúng tôi cùng ông bước ra ngoài. Từ xa nhìn lại, ngôi nhà vẫn còn giữ được mái ngói âm dương, vẫn còn lưu lại được dáng dấp của công trình cổ xưa.

Mặt tiền của ngôi nhà được công nhận di tích.

Không riêng gì nhà ông, 3 ngôi nhà kia cũng tường gạch mái ngói. Kết cấu gồm 3 gian 2 chái, mái ngói âm dương. Trang trí bên trong theo phong cách cổ điển nhưng không giữ theo mẫu mực nguyên thủy mà cải cách cho phù hợp với cảnh sắc miền Nam.

Cả 4 ngôi nhà này đều do nhóm thợ từ Huế vào đảm trách. Do ảnh hưởng văn hóa địa phương, nhóm thợ Huế phải tìm cách pha trộn các nét văn hóa đặc trưng các vùng miền tạo ra một nét văn hóa mới sinh động hơn lãng mạn hơn.

Các cột kèo đến các bộ trường kỷ, bàn uống nước đều bằng gỗ quý: cẩm lai, hương mật, căm xe, gỗ đỏ được cẩn trai đá...

Ngôi nhà của ông Nguyễn Hữu Hùng có nguy cơ đổ nát.

Ông Tư Xuân cho biết thêm, có lẽ chỉ có nhà ông là còn giữ được khá nhiều nét cũ. Những ngôi nhà khác chỉ còn cái vỏ bên ngoài. Có lẽ do biến động của thời cuộc không có người bảo quản nên thất thoát khá nhiều.

Ông chỉ đường cho chúng tôi vào những căn nhà còn lại. Ông nói, 4 nhà nhưng chỉ có 2 nhà được công nhận di tích từ năm 2007, 1 nhà mới phục chế, còn một nhà vẫn hoang phế mà nếu không sửa chữa kịp thời nguy cơ trở thành phế tích rất cao.

Chúng tôi đi ngả sau để vào những ngôi nhà cổ xưa. Tất cả được bao bọc bởi những cây thanh long đang mùa trổ hoa xanh tốt. Ngôi nhà được tôn tạo quét một lớp sơn vàng mới.

Những bong tróc đổ nát đã được chăm chút tu sửa. Nhưng theo lời người dân ở vùng này, từ ngày tôn tạo đến nay, di tích đóng cửa không ai có thể vào bên trong tham quan.

Các ngôi nhà nằm giữa vườn Thanh Long.

Đến ngôi nhà kế cận. Phía trước nhiều đống gạch bông cao như núi. Nhà chỗ sụp, chỗ nghiêng. Ông Tư Xuân cho biết, nhà này của cố thứ 7 Nguyễn Hữu Hùng xây dựng nhưng đến nay đã xuống cấp khá nhiều.

Ngôi nhà cuối cùng của người cháu cố thứ 5 của ông Xuân là ông Nguyễn Hữu Phuông cũng trong tình trạng thảm hại. Ngôi nhà này được công nhận di tích nhưng đến nay vẫn chưa có kế hoạch tu bổ.

Đa số người dân nơi đây đều bày tỏ tiếc nuối trước sự xuống cấp của các ngôi nhà cổ này. "Giữ lại nó để xóm chúng tôi còn hãnh diện với danh xưng xóm Nhà giàu, cũng là một điều tốt chứ", một người dân giãi bày với chúng tôi.

"Hiện nay, nhu cầu trùng tu, tôn tạo rất lớn nhưng do kinh phí từ nguồn mục tiêu quốc gia của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch không còn, điều kiện kinh tế của tỉnh vẫn còn rất khó khăn nên chưa thực hiện được. Chúng tôi mong rằng, các cơ quan nhà nước cấp trên quan tâm nhiều hơn nữa đến công tác trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn nói chung và cụm nhà cổ Thanh Phú Long nói riêng, để các di tích này có thể phát huy hết giá trị”. (Ông Phạm Văn Trấn, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Long An, trả lời trên TTXVN).

Trần Chánh Nghĩa