Độc đáo lễ hội đập trống

GiadinhNet - Lễ hội đập trống là sự tôn vinh sức mạnh, tinh thần đoàn kết, ý chí và khát vọng sống mãnh liệt của người dân Ma coong.

Đến hẹn lại lên, mỗi năm một lần, cứ sau Tết Nguyên tiêu, bản làng của đồng bào Ma-coong ở xã vùng cao Thượng Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình lại rộn ràng chuẩn bị cho lễ hội đập trống. Đây là một hình thức sinh hoạt văn hóa tinh thần độc đáo, mang đậm bản sắc của người dân Ma coong - một tộc người gắn bó với đại ngàn Trường Sơn.

 

Tưng bừng lễ hội đập trống. Ảnh: Đức Hoàng

 

Truyền thuyết về trống thần xưa

Lễ hội đập trống là sự tôn vinh sức mạnh, tinh thần đoàn kết, ý chí và khát vọng sống mãnh liệt của người dân Ma coong. Lễ hội đập trống đã được người dân Ma coong lưu giữ từ đời này sang đời khác. Đó là điều rất đáng trân trọng.

Truyền thuyết kể rằng, xưa lắm rồi, thủơ ấy con người cần cù làm rẫy, làm nương, nhưng đến mùa thu hoạch, ngô lúa lại bị loài khỉ cướp mất. Khỉ có một cái trống thần. Mỗi lần khỉ đánh trống thì ngô lúa từ ngoài đồng đua nhau chạy về nhà khỉ. Con người đã tìm cách lấy trống thần của khỉ. Không có trống, khỉ không còn cướp ngô, lúa của người được nữa. Còn người đánh trống để cầu lúa ngô về đầy nhà mình.

Còn theo các già làng thì, ngày xưa nơi đây núi rừng heo hút và nhiều thú dữ. Người Ma coong sống rải rác dọc dãy Trường Sơn, phải chống chọi với thiên nhiên khắc nghiệt và với thú dữ nên họ cần có cộng đồng. Tiếng trống sẽ xua thú dữ, xua đi sự sợ hãi và kêu gọi những người Ma coong anh em đoàn kết cùng nhau chống chọi với thiên nhiên.

Lễ hội đập trống được tổ chức sau Tết Nguyên tiêu, khi bà con vừa thu hoạch mùa màng xong và chuẩn bị bước vào một vụ mùa mới cũng mang ý nguyện cầu mùa, cầu cho mưa thuận, gió hòa, ngô, lúa đầy đồng, tôm cá sinh sôi...

Để bắt đầu lễ hội, người dân Ma coong phải chuẩn bị công việc quan trọng, đó là làm trống. Chỉ vào cái trống dang dở, ông Đinh Cửu, bản Cà Roòng 1-xã Thượng Trạch cho biết: Cái trống này làm từ năm ngoái, trước đó có một cái trống bị đập bể, giờ thay lại da mới. Năm trước làm thịt bò, lấy da phơi khô, bỏ da cũ, thay da mới cho trống.

Để làm được cái trống hội, những người đàn ông phải vào rừng kiếm cho được cây gỗ Bộp để làm tang trống. Gỗ Bộp bền, không bị nứt nên tang trống có thể dùng được trong nhiều năm. Còn mặt trống phải thay mỗi năm một lần nên từ Tết năm trước, dân bản đã mổ bò, lấy da, phơi khô để làm mặt trống. Trống đánh càng lâu bể, lễ hội càng kéo dài, càng vui. Vì vậy mà phải chọn con bò già để làm thịt, bò càng già da càng tốt. Thường thì bò phải 12 năm tuổi trở lên mới đạt yêu cầu. Riêng công đoạn bịt mặt trống phải có 6 người đàn ông khỏe mạnh, làm trong 2 ngày mới xong. Sau khi bịt da trống xong, họ dùng dây mây kéo căng mặt trống. Dây mây được luộc rất công phu, phải cho nước thấm đều, đảm bảo độ bền và dẻo để khi kéo căng không bị đứt. Tiếp đó người ta dùng những đoạn tre để chêm vào dây néo. Tre cũng phải chọn cây già, có độ cứng. Cái trống hội sau khi làm xong có hình một quả cầu gai. Công đoạn cuối cùng những người làm trống phải hoàn tất là lấy miếng da cũ bịt kín mặt trống mới và treo trống lên. Chỉ có già bản mới được kiểm tra, dân làng không ai được đụng vào mặt trống cho đến giờ khai cuộc.

Công việc chuẩn bị tiếp theo cho lễ hội thuộc về những người phụ nữ. Đồ cúng ngoài thịt gà, xôi, cá còn có thêm món chả được làm từ bắp chuối rừng. Các cô gái sau khi phụ mẹ làm bếp xong thì lo chuẩn bị váy áo để đi hội.

Già bản Đinh Keo cũng xúng xính váy áo. Ông là linh hồn của lễ hội. Năm nay, già bản Đinh Keo đã tròn 84 mùa rẫy và ông có trên 40 năm tuổi Đảng. Ông là niềm tự hào của đồng bào Ma coong. Ông tâm sự: "Lễ hội này là lễ hội lớn của dân tộc. Không tổ chức được lễ này là nó bị mất mùa... Khi trỉa rẫy được mùa dân bản nói là do sử dụng tập quán này, mất mùa thì họ nói là do không có đập trống".

