Nơi khởi nguồn của tục thờ thần đá

Đền Ao Miếu.

Xã Tiên Sơn (Việt Yên) có nhiều di tích tiêu biểu gồm: chùa Bổ Đà, chùa Tứ Ân, đền Thượng, đền Hạ, đền Trung, đền Ao Miếu… Đó là những công trình văn hoá tín ngưỡng và tôn giáo vùng ven núi Bổ Đà. Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đền Ao Miếu thuộc xã Tiên Lát, huyện Việt Yên, phủ Lạng Giang, tỉnh Bắc Ninh. Sau Cách mạng Tháng Tám thành công, đền Ao Miếu thuộc thôn Hạ Lát, xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang.

Di tích đền Ao Miếu nằm cách TP Bắc Giang khoảng 25km về phía tây, xung quanh bốn mặt giáp ao làng và đường liên thôn. Đền Ao Miếu thờ thần đá được gọi là Thạch Linh Thần Tướng hay Thạch Tướng quân, khu thờ tự chính tập trung tại quần thể đá thiêng thuộc khu vực Thanh Trì hay Ao Miếu nằm ven đường thuộc đất của thôn Hạ Lát, đó là các khối đá nhám màu nâu lớn nằm thành tảng ở giữa một ao nhỏ mang tên là Thạch Long. Những khối đá này tương truyền là mẹ đá sinh ra Thạch Linh Thần Tướng. Mẹ đá mang thai Thạch Tướng quân rồi sinh ra Thần Tướng tại nơi đây, vì thế những khối đá ấy đều gắn với các mẩu chuyện về sự ra đời của Thạch Linh Thần Tướng. Sự tích về Thạch Linh Thần Tướng được kể rằng: … Đêm hôm ấy, mưa to gió lớn, sấm sét ầm ầm, trong ao hình như có tiếng người nói, cười, đàn hát. Nguyễn Hòa nấp xem, thấy phiến đá trong ao có mây che ngũ sắc, khí nổi lạ lùng, trên trời tiên nữ ca ngâm, nhã nhạc ty túc… Sáng hôm sau là ngày mùng 10 tháng Giêng, Nguyễn Hòa ra xem thấy mây che mù mịt, trời đất tối tăm. Chợt có một tiếng sấm vang lở trời, xẻ đất, rồi mây tự tán, trời đất thanh quang. Phiến đá tự nhiên tan ra thành ba mảnh, thấy xuất hiện một trang nam tử, tướng mạo đường đường, phong tư lẫm liệt, thân hình to lớn. Sắc như mặt trời mới mọc, mặt tựa sao sáng soi đêm, tiếng thét như sấm vang động cả thiên cung, thủy phủ. Nguyễn Hòa thấy người dị tướng bèn chạy ôm lấy đem về nhà nuôi… Đến năm 7 tuổi, cao hơn 10 trượng, thế đủ lay non, nhân dân chạy phục, hổ báo hướng triều.

Thời bấy giờ, vua sao nhãng việc trị dân, bảo vệ nước, ngày tháng đam mê tửu sắc, biếng việc biên phòng. Nhân thế mà giặc cướp nổi lên… Vua lấy làm lo, hạ chiếu vời bách quan đại hội, thiết lập đàn chay, khấn cầu trời đất. Được 21 ngày, tự nhiên mây đen kéo phủ, đàn tràng, tối tăm mờ mịt, rồi gió mưa, sấm sét nổi lên. Một lúc sau trời quang, mây tạnh, trong đàn tỏ sáng, thấy một lá cờ trắng ở trên đàn. Cờ có hàng chữ: Trên trời thượng đế báo nhà vua, Đánh giặc tan tành tựa gió mưa, Tìm đến Bắc Hà, Yên Việt xứ, Chuyển Hùng Thạch Tướng đánh không thua! Hôm ấy là ngày 10 tháng 8, vua truyền một quan đình thần cùng 12 người sá nhân tay cầm cờ Thiên hoàng tìm đến đất Yên Việt… Nguyễn Hoà ra xem thì thấy một lá cờ lệnh có tên Thạch Tướng vào nhà bảo với Thạch Tướng. Thạch Tướng truyền mời sứ giả vào và nói rằng: "Về tâu vua làm cho ta một con voi đá cao 10 trượng và trao cả cờ Thiên đế cho ta thì giặc Man sẽ bình". Sứ giả bái tạ trở về triều tâu vua… giữa ngày 13 tháng 8, nhân dân thiết lập cung đình để vua ngự, nay vẫn gọi là đình Ngự… Thạch Tướng tâu rằng: "Quyền hành chốn nhạc phủ, tước mệnh nơi thiên đình, trời sai xuống giúp bệ hạ trừ Man khấu, đã có chức của thiên đình, đâu giám phiền bệ hạ hậu bào…" Nói xong, Thạch Tướng nhảy lên voi, tay cầm cờ lệnh, quân quyền theo sau ầm ầm như nước chảy, thác reo, thẳng đường tiến lên Hưng Hóa, Tuyên Quang, Cao Bằng… một trận quét sạch loài thảo khấu, thiên hạ lại được thái bình.

Bình giặc xong, Thạch Tướng về lại trang Tiên Lát rồi lên đỉnh núi Phượng Hoàng (núi Bổ Đà, xã Tiên Sơn) hóa về trời, hôm đó là ngày 12 tháng 9. Nhân dân làm biểu tấu, vua bèn truyền trăm quan đến nơi hóa ở trang Tiên Lát, địa phận núi đá cao để hành lễ… vua lại cấp tự điền để làm hương hỏa phụng thờ và gia ban y mạo cùng bao phong mỹ tự. Phong làm: Chuyển Thạch Tướng Đại Vương. Hàng năm, nhân dân mở hội đền Ao Miếu vào ngày 17 và ngày 18 tháng 2 Âm lịch, cùng với hội chùa Bổ Đà, thuộc xã Tiên Sơn trở thành một lễ hội lớn của huyện và của tỉnh. Ngày 31 tháng 1 năm 1992, di tích đền Ao Miếu đã được Nhà nước xếp hạng là di tích Kiến trúc - nghệ thuật.

Thân Quang Huy