Nếu người nào trong làng chết đi, thầy cúng sẽ làm lễ hứa với con ma đó sau 12 ngày sẽ làm lễ ma khô để mong linh hồn người đã khuất được siêu thoát và gia đình có tang sẽ không bị ma theo quấy rối.
Theo phong tục của người Mông tại xã Sảng Tủng, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang, lễ Ma khô là tục lệ tiễn linh hồn người chết về với tổ tiên. Từ “ma” nghĩa là “đangz”, từ “khô” nghĩa là “kruôr”, diễn xuôi theo tiếng Kinh là “ma khô”.
Khác với đám ma tươi là không còn người chết ở trong nhà, đám ma khô là lễ cúng cuối cùng ngụ ý để thả hồn người chết về với tổ tiên, cội nguồn, mong sao linh hồn người chết đựoc siêu thoát, tìm được đường về yên nghỉ với tổ tiên và phù hộ cho gia đình...
Sau khi chôn cất 12 ngày, gia chủ nếu không đủ điều kiện tổ chức lễ ma khô thì có thể nhờ thầy cúng làm lễ gia hạn (còn gọi là lễ hứa lại), sau 1 tháng hay vài năm cũng được, nếu không làm sẽ bị ma quấy rối không cho làm ăn.
Lễ ma khô của người Mông cũng mang ý nghĩa tương tự như lễ giỗ đầu của người Kinh. Ảnh: KT
Sáng sớm hôm diễn ra lễ ma khô, gia đình có người chết đến mộ lấy hai mảnh tre đặt cạnh mộ (hai mảnh tre buộc chéo nhau, tượng trưng cho linh hồn người chết) mang về nhà. Về đến nhà, thầy cúng đặt hai mảng tre xuống nền nhà và bắt đầu làm lễ khấn gọi hồn người chết về. Nếu mảnh tre đổ úp, nghĩa là linh hồn đã về đựơc đến nhà, nếu mảnh tre đổ ngửa là linh hồn ngưòi chết còn ở bên ngoài, thầy cúng sẽ phải khấn cho đến khi mảnh tre đặt xuống đổ úp mới thôi.
Sau khi “gọi hồn” thành công, người nhà dựng thành hình con bù nhìn có đủ áo quần và khăn vấn đầu từ hai mảnh tre đó, đặt đứng trong một cái mẹt để giữa nhà, xung quanh đặt cơm, rượu, thịt rồi bắt đầu làm lễ cúng.
Lễ bắt đầu với bài khèn cúng “ma khô”. Thầy cúng đi vòng quanh nhà rồi mới vào nhà. Thầy cúng, thầy khèn, thầy kèn cùng xoay người múa may, làm lễ, họ mời người chết về ăn để rồi ra đi thanh thản, không lưu luyến trần gian… Hết một lời cúng lại một lần rót rượu, xúc một thìa cơm, thịt mời linh hồn người chết ăn.
Trong khi đó, những người thân trong gia đình sẽ khóc than bằng thứ ngôn ngữ riêng để thể hiện lòng tiếc thương. Lễ cúng diễn ra giữa tiếng khóc ai oán, tiếng kèn sầu thảm trong không gian tối om lập loè ngọn đèn dầu.
Lễ rước “ma khô” ra đồng diễn ra rất nhanh, sau khi hoàn tất, mọi người đều nhanh chóng trở về nhà gia chủ và tham gia bữa tiệc cúng ma.
Suốt thời gian đó, người làng sẽ qua lại thăm nom, trò chuyện, mỗi ngươi khi đến dự đều mang theo gùi đựng gạo hoặc rượu, lợn, gà, vàng hương, giấy mã và cả tiền sang phúng viếng. Đàn ông, những người già trong nhà, ngoài sân thỉnh thoảng lại nâng chén rượu ngô cay, lặng lẽ với những hoài niệm về người đã mất. Đàn bà, trẻ con đi ra đi vào, đứng quanh nhà, dưới mái hiên. Một số người khác mổ bò, mổ lợn, chuẩn bị nấu nướng để sau khi hoàn tất lễ cúng ma cả làng sẽ cùng ăn cỗ cúng.
Sau khoảng 1 tiếng, thầy cúng hỏi ý kiến “con ma” xem đã có thể dời ra ngoài đồng hay chưa, bằng cách tung hai nửa một gióng tre, nếu hai mặt đối lập nhau tức “con ma” đồng ý. Sau đó, thầy cúng lấy con bù nhìn trong mẹt ra, từ từ lăn cái mẹt ra khỏi nhà.
