Lê Thái Dũng
Trận Bạch Đằng năm 938 được coi là "đại võ công vang dội đến nghìn thu". Tuy nhiên, người lãnh nhiệm vụ đặc biệt dẫn dụ quân Nam Hán lọt vào trận địa cọc này lại ít được nhắc đến.
LTS: Với những ai đam mê lịch sử, đặc biệt là lịch sử dân tộc ta đều biết đến Ngô Quyền với chiến công hiển hách năm 938 tại sông Bạch Đằng. Nơi đây đánh dấu chiến thắng quan trọng của quân và dân ta trước quân Nam Hán.
Nhưng để có được chiến tích huy hoàng với trận địa cọc ngầm hiểm yếu đó, vẫn còn rất nhiều điều chúng ta chưa biết. Sau nhiều tìm tòi, nghiên cứu, thông qua loạt bài viết về Trận Bạch Đằng chúng tôi sẽ gửi đến quý độc giả những câu chuyện, những khía cạnh chưa được lịch sử đề cập tới. Trong phần đầu hai này, chúng ta sẽ đến với anh hùng dũng cảm ra dụ địch vào trận địa!
Sau khi bố trí xong trận địa cọc ngầm, điều quan trọng phải tính toán làm sao dụ thuyền giặc đi vào đó khi nước triều đang lên, gìm chân chúng đến khi nước rút để lộ ra những cọc nhọn thì kế sách diệt giặc mới thành công.
Đây chính là điều kiện có tính chất cực kỳ quan trọng, quyết định sự thắng thua với quân xâm lược; và đảm trách nhiệm vụ đặc biệt này là những anh hùng xuất thân từ chốn thôn quê.
1. Nguyễn Tất Tố - Người chỉ huy đoàn thuyền dụ giặc
Trong số những tướng lĩnh đóng góp và lập công lớn bậc nhất của trận Bạch Đằng lịch sử, người ta xếp Nguyễn Tất Tố đứng đầu, ông chính là người chỉ huy đoàn thuyền nhử quân Nam Hán lọt đúng vào trận địa cọc đúng thời điểm, đúng vị trí theo đúng kế hoạch.
Nguyễn Tất Tố, giỏi tài bơi lội, ông quê ở làng Gia Viên (nay thuộc nội thành TP Hải Phòng). Khi biết tin Ngô Quyền về vùng ven biển Đông Bắc chiêu mộ thêm lực lượng để đánh giặc, Nguyễn Tất Tố cùng bạn là Đào Nhuận và một số trai tráng trong làng rủ nhau theo đầu quân.
Vốn là người thạo đường đi lối lại, thông thuộc con nước sông Bạch Đằng, Nguyễn Tất Tố và Đào Nhuận được Ngô Quyền tin tưởng giao nhiệm vụ tìm hiểu về quy luật thủy triều, các địa hình hiểm yếu để bố trí phục binh.
Nguyễn Tất Tố đã dùng thuyền đưa các tướng lĩnh được Ngô Quyền cắt cử đến tận thực địa xem xét con nước, các nhánh sông, những nơi rừng rậm hai bên bờ để chọn chỗ đặt phục binh, che giấu thuyền bè, đẵn gỗ đóng cọc…
Đến khi thuyền giặc Nam Hán đang tiến xuống phía Nam, Ngô Quyền họp chư tướng bàn kế sách đối phó, trong cuộc họp ấy, Nguyễn Tất Tố đã bước ra tâu xin được tình nguyện làm người dẫn nhử quân giặc vào trận địa cọc mà quân ta đã bố trí sẵn.
Mọi người hỏi Nguyễn Tất Tố thì ông đáp rằng:
- Vùng sông nước này tôi rất quen thuộc, biết được lúc nước lên nước xuống, nay muốn giặc mắc bẫy thì chỉ có cách dùng thuyền nhỏ ra khiêu chiến, chọn đúng giờ khắc thích hợp thì giả thua bỏ chạy.
Bọn giặc vốn kiêu ngạo, tưởng quân ta thất thế tất sẽ hùng hổ đuổi theo, ta sẽ dụ chúng vào bãi cọc, đến khi nước rút nhanh thì thuyền chiến của chúng như những con cá mắc cạn. Lúc đó, sợ gì mà không phá được giặc.
