Bốn thế kỷ Tam Thai tự

Di tích quốc gia, danh thắng Ngũ Hành Sơn như một hòn non bộ cách trung tâm Đà Nẵng khoảng 10 km.

Trước đây, còn có bia đá đề hai câu thơ của vua Lê Thánh Tông khi ông dừng chân ở đây:

Một nghìn năm trước là một đường biển
Một nghìn năm sau là một hòn non có danh.
(Nhất thiên niên tiền nhất hải đạo.
Nhất thiên niên hậu nhất danh sơn).

Ngoài cảnh quan, hang động độc đáo, những sự kiện lịch sử, văn hóa đặc thù, ở đây còn có nhiều ngôi chùa cổ nổi tiếng.  

Các chùa chiền tập trung chủ yếu ở hòn Thủy Sơn như chùa (Chân) Linh Ứng, Từ Tâm, Tam Tâm, Tam Thai. Từ dưới đất, muốn lên chùa Linh Ứng phải leo 108 bậc cấp bằng đá, nhưng để đến chùa Tam Thai phải lên đến 156 bậc. Tam Thai chính là ngôi chùa cổ nhất ở đây, gần với Vọng giang đài, nên thường thu hút nhiều khách đến viếng chùa, vãn cảnh…

Cổng chùa Tam Thai

Chùa Tam Thai, thường được gọi là chùa Trong được dựng vào thời Hậu Lê, trong giai đoạn chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên trấn lĩnh xứ Đàng Trong (1630). Thiền sư hòa thượng Hưng Liên đã trụ trì chùa vào cuối thế kỷ 17 truyền bá Thiền Tào Động, được chúa Nguyễn Phúc Chu tôn phong quốc sư. Năm 1695, thiền sư Thích Đại Sán đến thăm chùa, cảm tác bài thơ vịnh núi Tam Thai, đã ca ngợi cảnh động Hoa Nghiêm phía sau chùa.

Chùa bị binh lửa thiêu rụi hoàn toàn vào thời Tây Sơn. Năm Minh Mạng thứ 6, 1825, vua cho phục dựng lại bằng gạch ngói, ban tấm biển ghi Ngự chế Tam Thai tự và một tấm biển đồng với bút tích còn lại đến ngày nay: Trẫm Kính cẩn đức Phật tổ Như Lai đã đem Phật pháp vô thượng ngự vào thế gian. Đức Như Lai thị hiện thập đại công đức, phổ độ hằng tế nhân thiên tận khắp cả mười phương hư không.

Thật đức Như Lai là đấng đại từ ân phúc vậy!

Năm sau, vua lại cho xây hai đường bậc đá dẫn lên núi tồn tại cho đến ngày nay và cho đúc chuông và tượng ban cho các chùa. Năm 1837, vua có sắc chỉ, ban tên cho cả 5 ngọn núi. Em gái nhà vua là công chúa Ngọc Lan cũng đã đến tu hành tại đây. Vua Thành Thái sau này cũng đã giá ngự đến các chùa Tam Thai, Linh Ứng theo đường sông Hàn qua sông Cổ Cò, để cầu nguyện cho quốc thái dân an.

Cơn bão năm Tân Sửu (1901) một lần nữa đã tàn phá chùa Tam Thai và được trùng tu vào năm 1907. Đến lần trùng tu năm 1995, mái chùa nâng lên hai tầng lợp ngói lưu ly, nóc trang trí lưỡng long chầu nguyệt. Nội thất gồm Điện Phật thờ tượng Di Đà Tam Tôn, gian giữa tôn trí tượng đức Phật A Di Đà, gian hai bên thờ Bồ tát Quan Thế Âm và Bồ tát Đại Thế Chí. Hai bên tiền đường thờ tượng Hộ pháp và Tiêu diện.

Lễ chùa Tam Thai, thăm động Huyền Không và đến ngồi trên bệ đá Vọng giang đài để ngắm toàn cảnh sông nước, phố xá phía nam Đà Nẵng, Cẩm Lệ cũng là một dịp thư giãn thú vị. Có lẽ vì vậy, bà Bang Nhãn Lê Thị Liễu (1853-1927), một nữ sĩ xứ Quảng đã có bài thơ chữ nôm vịnh Ngũ Hành Sơn nổi tiếng, trong đó có hai câu tả cảnh chùa:

Núi chen sắc đá màu phơi gấm,
Chùa nức hơi hương khói lẫn mây…

Nhiều nhà thơ nổi tiếng thời cận, hiện đại như Phạm Hầu, Quách Tấn đều có thơ khi đến đây.

Trương Điện Thắng