Đi đầu đoàn rước ma là những người thân trong gia đình, tiếp đến là thầy trống, thầy khèn, một phụ nữ cầm bó đuốc rơm, vừa đi vừa huơ tay như thể mở đường cho “ma khô”.
Người Mông quan niệm rằng, khi đưa tiễn linh hồn người chết ra khỏi cửa nhà, nếu cái mẹt đổ ngửa là linh hồn người chết vẫn chưa được siêu thoát, thầy cúng sẽ phải khấn lại và phải lăn cái mẹt thêm vòng nữa, cho đến khi cái mẹt đổ úp xuống đất mới thôi.Cuối cùng, khi ra đến mộ, để kết thúc nghi lễ họ sẽ đốt cái mẹt và con bù nhìn để tiễn linh hồn người chết về thế giới bên kia.
Những người khách đến tham dự sẽ được chủ nhà mời ở lại ăn cỗ và uống rượu ngô cay. Mọi người quây quần bên nhau, chia buồn cùng gia chủ trong không khí đầm ấm, thấm đượm tình người.
Lê Thương
Tìm hiểu phong tục tang ma của người Mông ở Hà Giang
Người Mông ở Hà Giang có nhiều phong tục tập quán có giá trị về văn hoá, giáo dục đạo đức lối sống đạo lý dân tộc. Các giá trị văn hoá được thể hiện trong dân ca, dân vũ, trang phục, tập tục ma chay, cưới xin, nghi lễ, nghi thức thờ cúng tổ tiên, thần linh, ở các lễ, hội của thôn bản trong năm, trong đó tang ma là một nghi lễ thể hiện truyền thống, đạo lý uống nước nhớ nguồn, là sự tri ân giữa người sống với người đã mất.
Khi con người từ bỏ cõi trần gian để về với tổ tiên, người Mông gọi là “tùa” hay “ninh tùa” (người chết) là thuận theo quy luật của tự nhiên. Dựa trên đối tượng và nguyên nhân của người chết mà người Mông có những nghi lễ tổ chức tang ma khác nhau. Khi người nhà mất, họ bắn chỉ thiên ba phát súng kíp báo hiệu cho dân bản biết có người chết, con cháu trong gia đình đi mời gọi anh em dân bản, thầy khèn, thầy trống, thầy cúng đến. Cắt một miếng vải lanh mới làm khăn rửa mặt và tắm rửa cho người chết, sau đó thay quần áo cho người chết. Phần cúng lễ người chết của người Hmông rất dài.
Về nghi thức nhập tang, cúng tế được tiến hành tuần tự theo các bước. Trước tiên, người ta đặt áo quan tại gian giữa nhà ngay trước bàn thờ tổ tiên. Lễ vật gồm: Cơm, bánh, thức ăn rượu thịt, các thức ăn được cho vào bát chén. Bài vị là giấy bản làm thành tua buông trùm và rủ xuống đầu quan tài. Thầy cúng có vai trò quan trọng nhất vì có khả năng liên hệ được giữa người sống và người chết. Người chủ tang là người có quyết định mọi việc về kinh tế trong ngày tang lễ. Khi người chết được khâm niệm xong thì thầy trống, thầy khèn liên tục thổi và đánh trống để tổ tiên biết là gia đình có người chết. Thầy cúng tóm tắt tiểu sử của người chết tiễn đưa người chết về với tổ tiên. Mấy thanh niên mỗi người cầm một nén hương quỳ ở cửa, thầy cúng thổi khèn đi ba vòng quanh nhà, sau đó mới khiêng quan tài ra huyệt, đội kèn thổi đưa ma đi. Đến huyệt khiêng quan tài vòng ba vòng quanh huyệt rồi mới đặt quan tài xuống huyệt mở nắp quan tài cho anh em xem lần cuối, thầy cúng phun ba hớp rượu rồi đóng nắp quan tài, tiến hành lấp đất. Trong ba ngày đầu mới chôn, mỗi buổi sáng sớm người nhà phải mang cơm cho người chết, lần một đem đến mộ, lần hai đến nửa đường, lần ba đến gần nhà.
Cảnh treo xác trong nhà của người Mông.
Đặc biệt, trong các thủ tục tang ma của người Mông một số vùng ở Hà Giang có lễ “đám ma khô”. Đám ma khô có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc Mông. Đồng bào quan niệm, nếu chưa được làm ma khô thì người chết sẽ không hòa nhập được với tổ tiên, người chết không thể hóa kiếp, hồn người chết sẽ quanh quẩn đâu đây để có thể phù hộ nhưng cũng có thể quấy nhiễu con cháu, mọi tội lỗi của người chết lúc sống chưa được tha thứ.