Mặt trời chưa khuất núi, đồng bào ở khắp 18 bản trong vùng đã nô nức kéo về bản Cà Roòng 1, nơi sẽ diễn ra lễ hội đập trống. Bà con là đồng bào Ma coong từ nước bạn Lào phải đi từ sáng sớm. Các bản xa như Cồn Roàng, A Ki, Cờ đỏ... phải đi bộ hơn nửa ngày đường mới tới nơi. Khi mặt trời vừa tắt, trăng lên cũng là lúc lễ hội bắt đầu.

 

Những người đàn ông trong bản làm trống chuẩn bị cho buổi lễ.

Mâm cỗ được chuẩn bị chu đáo.

Mâm cỗ được chuẩn bị chu đáo.

Sau khi đập trống vỡ, những đôi trai gái có quyền "ngoại tình một đêm" với nhau.

Nghi lễ thiêng

Lễ hội đập trống đã trở thành linh hồn của người Ma coong. Hàng năm, cứ đến ngày 20 tháng 4 âm lịch, khi mùa trỉa rẫy kết thúc, một khúc trên con sông A Ki chảy quanh bản được lấy làm sông cấm. Trên khúc sông ấy, không ai được phép bắt cá. Trước ngày diễn ra lễ hội đập trống, chỉ già làng được đánh cá trên khúc sông đó để mang về cúng Giàng. Nếu ai vi phạm thì bị phạt 2 đoốc rượu, 1 con heo và 5 bạc (tương đương 250.000 đồng)...

Lễ tế được diễn ra hết sức linh thiêng. Chủ lễ ngoài già làng Đinh Keo còn có ông Mờ Năng ở bản Cốc và ông Cả ở Arem. Đó là những người đại diện cho 3 dòng họ đầu tiên đặt chân đến vùng đất này.

Lời tế của già bản Đinh Keo rằng: "Khấn mời Giàng, mời con ma Mót về ăn nắm xôi, uống cần rượu, coi lễ hội để phù hộ cho người Ma coong được mùa, được cái ăn sinh sôi như cây trên rừng, dẻo dai như suối trước bản. Mời về, mời về".

Ngày xưa, theo tập tục của người Ma coong, chỉ thanh niên nam nữ và đàn ông mới được đập trống. Phụ nữ đã có chồng không được đập trống. Nhưng ngày nay, tập tục đó được bãi bỏ. Không phân biệt nam nữ, chủ khách, bất cứ ai tham gia lễ hội nếu thích cũng có thể vào đập trống. Đêm càng về khuya, không khí của lễ hội càng nóng lên. Lúc này, ai cũng "Rõa lữ Giàng ơi" có nghĩa là "Vui lắm trời ơi!".

 

Lễ thức của Lễ hội đập trống diễn ra theo những quy định của dân bản rất nghiêm ngặt và chặt chẽ. Theo nghi thức, Lễ hội đập trống được tiến hành theo phần Lễ và phần Hội. Phần Lễ Trên khoảnh sân rộng nhất của bản, dưới tán của cây cổ thụ, người làng dựng một dãy nhà tranh nhỏ. Trong căn nhà chính làm nơi hành lễ, treo trang trọng chiếc trống. Đến đêm, công việc chuẩn bị đã xong, mọi người cùng chờ trăng lên.Khi trăng nhú lên trên rặng núi sau lưng bản, đồ vật cúng được mang ra sắp đặt. Mâm cỗ cúng Giàng gồm có rượu hiêng, thịt gà nấu với chồi cây mây non, cá, xôi, ngọn cây mây, khúc thân cây đoác, một ít lúa gạo... Mỗi bản có một mâm và trong lễ cúng phải có 18 mâm cỗ như thế. Trách nhiệm làm mâm cỗ phải là người nhà của các già bản. Cá để cúng Giàng được lấy từ khúc suối cấm, đây là khúc ngăn của con suối Aky. Khi trăng lên ngửa đầu là lúc vào giờ khai lễ. Già làng đọc lời khấn cầu trời đất phù hộ cho dân bản sống yên lành, làm ăn no đủ, mùa màng bội thu... Xong phần hành lễ, lúa gạo được ném ra tứ phía, cầu mong thóc lúa về đầy bồ, đầy nương. Sau vài lượt cúng khấn, già làng phát lệnh và lễ hội đập trống bắt đầu. Dân bản ùa vào, khách tham dự cũng ùa vào. Ai ai cũng cố tranh cái dùi để đập trống. Phần hội Phần lễ kết thúc, là lúc tiếng trống hội mở màn vang lên. Mọi người bắt đầu xúm lại với những ché rượu cần, rượu hiên.Những thanh niên khỏe mạnh giành nhau dùi và trổ tài đánh trống mạnh, đánh trống nhanh. Những người không tham gia đánh trống thì cầm tay nhau nhảy múa quanh đống lửa cháy sáng rực. Mỗi năm chỉ có một ngày, ngày của núi rừng, của những câu chuyện tình yêu.Một đêm không có ghen tuông , không có giận hờn, chỉ có yêu thương nồng nàn của đam mê, của men nồng đôi lứa…cho đến sáng mai, khi con gà đã thức dậy gáy vang rừng thì họ mới bịn rịn rời nhau trở về. Những người trẻ hơn thì cùng nhau ước hẹn, chọn ngày mời bố mẹ, già làng đến nhà cô gái đặt lễ trầu cau... Khi đống lửa dần tàn, mặt trời dần nhô lên bên kia ngọn núi, cũng là lúc lễ hội đập trống của người Ma Coong kết thúc.   T.L

 

Đức Hoàng