Tín ngưỡng thờ thần Độc Cước ở đình Nội Đông

Chạm khắc ở đình.

Di tích thờ thần Độc Cước ở Bắc Giang hàm chứa nhiều giá trị lịch sử, đạo đức, thẩm mỹ, văn hoá, nghệ thuật đặc sắc, có sức sống lâu bền trong đời sống và tín ngưỡng tâm linh của nhân dân trong tỉnh. Đây là một trong những tục thờ độc đáo tiêu biểu ở miền quê giàu truyền thống lịch sử văn hoá. Đình Nội Đông, xã Yên Sơn (Lục Nam) là một trong số ít di tích lịch sử văn hoá ở Bắc Giang còn bảo lưu được tục thờ này.

Di tích hiện nay còn lưu giữ được bản thần tích về vị thần Độc Cước và được ghi chép lại như sau: Xưa, ở trại Đông Thắng, Kinh Bắc có gia đình họ Nguyễn giàu có, thường làm việc thiện nhưng lại muộn con. Năm 60 tuổi, chồng qua đời, Thái Bà xin đến trụ trì ở chùa Tiêu Sơn. Một đêm bỗng có đám mây ngũ sắc từ trên trời xuống bao quanh Thái Bà và một người cao lớn nói rằng: Ta vâng lệnh thượng đế, vốn trưởng lĩnh Tiêu Sơn thần tướng, thiên đình biến truất xuống làm người nhân gian, nhập vào đầu thai ở Nguyễn Bà để làm con… Bỗng phía trước bà lại thấy một vết chân người, bà bèn bước chân vào và từ đó mang thai. Mọi người cười chê, phỉ báng nên bà chuyển đến nhà em gái ở khu Nội Đông, trại Yên Sơn, tổng Trí Yên, huyện Phượng Nhỡn, Phủ Lạng Giang, đạo Kinh Bắc để ở. Sau bà sinh ra một người con trai thể diện khác thường, đỉnh đầu có một cái sừng thịt mọc lên cao đến bảy tấc, dài hơn ba thước, mắt tròn như sao  sáng huy hoàng tỏ lạng, da đen như mực, mũi hổ, mi hổ, sừng thịt, có hai miệng đều có răng trắng như ngọc, thân thể đầy lông, miệng nói như sấm. Nhà vua biết ngài là bậc kỳ dị, bèn lệnh cho quan quân loan giá về truyền hai mẹ con cùng về triều để vua xem mặt. Nhà vua ngự lãm xem thể diện thần tướng, bỗng nghe thấy tiếng nói rằng: Nay Tiêu Sơn thần tướng Hoàng Thiên Định chia làm hai. Một nửa quản trưởng Thống Khước Thiên ôn tướng soái, sắc phong: Thiên Tiêu Độc Cước Hồ Tôn chúa giả, một nửa quản trưởng địa giới Thống Khước Thổ Ôn tướng soái sắc mệnh địa, Tiêu Độc Cước gia tăng chúa giả. Đô Thiên lực sĩ mau phân chia không thể trì hoãn. Tiếng nói vừa dứt, bỗng một tiếng sấm động đất, thân người chia làm hai, một nửa bay lên trời, một nửa thân ở giữa long đình. Nhà vua thấy vậy bèn triệu nhân dân khu Nội Đông, trại Yên Sơn vào chia cho 3.000 quan tiền để lập Sinh Từ tại quán sở nơi sinh ra thần tướng để phụng sự. Và cũng chia cho 3.000 quan để phụng dưỡng thần tướng và phong cho Thái Bà là phu nhân. Khi mai táng Long Tướng được 100 ngày bỗng thấy ở dưới đất có tiếng như tiếng sấm liên tục không ngừng, trời đất tối tăm, sấm chớp nổi lên, miếu sở bay tan ra mặt đất rồi bỗng thấy Thần Tướng hiện lên với một nửa thân mình và nói  rằng: Ta đây là Tiêu Sơn Độc Cước thần tướng, quyền trưởng âm binh có thể nuốt chúng quỷ. Nhà vua ngắm thấy thần tướng là người kỳ lạ, thân cao hơn mười trượng, bèn truyền dựng một toà lầu các cho thần tướng toạ trong các. Khi đó ở đạo Đông Hải có tám tướng quỷ nổi loạn đông đến hơn ba vạn, chúng đến nơi nào nhân dân ở đấy đều bệnh tật, chết chóc. Tiêu Sơn thần tướng xin bệ hạ truyền tạo một búa sắt nghìn cân và một dây sắt dài trăm thước đem đến để quét sạch tật bệnh trong thiên hạ và dẹp yên tám quỷ tặc. Dẹp xong lũ quỷ, nhà vua phong thần tướng là Đổng Nhung Nguyên Soái, ban cho đao vàng. Khu Nội Đông, trại Yên Sơn cho 1.000 quan tiền để tu sửa đền miếu phụng sự và phong mỹ tự: Thượng đẳng phúc thần, vạn cổ huyết thực. Các đời vua sau đều có sắc phong ban tặng.

Đình Nội Đông, xã Yên Sơn (Lục Nam).

Đình Nội Đông được xây dựng từ thế kỷ XVII và đã được tu sửa qua nhiều giai đoạn. Di tích hiện nay còn bảo lưu được nhiều giá trị, song giá trị nổi bật nhất là giá trị kiến trúc - nghệ thuật và tín ngưỡng về người được thờ. Ngôi đình có bình đồ kiến trúc kiểu chữ đinh gồm toà tiền đình ba gian hai chái nối toà hậu cung hai gian. Phần liên kết các vì mái theo kiểu thượng con chồng, hạ kẻ chàng, nét kiến trúc và nghệ thuật chạm khắc ở đình có sự đan xen của hai thời đại thời hậu Lê và thời Nguyễn. Các đề tài chạm khắc trên các cấu kiện kiến trúc như: hình tứ linh, tứ quý, rồng ổ, rồng mẹ, rồng con, linh thú, hoa lá, vân mây lá lật… được thể hiện trên các cốn mê vì nách, các đầu bẩy, đầu kẻ… kỹ thuật chạm nổi, chạm bong kênh rất tinh xảo, các bức chạm đẹp từ tổng thể đến các chi tiết cấu kiện đều có giá trị mỹ thuật. Trong đình hiện nay còn lưu giữ được nhiều tài liệu, hiện vật có giá trị như: hương án, long đình, mâm bồng, chấp kích, bát hương… Hội lệ hàng năm được tổ chức ngày mười hai tháng Tám âm lịch với nhiều nghi lễ và các trò chơi dân gian mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc.

                          Đồng Ngọc Dưỡng