Người Mông quan niệm, phải chờ sau mười ba ngày thì người chết mới biết mình đã chết. Theo phong tục của người Mông, lễ ma khô là tục lệ tiễn linh hồn người chết về quê cha đất tổ của người Mông. Trong lễ tang người chết, thầy cúng hứa với ma sẽ làm lễ ma khô (làm lễ chay) 12 ngày sau khi chôn cất. Nếu đến ngày đó mà gia đình chưa có điều kiện thì sẽ phải hứa lại, nếu không làm sẽ bị ma quấy rối không cho làm ăn.
Thời gian đám ma khô phụ thuộc vào điều kiện kinh tế gia đình mà quyết định ngày, giờ làm. Việc đầu tiên là gia chủ gọi anh em dòng họ, anh em trong xóm đến uống rượu bàn bạc ngày tổ chức, phải tránh trùng ngày giờ chôn cất. Sau đó, gia đình nhờ những người trong ban tang lễ cũ đi mời thầy cúng, thầy khèn, kèn, trống, những người trong ban giúp việc tang lễ (phải là đội hình cũ lúc đám ma tươi). Khi đội giúp việc đến, gia đình phải quỳ lạy rót rượu mời họ uống như lúc làm ma tươi.
Sau thủ tục phơi xác dưới ánh nắng mặt trời, người Mông mới đưa thi thể đi chôn.
Để tiến hành lễ ma khô, không thể thiếu Cẩu vá. Đây là hình nộm được làm bằng tre vót tròn uốn cong biểu tượng cho chiếc quan tài chứa người đã khuất. Đầu buổi sáng, sau khi đã chuẩn bị sẵn gà, lợn, xôi, gia đình người làm lễ ma khô tập hợp anh em tiến hành nghi lễ. Một chiếc cột được dựng ngay trước nhà, một người trong gia đình mang ra một chiếc trống treo lên cột và bắt đầu đánh. Một người khác mang khèn ra thổi. Trong lúc đó, một số người mang rơm và cành cây đến để dựng một chiếc lều nhỏ, tượng trưng cho ngôi nhà dành cho những người đã mất. Trong lúc dựng lều, thầy cúng cùng người thổi khèn đi vòng quanh chiếc lều, vừa đi vừa hát. Sau khi dựng lều xong một chiếc chiếu được mang ra trải phía trong. Trên chiếu có Cẩu vá, xôi, một chén đựng rượu, một ống trúc bị chẻ làm đôi và một cái muôi nhỏ để múc rượu. Cùng lúc đó, gà, lợn và một con nghé được mang ra để làm lễ tế.
Thầy cúng vừa hát bài ca Hu gàu - Hu Ply vừa rót rượu rồi tung ống trúc. Hu gàu- Hu Ply ý nghĩa chung là hát gọi hồn và hát trong nghi thức tang lễ. Nếu sau khi tung hai mảnh trúc tách rời nhau ra nghĩa là người chết chưa ưng còn nếu sau khi rơi xuống chiếu, hai mảnh trúc vẫn dính vào nhau nghĩa là lời cầu xin đã được ưng thuận.
Lễ rước “ma khô” ra đồng diễn ra rất nhanh, sau khi hoàn tất, mọi người đều nhanh chóng trở về nhà gia chủ và tham gia bữa tiệc cúng ma.
Sau gần 1 tiếng thầy cúng tiến hành gọi hồn, những người tham dự bắt đầu cắt tiết gà và bê để làm lễ tế. Sau buổi lễ, gia đình người làm lễ ma khô nấu cỗ mời anh em họ hàng tới ăn. Với những gia đình có điều kiện, lễ ma khô có thể kéo dài hàng tuần, cứ có họ hàng hoặc khách tới chơi là gia đình mổ lợn gà làm cỗ để mời cơm. Người Hmông tin rằng lễ ma khô sẽ giúp người chết được siêu thoát và sẽ không quấy nhiếu gia đình người sống nữa.
Đám ma khô của người Mông là nghi lễ và ứng xử để lý giải cho quá trình siêu thoát, sự tồn tại, trưởng thành của linh hồn ở thế giới bên kia, phù hợp với tín ngưỡng của đồng bào về vũ trụ. Điều quan trọng hơn cả là tang ma thể hiện đạo hiếu, đạo lý của con cháu đối với cha mẹ, biểu hiện sâu lắng tình cảm, sự sẻ chia của người thân, gia đình và cộng đồng, củng cố đạo đức, đạo hiếu - những điều rất cần cho xã hội hiện đại hôm nay.
NÊN ĐỌC
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét