Đền Thượng

Đền Thượng (xã Tràng Đà, thị xã Tuyên Quang), thờ Ngọc Lân Công chúa mà dân gian vẫn thường gọi với lòng thành kính là Mẫu Thoải. Đền tọa lạc trên thế “Gối sơn nghênh thuỷ”, trước đền là sông Lô hùng vĩ, sau đền là núi Dùm.

Minh Tuyên Đền Thượng còn lưu giữ được 5 đạo sắc của các triều vua phong tặng cho thần. Hiện vật cổ nhất còn giữ được là sắc phong của vua Cảnh Hưng năm thứ 4 (1743). Nội dung các sắc phong của vua ban vừa mang dấu ấn lịch sử vừa mang tính chất văn chương, ca ngợi phẩm chất cao quý và sức mạnh linh thiêng của các nương thần phù trợ cho nước, cho dân. Văn bia và sử sách còn ghi rõ: Trong cuộc đánh dẹp khởi nghĩa của Nùng Văn Vân, Tổng đốc Lê Văn Đức đã làm lễ cầu đảo ở đền Thượng và đền Hạ. Dẹp loạn xong, nhà vua ban cấp sắc phong cho hai ngôi đền và dùng những mỹ từ cao quý nhất phong tặng cho các nương thần. Đền Thượng nổi tiếng linh thiêng, quanh năm không chỉ người dân vùng Tuyên Quang đến lễ bái, cầu xin phúc lộc, mà khách từ bốn phương cũng về đây đông như chảy hội, nhất là vào những kỳ lễ hội chính 12-2 và 12-7 âm lịch hằng năm. Bà Nguyễn Thị Hoà, tổ trưởng tổ quản lý đền Thượng cho biết: Đền Thượng là một trong ba ngôi đền nổi tiếng linh thiêng của thị xã Tuyên Quang. Hàng năm, đền thu hút rất đông khách đến tham quan, vãn cảnh. Năm 2007, đền Thượng đã đón 41.812 lượt khách. Các hiện vật do khách thập phương đến công đức từ đầu năm đến nay trị giá 74 triệu đồng, bao gồm: ngựa gỗ, hạc gỗ, giá vàng... Tục rước Mẫu của người dân thị xã Tuyên Quang đã có từ lâu đời. Vàongày 12-2 và 12-7 âm lịch hằng năm, lễ rước bắt đầu từ đền Ỷ La ra đền Hạ rồi từ đền Thượng về đền Hạ. Đây là lễ hội lớn nhất trong năm của người dân thị xã Tuyên Quang. Đến thời gian kháng chiến chống thực dân Pháp, do loạn lạc, tục rước Mẫu đã bị lãng quên. 2 năm gần đây, đáp ứng nhu cầu tâm linh của người dân, đồng thời khai thác tiềm năng, thế mạnh phát triển kinh tế - xã hội địa phương, UBND thị xã Tuyên Quang đã khôi phục tổ chức lễ hội đền Hạ, rước Mẫu từ đền Thượng về đền Hạ vào ngày 12-2 âm lịch. Trong những ngày diễn ra lễ hội, người dân địa phương tổ chức nhiều hoạt động văn hoá, văn nghệ, trò chơi dân gian như: Chọi gà, kéo co, cờ tướng, hát chầu văn...   Cổng đền Thượng.     Ảnh: MT Đền Thượng được xây dựng vào thời hậu Lê. Trải qua thời gian mưa nắng, ngôi đền bị hư hỏng, được trùng tu lại nhiều lần. Hiện nay phần kiến trúc cơ bản, những bức trạm trổ, đường nét hoa văn, hiện vật... còn giữ lại được tại đền đều thuộc thời Nguyễn. Hành hương về đất Mẫu Trong “Tam tòa thánh Mẫu” có một vị ở Tuyên Quang. Ấy là Mẫu Thoải - Bà mẹ cai quản vùng sông nước theo quan niệm của dân gian. Đối với những người theo Đạo Mẫu, đầu xuân, họ hành hương về đất Mẫu, nơi có các đền thờ chính của các vị Thánh Mẫu. Truyền thuyết về Mẫu Thoải (hay Mẫu Thủy) gắn liền với truyền thuyết về hai di tích Đền Thượng và Đền Hạ ở Thành Tuyên. Người xưa kể rằng, đời trước có hai công chúa là Ngọc Lân (tức Mai Hoa công