Hoàng hôn: Về Lam Kinh

Thứ Năm, 19 tháng 7, 2012

Về Lam Kinh

Từ thành phố Thanh Hóa, ngược lên phía Tây Bắc chừng 50 km, dưới những tán rừng xanh um của xã Xuân Lam, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa du khách sẽ được chiêm bái một quần thể di tích nổi tiếng gắn liền với cuộc đời và sự nghiệp của vua Lê Thái Tổ và cuộc khởi nghĩa của nghĩa quân Lam Sơn hồi thế kỉ XV.

Sau 10 năm lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn chống giặc phương Bắc giành thắng lợi, năm 1428 Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, lấy hiệu là Lê Thái Tổ, đóng đô ở Đông Kinh (Thăng Long). Đồng thời cho xây dựng ở quê hương đất tổ nơi vùng rừng núi hẻo lánh Lam Sơn, Thọ Xuân, Thanh Hóa một kinh thành gọi là Lam Kinh hay còn gọi là Tây Kinh (phân biệt với Đông Kinh).
Theo sử sách và bằng chứng từ các cuộc khai quật cho thấy, thành Lam Kinh được xây dựng khá quy mô với lối kiến trúc “nội công, ngoại quốc” gồm hoàng thành, thái miếu, ngọ môn, sân rồng, nhà tả vu, hữu vu… Thành Lam Kinh phía Bắc tựa vào núi Dầu, phía Nam hướng về sông Chu, trước có núi Chúa làm tiền án, bên tả có rừng Phú Lâm, bên hữu có núi Hương. Nơi đây có nhiều công trình xây dựng khá nguy nga, tráng lệ như ngọ môn, thái miếu, sân rồng, chính điện...

Du khách tham quan khu Thái Miếu. Ảnh: Trần Thanh Giang

Sân rồng trước chánh điện trong khu vực thành Lam Kinh. Ảnh: Trần Thanh Giang

Trải qua hơn 5 thế kỉ, hầu hết các công trình ở Lam Kinh đã trở thành phế tích, chỉ còn lại 4 công trình lăng mộ của các vị vua nhà Lê và một khu lăng mộ bà hoàng thái hậu Ngô Thị Ngọc Giao (mẹ vua Lê Thánh Tông).
Năm 1962, Khu di tích lịch sử Lam Kinh đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia. Đến năm 1994, Nhà nước phê duyệt dự án phục hồi tôn tạo khoảng 50 hạng mục công trình, trong đó có những công trình lớn như: hệ thống la thành, sông Ngọc, Tây hồ, giếng cổ, ngọ môn, sân rồng, sân chầu, các tòa thái miếu, chánh điện, các khu lăng mộ… Hiện nay, đây là một trong những địa chỉ du lịch nổi tiếng của xứ Thanh.
Để vào khu trung tâm hoàng thành Lam Kinh, du khách leo qua một chiếc cầu đá có dáng cong cong bắc qua dòng sông Ngọc nước xanh biêng biếc. Qua cầu độ 50m, du khách sẽ gặp một bãi cỏ xanh mượt, phía bên hữu có một cái giếng cổ, nước trong leo lẻo.

Cầu đá bắc qua sông Ngọc dẫn lối vào khu di tích Lam Kinh. Ảnh: Trần Thanh Giang	Giếng cổ trong khu di tích Lam Kinh. Ảnh: Trần Thanh Giang
Khuôn viên khu lăng mộ vua Lê Thái Tổ. Ảnh: Trần Thanh Giang	Hàng tượng đá đứng chầu bên lăng mộ vua Lê Thái Tổ. Ảnh: Trần Thanh Giang

Đi tiếp sẽ đến cửa ngọ môn, bên trong cửa, phía bên tả có cây đa cổ thụ hơn 300 tuổi xòe bóng trùm kín lên nóc ngọ môn. Tiếp đến là sân rồng, hai bên có rừng cây xanh mát. Đi qua sân rồng là tới khu chánh điện. Đây là nơi vua thiết triều và nghị bàn việc nước. Chánh điện là ba tòa nhà lớn làm bằng gỗ, được đánh giá là có giá trị đặc biệt quan trọng về mặt nghệ thuật kiến trúc thời Lê Sơ. Tuy nhiên, công trình này đã trở thành phế tích và hiện đang trong quá trình tôn tạo, phục dựng. Phía sau chánh điện là 9 tòa thái miếu, nay đã được phục hồi thành công.
Từ khu trung tâm hoàng thành, men theo những con đường lát gạch đỏ như son tỏa ra khắp các hướng dưới tán rừng, du khách sẽ đến với những khu lăng mộ của các vị vua nhà Lê nằm nép mình dưới tán rừng thanh u, hoặc leo lên đỉnh núi Dầu lộng gió, hay ra ngắm cảnh Tây hồ hoang sơ mà kiều diễm.

Di tích nền móng Ngọ Môn tại khu di tích Lam Kinh. Ảnh: Tư liệu	Đoàn khảo cổ tiến hành khai quật tại khu di tích Lam Kinh. Ảnh: Tư liệu
Một số hiện vật cổ được phát hiện tại khu di tích Lam Kinh. Ảnh: Trần Thanh Giang	Một số hiện vật cổ được phát hiện tại khu di tích Lam Kinh. Ảnh: Trần Thanh Giang
Một số hiện vật cổ được phát hiện tại khu di tích Lam Kinh. Ảnh: Trần Thanh Giang	Một số hiện vật cổ được phát hiện tại khu di tích Lam Kinh. Ảnh: Trần Thanh Giang

Ngoài việc thưởng lãm cảnh đẹp và khám phá các giá trị văn hóa, kiến trúc, lịch sử, hàng năm, vào ngày 22 tháng 8 âm lịch, tức nhằm ngày giỗ vua Lê Thái Tổ, du khách lại có cơ hội về dự lễ hội Lam Kinh để được hòa mình vào không khí lễ hội của người dân vùng sơn cước xứ Thanh với nhiều trò vui dân gian truyền thống. Và đây cũng là dịp để tưởng nhớ lại công lao hiển hách của một vị vua nổi tiếng trong lịch sử phong kiến Việt Nam.

Du khách tham quan nhà trưng bày hiện vật trong khu di tích Lam Kinh. Ảnh: Trần Thanh Giang

Bài: Vĩnh Hưng - Ảnh : Trần Thanh Giang & Tư liệu

Di tích lịch sử Lam Kinh dấu ấn xưa

(VOV) - Khu di tích lịch sử Lam Kinh sẽ trở thành công trình tiêu biểu về phục dựng bảo tồn.

Trong số các di tích lịch sử văn hóa được bảo tồn ở Thanh Hóa như Thành nhà Hồ mới được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới thì di tích lịch sử Lam Kinh (xếp hạng di tích lịch sử quốc gia năm 1962) cũng cho chúng ta thấy một cái nhìn toàn diện hơn về lịch sử, văn hóa cũng như kiến trúc của gần 600 năm về trước.

Ngược dòng lịch sử…

Khu di tích lịch sử Lam Kinh cách thành phố Thanh Hóa 50km về phía Tây, nằm trên địa bàn xã Xuân Lam, thị trấn Lam Sơn, huyện Thọ Xuân. Theo tài liệu lịch sử ghi lại thì Lam Kinh là nơi phát tích cuộc khởi nghĩa Lam Sơn lừng lẫy chiến công do người anh hùng dân tộc Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở thế kỷ XV. Sau 10 năm (1418 – 1427) cuộc khởi nghĩa Lam Sơn giành toàn thắng, nhà Lê Sơ được thiết lập, mở ra thời kỳ phát triển mới cho quốc gia Đại Việt. Với hào khí chiến thắng, với tinh thần tự hào dân tộc mạnh mẽ, Lê Thái Tổ và các vua nhà Lê đã nhanh chóng xây dựng đất Lam Sơn trở thành Lam Kinh, gồm khu Miếu Điện để thờ tổ tiên Lê Lợi và thờ chính bản thân ông, cùng các Vua và Hoàng thái hậu sau khi mất được đưa về Lam Kinh an táng xây lăng mộ.

Vị trí sau này của khu Chính điện và đằng sau là một số tòa miếu đã hoàn thành.

Trải qua thời gian lịch sử, những kiến trúc của Khu di tích Lam Kinh không còn lại bao nhiêu, phần lớn đã bị hủy hoại, nhất là sau khi triều Nguyễn chuyển một phần thờ cúng từ Lam Kinh về Thái miếu Bố Vệ - thành phố Thanh Hóa năm 1805.

Bảo tồn, tôn tạo di tích?

Ngày 22/10/1994, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt dự án tổng thể về tu bổ, phục hồi, tôn tạo khu di tích lịch sử này và hoàn thành vào năm 2008. Theo đó, giai đoạn một của dự án do Bộ Văn hóa – thông tin (nay là Bộ VHTTDL) làm chủ đầu tư với số vốn 15,5 tỷ đồng và đã phục dựng các nhà bia, tu bổ 5 khu lăng mộ, trùng tu mở rộng đền thờ Lê Lợi và đền thờ Lê Lai, xây cầu trên sông Ngọc…

Để có cơ sở khoa học cho việc thực hiện tiếp tục giai đoạn 2 của dự án (từ 2001 đến nay) nhưng lần này do tỉnh làm chủ đầu tư với tổng dự toán phê duyệt trên 318 tỷ đồng.

Ông Trịnh Đình Dương - Trưởng ban quản lý Khu DTLS Lam Kinh cho biết: Kết quả khảo cổ cho thấy các kiến trúc ở Lam Kinh đã trải qua nhiều lần tu bổ xây dựng lại và hầu như đổ vỡ, tan nát. Các nhà khảo cổ đã cung cấp nhiều tư liệu quý về di tích các kiến trúc cùng các chân cột đá, trụ móng chân cột và một khối lượng phong phú các chủng loại ngói, các mẫu hoa văn, các tác phẩm nghệ thuật bằng đất nung, các hiện vật gốm sứ…

Trang trí ở đầu đao Thái Miếu được các nhà sử học đánh giá gần như nguyên bản.

Trước tình trạng di tích bị tàn phế nặng nề như vậy thì nên bảo tồn và tôn tạo như thế nào? Đó là câu hỏi lớn đặt ra với nhiều quan niệm khác nhau như vấn đề bảo tồn nguyên gốc dù dưới dạng phế tích, kể cả di tích còn bảo tồn trên mặt đất và di tích trong lòng đất do khảo cổ phát lộ…

GS Phan Huy Lê – Chủ tịch Hội khoa học lịch sử Việt Nam trong lần đến đây cũng cho rằng: Vấn đề cơ bản cần xem xét ở đây là xử lý thỏa đáng mối quan hệ giữa xây dựng mới với việc bảo tồn nguyên gốc, nguyên trạng một số di tích tiêu biểu còn lại, dù là phế tích của Lam Kinh xưa. Các di vật cần được nghiên cứu không chỉ để tái tạo một số vật liệu kiến trúc trang trí trong xây dựng mới mà còn phải được lưu giữ trong nhà trưng bày…

Hiện nay Thanh Hóa đang xây dựng Quy hoạch phân khu Khu du lịch Lam Kinh và tiếp tục triển khai một số hạng mục công trình. Đặc biệt công trình “Bảo tồn và phỏng dựng Chính điện khu di tích lịch sử Lam Kinh” gồm 3 tòa điện (Quang Đức, Sùng Hiếu và Diên Khánh) đã được khởi công vào tháng 9/2010. Theo quan sát của chúng tôi, một số hạng mục trong quần thể di tích được phục dựng khá công phu với những đan xen lắp nối giữa di vật và phục chế. Cho đến thời điểm hiện tại, nhiều hạng mục công trình đã hoàn thành và phục hồi được diện mạo xưa – riêng công trình Chính điện Lam Kinh đang bắt đầu tiến hành gia công gỗ lim với hơn 1000m³. Theo sơ đồ phác thảo sau khi hoàn thành việc phục dựng ở đây sẽ có 2 khu vực với diện tích rất lớn là Chính điện (hình chữ I) và 9 tòa miếu ở phía sau./.

Những hình ảnh về Lam Kinh