Dinh Quan Thượng đẳng

Quan Thượng đẳng là tên gọi vắn tắt của Quan Thượng đẳng đại thần Nguyễn Hữu Cảnh của bà con sống trên đất cù lao Ông Chưởng. Ông Chưởng là chức Chưởng cơ của Nguyễn Hữu Cảnh, người có công với mảnh đất cù lao này, nên được đặt tên cho nó. Ca dao có câu:

“Bao phen quạ nói với diều

Cù lao Ông Chưởng có nhiều cá tôm”

Theo Trịnh Hoài Đức, trong Gia Định thành thông chí, thì: “Lễ công giang thượng khẩu tục gọi là vàm Ông Chưởng; cửa sông này rộng 8 tầm, sâu 8 thước ta. Trước cửa sông có cù lao nhỏ và nhân tên sông mà gọi tên cù lao ấy (cù lao Ông Chưởng), ở cách phía Tây đạo Đông Khẩu 90 dặm rưỡi. Sông chảy vào nam 60 dặm rưỡi đến hạ khẩu rồi hợp lưu với Hậu Giang. Bờ phía Tây có sở thủ ngự Hùng Sai, bờ phía Tây thượng khẩu có miếu thờ Khâm sai Chưởng cơ Lễ Thành hầu Nguyễn (Nguyễn Hữu Cảnh) vì dân ở đấy cho rằng ông có công dẹp yên Cao Miên, khai thác đất này, nên nhân dân nhớ công đức mà lập miếu thờ”. Sự kính trọng Nguyễn Hữu Cảnh trong lòng người dân cù lao Ông Chưởng còn được Nguyễn Liêng Phong nhấn mạnh trong “Nam kỳ phong tục diễn ca” (năm 1909):

“Sông Lễ Công chỗ cù lao,

Miếu quan Chưởng Lễ thuở nào lưu lai.

Đồng Nai cũng có miễu ngài,

Nam Vang, Châu Đốc lại hai chỗ thờ.

Coi ra hiển hách bây giờ,

Cù lao Ông Chưởng tư cơ đứng đầu”.

Có thể nói trên đất cù lao Ông Chưởng có không biết “cơ man” miếu thờ Nguyễn Hữu Cảnh mà người dân trân trọng gọi là “Dinh thờ Ông Lớn” hoặc “Dinh Ông”, còn tên chính thức thì tùy theo từng “dinh”. Theo ông Ngô Văn Lữ (Hai Lữ), 60 tuổi, người hiến đất khi Dinh thờ Quan Thượng đẳng đại thần Nguyễn Hữu Cảnh ở Vàm Sau dời về Long Kiến (An Thạnh Trung) thì Quan Kinh lược qua Miên bị bịnh, về Vàm Trên (Kiến An) dự Tết Đoan ngọ cùng nhân dân, sau đó chuyển đến Biên Hòa mới mãn phần. Thật ra, theo Sơn Nam, “sau khi trấn dẹp yên giặc cướp trên sông Tiền, khuấy rối vùng cù lao Giêng (Chợ Mới), quân Nguyễn Hữu Cảnh trở về trú đóng tại con rạch, nay là “Lòng Ông Chưởng” để chờ lịnh trên”. Gia Định thành thông chí chép chi tiết: Đêm 26 tháng 4 Canh Thìn (1700), gió mưa tầm tã, nơi đầu cù lao đất lở sụp, gây tiếng vang như sấm. Đêm ấy ông (Nguyễn Hữu Cảnh) nằm mộng thấy một người cao lớn mặc áo gấm, tay cầm cây búa vàng, mặt như thoa phấn đỏ, râu mày bạc trắng, đến trước mặt ông mà bảo rằng: “Tướng quân nên kéo quân về cho sớm, không nên ở lâu nơi ác địa này”. Ông thức dậy, lo buồn. Bấy giờ việc biên cảnh chưa hoàn thành, dư đảng giặc còn núp trong rừng núi. Trong lúc ông do dự chưa biết nên rút lui hay nên ở thì phần lớn quân sĩ lại mang bịnh dịch. Ông cũng nhiễm bịnh, hai chân tê bại, ăn uống không được. Gặp ngày Tết Đoan ngọ (mùng 5 tháng 5), ông miễn cưỡng ra dự tiệc để khuyến lạc tướng sĩ, rồi ông trúng phong và thổ huyết, bịnh tình lần lần trầm trọng. Ngày 14, ông kéo binh về, ngày 16 đến Sầm Giang (Rạch Gầm) rồi mất. Để tưởng nhớ công ơn mở cõi đất phương Nam của ông, nhân dân nhiều nơi khu vực này đã lập đền thờ ông. Ở cù lao Ông Chưởng có hai dinh quan trọng: Dinh Ông Long Kiến và Dinh Ông Kiến An. Dinh Ông Kiến An về sau vì đất lở nên chia hai, thêm Dinh Ông thị trấn (Chợ Mới). 

Dinh Quan Chưởng binh Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh ở thị trấn Chợ Mới tọa lạc trên diện tích khoảng 2.000m2 với lối kiến trúc đặc trưng Nam bộ cùng một số công trình đậm nét văn hóa dân tộc. Trước cổng dinh là một cây da um tùm tàn lá, gốc rất lớn, áng chừng cây có trên 300 năm. Dinh đã được tỉnh An Giang công nhận là Di tích văn hóa - lịch sử. Ông Nguyễn Quang Thâm, 81 tuổi, trong ban tế tự Dinh Ông thị trấn trước kia cho biết dinh này lớn hơn hết, đối diện Dinh Ông Kiến An, giữa là sông Ông Chưởng. Lễ hội Kỳ yên (lễ giỗ Ông) lần thứ 311 (Tân Mão, 2011) vừa qua tại Dinh Ông thị trấn diễn ra trong 3 ngày 8, 9 và 10 với nhiều nghi thức long trọng, như: lễ thỉnh các vị linh thần khởi hành từ dinh đến Linh miếu Hội đồng, nghĩa trang liệt sĩ, chùa Ông, đình thần Chợ Thủ, đình thần Mỹ Luông, trở về làm lễ an vị, lễ tiên nghinh, chánh tế, xây chầu, tiếp giá đại bội. Ngoài vui chơi, thể thao, còn rước đoàn hát bội biểu diễn 3 vở tuồng: “Lưu Kim Đính”, “Tiêu Anh Phụng” và “San Hậu”, thu hút rất đông người đến dự. 

Bài, ảnh: PHƯƠNG KIỀU

Dinh Ông ở Vàm Sau.