Tặng vật của sông

Cá kèo nướng muối ớt - Ảnh: Hạ Huy

(TNTS) 1. Trên khắp đất nước ta, không đâu không có những dòng sông. Sông Hồng, sông Cửu Long, sông Đà, sông Lô, sông Chảy, sông Thu Bồn, sông Hương, sông Lam, sông Kỳ Cùng…

Tôi đã không dưới một lần ngang qua Hà Tĩnh. Cảm giác chung là một miền quê nghèo, nhưng phong cảnh hữu tình, tên những con sông thì tuyệt đẹp. Ngàn Sâu, Ngàn Phố - những dòng sông trong vắt hiền hòa… Tôi đã có một mùa hè ở ngã ba Bạch Hạc. Lên chút nữa thì đến Việt Trì. Nhưng Bạch Hạc níu chân tôi. Những chiếc thuyền đầy ắp sản vật sáng chiều qua sông… Tôi đã ngược dòng Thu Bồn, nghe giọng Quảng đầy cảm khái: Nước sông con chảy vào sông cái/ Anh trai Thu Bồn em gái Hà Nha/ Chiều nay hò hẹn đôi ta/ Mít non gởi xuống cá chuồn gởi lên... Con sông Cầu “nước chảy lơ thơ” ngày tôi sải tay từ bờ bên này sang bờ bên kia luôn gợi cho tôi hình ảnh những nàng quan họ, những cô gái làn da trắng như trứng gà bóc, lúng liếng đôi mắt, hồng tươi đôi môi… Tôi đã xuôi theo dòng Cửu Long ra ngoài biển để từ đó nhìn những mũi, những doi đất được gộp chung trên bản đồ với tên gọi mũi Cà Mau… Nhớ những dòng sông mình đã từng qua, đến mức khi khoác vai một cô nàng mắt xanh tóc vàng bên dòng Danube thơ mộng, tôi ngộ nhận mình là một nhà thơ… Hình như trong mỗi tâm hồn Việt đều đã có những giây phút xúc cảm như nhà thơ Tế Hanh: Quê hương tôi có con sông xanh biếc/ Nước gương trong soi tóc những hàng tre/ Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè…
2. Con sông trước tiên là đường giao thông. Nhưng sông còn cung cấp cho con người những sản vật của nó. Nói đến quà tặng của sông, người ta nghĩ ngay đến cá. Sông ở Nam Bộ nổi tiếng với con cá kèo. Thỉnh thoảng vô Sài Gòn, các ông bạn của tôi vẫn rủ tới một quán lẩu cá kèo. Nhỏ như con cá trạch ngoài Bắc và hao hao như vậy, nhưng cá kèo có hương vị riêng, chỉ sông ở Nam Bộ mới cho con cá một hương vị như vậy. Nhắc đến sông miền Trung không thể quên con hanh, con đối. Con cá hanh hấp, kèm chút thịt ba chỉ, chút nấm hương, mộc nhĩ, chút bún tàu, có sắp chết đến nơi cũng cố nhổm dậy. Còn như con cá đối đơn giản trong món kho dưa, bảo đảm cơm bao nhiêu cũng hết. Ngược ra ngoài, thì sông nước Bắc kỳ nổi danh “ngũ quý hà thủy”- cá anh vũ, cá rầm xanh, cá bỗng, cá lăng, cá chiên. Từ xa xưa, cá anh vũ đã thành danh. Đại Nam nhất thống chí chép: “Cá anh vũ còn có tên là giả ngư.
Hàng năm đến mùa rét mới có. Vị rất ngọt mà âm bổ”. Còn Dư địa chí của Nguyễn Trãi cho biết đấy là thứ cá để cúng tế thần linh, để tiến vua. Dân gian bảo cá anh vũ ăn rễ cây chiên đàn nghìn năm tuổi nên thịt cực ngon mà đại bổ. Ngày nay, chẳng phải vua, nhưng trong túi kha khá tiền thì có thể thưởng thức cá anh vũ. Còn nếu không nhiều tiền lắm thì thưởng thức cá lăng trong món chả cá. Thịt cá lăng chắc và ngọt, nhưng trước khi nướng hoặc chiên, trong các thứ gia vị ướp cá, không thể thiếu chút mắm tôm. Không có gì hợp nhau hơn thế để đem tới cho người đời một món ngon nhớ đời.
Nói thì nói vậy, chứ không con sông nào ở nước ta lại không dâng tặng cho người con cá, con tôm, con hến mang hương vị đặc biệt của dòng sông ấy. Có lần tôi lên miền tây xứ Quảng, được thưởng thức con cá niêng. Chẳng những lạ miệng mà cái vị nhân nhẫn của con cá làm nó không giống với bất kỳ đồng loại nào. Còn như con cá chình - cá chình suối, cá chình sông, ăn đứt cá chình biển. Con cá chình ấy, sau khi nướng sơ thì chế biến cách nào cũng tuyệt!

Hoàng