Giá trị lịch sử văn hóa chùa Phúc Linh

Là công trình văn hóa tín ngưỡng vừa được UBND tỉnh ra quyết định xếp hạng tháng 8 năm 2011, chùa Phúc Linh, xã Đoan Bái (Hiệp Hòa) không chỉ là nơi sinh hoạt tôn giáo mà còn là nơi lưu giữ những giá trị lịch sử văn hóa tiêu biểu.

Chùa Phúc Linh có tên nôm là chùa Vai, hay chùa Cây Cọ (vì ngày xưa, trước sân chùa có một cây cọ cổ thụ cao lớn), ngôi chùa là một trong 4 di tích của xã Đoan Bái, huyện Hiệp Hòa, cách TP Bắc Giang khoảng 25km về phía tây nam, cách huyện lỵ Hiệp Hòa khoảng 7km về phía đông nam. Đường đến di tích rất thuận lợi cho du khách tới tham quan, nghiên cứu bằng nhiều phương tiện giao thông đường bộ.

Ngôi chùa toạ lạc trên một mảnh đất cao ráo, thoáng đãng, quay hướng nam, dựa lưng vào thôn Bái Thượng cổ. Bao quanh mái chùa cổ kính là những lùm cây tạo nên phong cảnh u tịch, thâm nghiêm.

Qua khảo sát, nghiên cứu thực trạng di tích, căn cứ nguồn tư liệu Hán-Nôm hiện còn lưu giữ tại chùa cho thấy: Phúc Linh là một ngôi chùa cổ, có lịch sử hình thành từ lâu đời. Ngôi chùa được dựng lên đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa tôn giáo của nhân dân địa phương. Hiện nay, chưa tìm thấy tư liệu nào nói tới thời gian cụ thể của việc xây dựng chùa, nhưng căn cứ vào nguồn tư liệu Hán-Nôm, đặc biệt là bộ khung kiến trúc còn lưu giữ tại chùa chứng tỏ đây là sản phẩm kiến trúc thời Nguyễn (thế kỷ XIX).

Căn cứ vào nội dung dòng lạc khoản chữ Hán khắc trên thượng lương chùa năm Tân Mùi, niên hiệu Bảo Đại thứ 16, chùa đã được đại trùng tu vào thời gian này. Trải qua năm tháng chiến tranh và biến cố xã hội đã làm di tích xuống cấp nghiêm trọng. Trong những năm gần đây, nhân dân địa phương thường xuyên hưng công trùng tu, tôn tạo, tô điểm cho cảnh quan di tích ngày một tố hảo, song vẫn bảo tồn khá nguyên vẹn giá trị của ngôi chùa cổ. Chùa hiện có kiến trúc kiểu chữ đinh (J) gồm ba hạng mục chính: Tòa tiền đường, toà thượng điện và nhà Mẫu.

Tòa tiền đường được tạo bởi 5 gian hai chái, 4 mái với 4 đao cong, tường xây gạch chỉ, mái lợp ngói mũi, bờ nóc xây gạch, ngoài phủ vữa, soi gờ. Kết cấu chịu lực bên trong được tạo bởi 6 vì, mỗi vì 4 hàng chân cột, vì chính giữa kết cấu kiểu kẻ chuyền, các cấu kiện chịu lực được làm bằng hệ thống gỗ tứ thiết chắc khoẻ, chạm gờ nổi, 4 vì còn lại liên kết kiểu con chồng giá chiêng, các con chồng và đấu kê chạm khắc hoa văn lá cúc dây và chữ thọ.

Thượng điện chùa Phúc Linh được tạo bởi hai gian không đều nhau, tường xây gạch chỉ, ngoài phủ áo vữa, xây bình đầu bít đốc, vì nóc được liên kết với nhau theo kiểu kèo kìm với ba hàng chân cột.

Trên chính điện, 26 pho tượng Phật được tạo tác chủ yếu bằng chất liệu gỗ mang phong cách nghệ thuật tiêu biểu thời Nguyễn. Tượng được tạo tác cân đối theo quy chuẩn, đặt trên các bục xây gạch, cao dần từ ngoài vào trong.

Ngoài hệ thống tượng Phật, hiện nay, chùa Phúc Linh còn bảo lưu được nhiều cổ vật, di vật và đồ thờ tự tiêu biểu như: Hệ thống chân tảng đá, hệ thống tượng Phật, bộ khung chịu lực, mõ gỗ, bát hương… Đây là những hiện vật quý, có giá trị trong việc nghiên cứu lịch sử, nghệ thuật điêu khắc cổ truyền của dân tộc giai đoạn cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX.

Không chỉ là nơi sinh hoạt tôn giáo tín ngưỡng, chùa còn là địa điểm diễn ra và ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng trong quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc.

Ngày 6-1-1946, tại chùa đã diễn ra cuộc tổng tuyển cử bầu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa.

Hàng năm, vào ngày 15 tháng Giêng âm lịch, dân làng mở hội lớn, thu hút đông đảo khách thập phương về dự. Trong ngày hội, ngoài nghi thức cúng tế, nhân dân còn tổ chức nhiều trò chơi dân gian đặc sắc như: Cờ tướng, hát quan họ, đánh đu, đấu vật… Đây là hình thức giáo dục ý thức cộng đồng, giáo dục thế hệ trẻ tôn trọng quá khứ lịch sử, đồng thời làm sống dậy tinh thần đoàn kết, yêu nước, cùng nhau xây dựng quê hương thêm tươi đẹp trong thời kỳ đổi mới.

                 Ngọc Bảo Anh