Nghe ông nói vậy, Ngô Quyền mừng lắm bèn giao cho Nguyễn Tất Tố một đội thuyền chiến nhỏ, với nhiệm vụ "đánh thật mà giả, giả như thất trận thật".
Mang trọng trách được giao, Nguyễn Tất Tố đã hoàn thành xuất sắc, đội thuyền chiến nhỏ thao tác linh hoạt do ông chỉ huy đã tấn công dũng mãnh vào đội thuyền của giặc khi chúng vừa vượt biển tiến vào mạn sông Bạch Đằng, khiến giặc bất ngờ.
Tuy nhiên tự đắc rằng đoàn thuyền "nhỏ như những lá tre" ấy sao chống lại những con thuyền to lớn, tướng giặc Hoằng Tháo thúc chiến và đó cũng là lúc Nguyễn Tất Tố vẫy cờ ra hiệu vờ thua bỏ chạy làm cho sự kiêu ngạo của giặc tăng cao, được thể, ồ ạt đuổi theo, tiến vào bãi cọc mà không hề hay biết.
Khi nước sông bắt đầu rút, Ngô Quyền chỉ huy đại quân từ ba phía (thủy bộ phối hợp) đổ ra đánh. Quân Nam Hán bị rối loạn phải tháo chạy ra biển, thuyền chiến của chúng va vào cọc nhọn bị chìm đắm, rồi bị những bè lửa ngùn ngụt cháy lao đến thiêu đốt; Nguyễn Tất Tố cũng chỉ huy các thuyền nhỏ đánh quật lại.
Sự phối hợp nhịp nhàng, đúng theo kế hoạch với việc truy kích quyết liệt làm quân Nam Hán hoảng sợ bỏ thuyền nhảy xuống sông, phần bị giết, phần chết đuối, thiệt hại đến quá nửa, chủ tướng giặc là Lưu Hoằng Tháo cũng bỏ mạng tại trận.
2. Đào Nhuận là phụ tá đắc lực của Nguyễn Tất Tố, tư liệu về nhân vật này rất ít ỏi, chỉ biết rằng ông cùng quê ở Nguyễn Tất Tố ở làng Gia Viên, vốn là một dân thường, quen nghề chài lưới, lấy thuyền làm nhà, lấy sông nước làm nơi kiếm sống.
Biết Đào Nhuận là người thông thạo địa hình địa vật, Ngô Quyền đã sai ông và Nguyễn Tất Tố dẫn đầu một lực lượng đi thám sát, thăm dò con nước, các nhánh sông, bờ bãi quanh hai bờ sông Bạch Đằng để bố trí quân mai phục.
Trong trận đại chiến trên sông Bạch Đằng, Đào Nhuận điều chiến thuyền cùng với Nguyễn Tất Tố dụ giặc, sau đó phối hợp với cánh quân trên bộ của tướng Phạm Bạch Hổ, được bố trí tấn công giặc tại một địa điểm bên sông.
Ông đã chỉ huy đội thuyền của mình chiến đấu rất dũng cảm, nhanh nhẹn, góp phần vào chiến thắng chung.
Ghi nhớ công tích những người anh hùng của quê hương, sau này người dân ở vùng duyên hải miền Đông khi lập đền thờ Ngô Quyền còn phối thờ một số tướng lĩnh, trong đó có Đào Nhuận, Nguyễn Tất Tố
3. Ba anh em họ Lý ở Hoàng Pha (nay thuộc xã Hoàng Động, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng) tên là Lý Minh, Lý Khả, Lý Bảo xuất thân trong gia đình dân dã.
Khi Ngô Quyền và bộ chỉ huy kéo quân về vùng ven biển Đông Bắc chuẩn bị đón đánh quân Nam Hán. Anh hùng nghĩa sĩ, dân chúng ở đây ai cũng nhiệt tình tham gia, người mang vũ khí, kẻ mang thuyền bè tìm đến cửa quân xin diệt giặc.
Ba anh em Lý Minh, Lý Bảo, Lý Khả ở Hoàng Pha biết tin ấy bàn với nhau rằng:
- Sống ở đời phải coi quốc gia làm trọng, nay non sông nguy biến, chính là lúc những người như anh em ta phải ghé vai gánh vác.
Sau đó ba anh em hô hào, chiêu mộ trai tráng trong vùng được hơn trăm người đến doanh trại của Ngô Quyền đầu quân. Khi trận địa cọc ngầm đã được bố trí xong, ba anh em họ Lý được Ngô Quyền cử theo giúp Nguyễn Tất Tố thực hiện kế dụ địch.
Sau trận đại thắng Bạch Đằng, ba anh em họ Lý được phong làm tướng quân nhưng họ đều từ chối nhận mọi bổng lộc, địa vị mà xin ở lại quê nhà cùng nhân dân vui sống đời sống thôn dã.
Khi ba ông mất, người dân nhớ công đã lập đền thờ phụng, tôn làm Thành hoàng.
Ngày nay ở ngôi chùa Hoàng Pha có tên chữ là An Lạc Tự thuộc xã Hoàng Động, huyện Thủy Nguyên, không chỉ thờ Phật mà còn có ban thờ các vị thành hoàng làng Hoàng Pha là 3 anh em họ Lý, những người có nhiều công lao chống giặc ngoại xâm, bảo vệ đất nước và đặc biệt là công sức đóng góp xây dựng quê hương.
Tài liệu tham khảo:
1. Bang giao Đại Việt triều Ngô, Đinh, Tiền Lê – NXB Văn hóa thông tin, 2005
2. Các vị thần thời Ngô Quyền đến Tiền Lê -NXB Quân đội nhân dân, 2011
3. Đại Việt sử ký toàn thư - NXB Văn hóa thông tin, 2006
4. Kể chuyện lịch sử, địa lý Hải Phòng – NXB Hải Phòng, 2000
5. Kể chuyện lịch sử nước nhà thời Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý– NXB Trẻ, NXB Giáo dục, 2009
6. Kể chuyện 4000 năm giữ nước- NXB Quân đội nhân dân, 1973
7. Lễ hội truyền thống tiêu biểu Hải Phòng – NXB Hải Phòng, 2006
8. Thần tích Việt Nam (Lê Xuân Quang) – NXB Thanh niên, 2007
9. Các tài liệu khác…
theo Trí Thức Trẻ
Chuyện về cuộc đời danh tướng đã hiến kế giúp Ngô Quyền bày trận trên sông Bạch Đằng
Lê Thái Dũng |
Chúng ta đều biết Ngô Quyền chính là “tác giả” của trận địa cọc ngầm trên sông Bạch Đằng. Nhưng ít ai hay đây chính là tác phẩm của một danh tướng đã hiến kế cho Ngô Quyền.
LTS: Với những ai đam mê lịch sử, đặc biệt là lịch sử dân tộc ta đều biết đến Ngô Quyền với chiến công hiển hách năm 938 tại sông Bạch Đằng. Nơi đây đánh dấu chiến thắng quan trọng của quân và dân ta trước quân Nam Hán.
Nhưng để có được chiến tích huy hoàng với trận địa cọc ngầm hiểm yếu đó, vẫn còn rất nhiều điều chúng ta chưa biết. Sau nhiều tìm tòi, nghiên cứu, thông qua loạt bài viết về Trận Bạch Đằng chúng tôi sẽ gửi đến quý độc giả những câu chuyện, những khía cạnh chưa được lịch sử đề cập tới. Trong phần đầu tiên, chúng ta sẽ đến với cha đẻ của chiến thuật cọc ngầm này!
Sông Bạch Đằng xưa là con sông rộng lớn, sông sâu, sóng dữ. Khi nước thủy triều lên, cảnh quan khu vực sóng nước mênh mông hùng vĩ xen kẽ các chỏm đá vôi cao vút, hai bên bờ là rừng cây bao phủ nên sông còn mang "tên Nôm" giản dị là Sông Rừng vì địa thế rất hiểm yếu.
Trong sách Cương mục có đoạn mô tả như sau: "Sông rộng hơn hai dặm, ở đó có núi cao ngất, nhiều nhánh sông đổ lại, sóng cồn man mác giáp tận chân trời, cây cối um tùm che lấp bờ bến".
Đời sau, có nhiều nhân vật danh tiếng đã viết về sông Bạch Đằng, như vào thời Hậu Lê, khi qua sông Bạch Đằng, Nguyễn Trãi đã có câu tả về dòng sông ấy như sau:
Quan hà bách nhị do thiên thiết,
Hào kiệt công danh thử địa tằng.
Nghĩa là:
Cửa sông xung yếu do trời đặt, hai người chống cả trăm người,
Những bậc anh hùng xưa kia từng lập công ở đất này.
Trong sách Địa lý chí, Nguyễn Trãi cho cho biết sông Bạch Đằng có:
"...Tên gọi khác là sông Vân Cừ, rộng hơn 2 dặm, ở đó có nhiều núi cao ngất, nhiều ngành sông đổ lại, sóng cồn man mác giáp tận chân trời, cây cối um tùm che lấp bờ bến, thực là một nơi hiểm yếu về đường biển. Ngô vương Quyền đời Tiền Ngô đánh bại Hoằng Tháo, Hưng Đạo vương đời Trần chiến thắng quân Nguyên đều ở trên sông Bạch Đằng này".
Sách Lịch sử Việt Nam có đoạn viết rằng: "Trận địa cọc là một nét độc đáo của trận Bạch Đằng phá quân Nam Hán và cũng là một sáng tạo rất sớm trong nghệ thuật quân sự Việt Nam mà người khởi xướng là Ngô Quyền".
Những dữ liệu về cuộc thủy chiến trên sông Bạch Đằng trong chính sử không có nhiều, dã sử và thần tích cũng như truyền tụng trong dân gian cho chúng ta biết thêm một số chi tiết quý.
Theo đó việc bố trí trận địa đánh giặc không chỉ dựa vào địa hình thiên nhiên, mà còn biết lợi dụng cả chế độ thủy triều và vùng cửa sông, vùng hạ lưu sông Bạch Đằng được Ngô Quyền chọn làm chiến trường chính cho trận quyết chiến.
Theo truyền thuyết và nội dung một số thần tích, Dương Tam Kha chỉ huy đạo quân bên tả ngạn, Ngô Xương Ngập và Đỗ Cảnh Thạc chỉ huy đạo quân bên hữu ngạn, mai phục ở hai bên bờ sông để cùng phối hợp với thủy binh đánh tạt ngang vào đội hình quân địch và sẵn sàng tiêu diệt số quân địch trốn chạy lên bờ.
Các nhà nghiên cứu lịch sử còn suy đoán rằng, ngược lên phía thượng lưu có lẽ có một đạo thủy quân mạnh phục sẵn làm nhiệm vụ chẹn đầu, chờ khi nước xuống sẽ xuôi dòng đánh vỗ mặt đội binh thuyền của địch.
Chính sử viết như sau: "Ngô Quyền nghe tin Hoằng Tháo sắp đến, bảo các tướng tá rằng:"Hoằng Tháo là đứa trẻ khờ dại, đem quân từ xa đến, quân lính còn mỏi mệt, lại nghe Công Tiễn đã chết, không có người làm nội ứng, đã mất vía trước rồi.
Quân ta lấy sức còn khỏe địch với quân mỏi mệt, tất phá được. Nhưng bọn chúng có lợi ở chiến thuyền, ta không phòng bị trước thì thế được thua chưa biết ra sao.
Nếu sai người đem cọc lớn vạt nhọn đầu bịt sắt đóng ngầm ở trước cửa biển, thuyền của bọn chúng theo nước triều lên vào trong hàng cọc thì sau đó ta dễ bề chế ngự, không cho chiếc nào ra thoát". Định kế rồi, bèn cho đóng cọc ở hai bên cửa biển" (Đại Việt sử ký toàn thư).
Về người đã hiến kế cho Ngô Quyền chặn đánh giặc ngay từ khi chúng theo đường biển tiến vào nước ta, đó là tướng Kiều Công Hãn quê ở châu Phong (nay thuộc Phú Thọ), xuất thân từ gia đình có thế lực nhiều đời làm hào trưởng tại vùng này, cha là Kiều Công Chuẩn, ông nội là Kiều Công Tiễn.