chúa) và Phương Dung công chúa (tức Quỳnh Hoa công chúa) theo xa giá đi xem xét địa phương đỗ thuyền ở bờ sông. Đến đêm nổi cơn mưa gió, hai công chúa vụt bay lên trời, người ta cho là linh dị, lập đền để thờ. Nơi con thuyền đỗ bên bờ sông xưa là Đền Thượng, nay thuộc xóm 14, xã Tràng Đà (TP Tuyên Quang). Theo quan niệm của dân gian, hai vị công chúa chính là hiện thân của con gái Long Vương. Theo quan điểm của một số nhà nghiên cứu vềvăn hóa, sở dĩ Đền Thượng thờ Ngọc Lân công chúa và Đền Hạ thờ Phương Dung công chúa được tôn là Mẫu Thoải vì có sắc phong của nhà nước phong kiến xưa. Người dân xứ Bắc theo đó mà thờ phụng. Lễ hội Đền Hạ (TP Tuyên Quang). Ảnh: Huy Hoàng   Đối với những người theo Đạo Mẫu, đầu xuân, họ hành hương đến các đền thờ chính của các vị Thánh Mẫu. Họ sẽ đến những đền, phủ chính thờ Mẫu Thượng Thiên (Mẫu Liễu Hạnh), Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải. Nơi thờ chính Mẫu Liễu là Phủ Tây Hồ (Hà Nội) và Phủ Giầy (huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định). Mẫu Thượng Ngàn được thờ chính ở Đền Cô, xã Tân An, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai và Mẫu Thoải ở Tuyên Quang. Quan niệm dân gian cho rằng, Mẫu Thượng Thiên cai quản chung, Mẫu Thượng Ngàn cai quản miền rừng núi và Mẫu Thoải cai quản vùng sông nước. Dân gian cũng cho rằng, sông nước gắn liền với sự sinh sôi, nảy nở. Nếu muốn cầu cho mùa màng bội thu, cây cối tươi tốt, tài lộc đầy nhà thì họ thường cầu lên Mẫu Thoải. Ấy thế là hàng năm, người ta nô nức hành hương về Thành Tuyên. Ông Bùi Văn Tuấn, Tổ trưởng Tổ Quản lý Đền Thượng, xã Tràng Đà cho biết, thời gian vừa qua, có rất đông khách du lịch hành hương đến Đền Thượng. Ngày cao điểm, đền đón hơn 4.000 lượt khách. Tổ Quản lý đền phải căng ra để sắp xếp cho khách thuận vào tế lễ. Cũng theo ông Tuấn, đền đã phải “đặt lịch” với những đoàn khách thường niên lâu năm ở Hà Nội như đoàn ở Lưu Phái (Hà Nội) thường đi 400 người đến vào rằm tháng 2 hàng năm; đoàn ở phố Hàng Quạt (Hà Nội) đến vào ngày 28 tháng Giêng… Đền Thượng đã trở thành điểm đến không thể thiếu của nhiều đoàn khách hành hương ở các địa phương trong cả nước. Ngày lễ lớn của đền là ngày 12-2 âm lịch hàng năm, rước Mẫu từ đền Thượng về Đền Hạ, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài tỉnh. Năm nay, lễ rước Mẫu nằm trong Chương trình Du Xuân trảy hội Thành Tuyên do UBND thành phố Tuyên Quang tổ chức. Lễ hội Đền Thượng, Đền Hạ và Đền Ỷ La nằm trong chuỗi các hoạt động lớn của chương trình. Năm nay,Ban Tổ chức sẽ phục dựng lại không khí rước Mẫu cổ xưa. Ấy là rước Mẫu qua đường sông. Xưa, đường xá khó khăn, người dân Thành Tuyên rước Mẫu từ Đền Thượng đến Đền Hạ phải qua sông Lô, sang bãi Quánh (phường Tân Hà) rồi theo đường bộ đến Tam Kỳ (đền Hạ). Mọi công việc đang được chuẩn bị gấp rút để đảm bảo ngày lễ chính tới đây Lễ hội rước Mẫu được diễn ra an toàn, đậm đà sắc màu văn hóa phục vụ nhân dân và du khách. Theo Gia Linh (báo Tuyên Quang Online)