Kiều Công Tiễn là hào trưởng châu Phong, sau theo Dương Đình Nghệ làm tướng và trở thành con nuôi của họ Dương.
Trong cuộc kháng chiến đánh đuổi quân Nam Hán xâm lược do Dương Đình Nghệ lãnh đạo kể từ cuối năm Qúy Mùi (923) đến cuối năm Tân Mão (931), Kiều Công Tiễn có đóng góp công sức.
Tuy nhiên về sau vì ham quyền vị mà vào tháng 3 năm Đinh Dậu (937), Kiều Công Tiễn đã giết chết cha nuôi để đoạt chức Tiết độ sứ.
Hành động của Kiều Công Tiễn khiến trong nước bất bình, nghe tin con rể Dương Đình Nghệ đang dẫn quân ra báo thù, Kiều Công Tiễn hoảng sợ sai người sang Nam Hán cầu viện.
Người con trai là Kiều Công Chuẩn can ngăn cha không được đã viết thư kể tình hình quân Nam Hán sắp kéo sang rồi sai con là Kiều Công Hãn mang vào Ái châu (Thanh Hóa ngày nay) đưa tận tay Ngô Quyền; sau đó ông dẫn hai con nhỏ là Kiều Thuận và Kiều Công Dĩnh đi ở ẩn.
Thấy Ngô Quyền lo quân ít, định chiêu mộ thêm quân để chống giặc, Kiều Công Hãn khuyên rằng:
"Nam Hán là nước nhỏ ở vùng duyên hải, nhân nhà Đường tan rã mà nổi lên chiếm một vùng đất ở phía Đông Nam mà dựng thành nước, quân đội mạnh về thủy chiến. Nếu sang nước ta, tất chúng sẽ lấy đường biển mà tiến, qua sông Bạch Đằng để vào Đại La. Ta nên bày trận đánh chúng ngay khi mới vào cửa sông Bạch Đằng".
Ngô Quyền khen kế đó là hay, liền nghĩ ra thế trận cọc ngầm trên sông Bạch Đằng để tiêu diệt giặc.
Trước thù trong giặc ngoài, Ngô Quyền chủ trương diệt nội phản trước, ông sai tướng Phạm Bạch Hổ nhanh chóng đem quân đánh úp Đại La, giết chết Kiều Công Tiễn, rồi tự mình dẫn quân ra Bắc, cho Kiều Công Hãn làm tiên phong mang thủy quân vượt biển ra xây đồn trại ở vùng Lương Xâm (nay thuộc huyện Hải An, TP Hải Phòng).
Trong trận đại thắng trên sông Bạch Đằng, Kiều Công Hãn có nhiều công trạng nên khi Ngô Quyền lên ngôi vua lập ra nhà Ngô vào đầu xuân năm Kỷ Hợi (939) đã phong cho ông chức Đề sát.
Về sau ông cùng một số tướng lĩnh khác có công lật đổ Dương Tam Kha, đưa Ngô Xương Văn lên làm vua, lại đón Ngô Xương Ngập về cùng coi việc nước nên được phong làm Giám quốc.
Khi hai vua Ngô lần lượt qua đời vì bệnh tật và bị tử trận, trong nước loạn to. Các sứ quân nổi lên đánh lẫn nhau, Kiều Công Hãn đem quân bản bộ rút về quê hương chiếm cứ châu Phong và hai châu lân cận, xưng là Kiều Tam Chế, trở thành một sứ quân cát cứ.
Sau này bị Đinh Bộ Lĩnh đánh bại, thành Phong Châu thất thủ, Kiều Công Hãn dẫn theo mấy chục tàn quân tìm đường chạy vào châu Ái để liên kết với sứ quân Ngô Xương Xí để tính kế lâu dài, nhưng khi đến vùng An Lá (nay thuộc xã Nghĩa An, huyện Nam Ninh, Nam Định).
Đến đây thì bị thổ hào địa phương là Nguyễn Tấn dẫn thân binh ra đánh, ông bị thương chạy đến làng An Lũng (nay thuộc xã Đồng Sơn, huyện Nam Trực, Nam Định) thì mất, hôm đó là ngày 10 tháng Chạp năm Đinh Mão (967).
Ở nhiều địa phương người dân lập đền thờ Kiều Công Hãn, dân chúng suy tôn là Thần Long Kiều, các triều đại phong là Long Kiều Linh thánh, Chiêu ứng quốc công.
Có thể nói trận chiến trên sông Bạch Đằng tiếng tăm lừng lẫy chỉ diễn ra trong vòng một ngày, khúc sông loang đỏ máu giặc thù. Đặt trong bối cảnh nước ta nằm dưới ách đô hộ Bắc thuộc kéo dài cả nghìn năm mới thấy hết ý nghĩa lịch sử vĩ đại của trận đại thắng Bạch Đằng.
Đây được coi là trận chung kết toàn thắng của dân tộc Việt trong cuộc đấu tranh chống Bắc thuộc, giành lại độc lập dân tộc mở ra thời kỳ độc lập, tự chủ lâu dài, xây dựng đất nước trên quy mô lớn.
Nhà sử học thời Hậu Lê là Ngô Thì Sĩ đã đánh giá: "Trận thắng trên sông Bạch Đằng là cơ sở cho việc khôi phục quốc thống. Những chiến công đời Đinh, Lê, Lý, Trần sau này còn nhờ vào uy danh lẫm liệt ấy để lại. Trận Bạch Đằng vũ công cao cả, vang dội đến nghìn thu, há phải chỉ lẫy lừng ở một thời bấy giờ mà thôi đâu" (Việt sử tiêu án).
Chính vì vậy, khi ca tụng tài năng, trí tuệ của Ngô Quyền; chúng ta cũng không quên nhắc đến Kiều Công Hãn, người đã hiến kế sách dẫn đến trận đại võ công trên sông Bạch Đằng năm Mậu Tuất (938) thuở nào.
Tài liệu tham khảo:
1. Các vị thần thời Ngô Quyền đến Tiền Lê -NXB Quân đội nhân dân, 2011
2. Đinh Tiên Hoàng – NXB Văn hóa thông tin, 2012
3. Nhân vật lịch sử thời Đinh, Lê – NXB Văn hóa dân tộc, 2009
4. Thần tích Việt Nam – NXB Thanh niên, 2007
5. Truyền thuyết Đinh, Lê – NXB Văn hóa dân tộc, 2009
theo Trí Thức Trẻ
Chân dung "đạo diễn" chính trận địa cọc ngầm lừng danh trên sông Bạch Đằng
Lê Thái Dũng
Ý tưởng đã có và rất tốt nhưng việc thực hiện ra sao cho đúng mong muốn ban đầu thì không hề đơn giản, nhất là với những nơi sông nước cuồn cuộn, địa hình hiểm trở như ở Bạch Đằng.
LTS: Với những ai đam mê lịch sử, đặc biệt là lịch sử dân tộc ta đều biết đến Ngô Quyền với chiến công hiển hách năm 938 tại sông Bạch Đằng. Nơi đây đánh dấu chiến thắng quan trọng của quân và dân ta trước quân Nam Hán.
Nhưng để có được chiến tích huy hoàng với trận địa cọc ngầm hiểm yếu đó, vẫn còn rất nhiều điều chúng ta chưa biết. Sau nhiều tìm tòi, nghiên cứu, thông qua loạt bài viết về Trận Bạch Đằng chúng tôi sẽ gửi đến quý độc giả những câu chuyện, những khía cạnh chưa được lịch sử đề cập tới. Trong phần đầu hai này, chúng ta sẽ đến với tác giả đạo diễn nên trận địa hiểm hóc này!
Tuy nhiên danh tính của những người chỉ huy việc đóng cọc ngầm, góp phần quan trọng vào chiến thắng vĩ đại này thì không phải ai cũng được rõ.
Khi đó, Ngô Quyền cho đóng cọc nhọn trên sông Bạch Đằng tạo thành trận địa để dụ thuyền giặc vào bãi cọc rồi khi nước triều rút, quân ta đổ ra đánh hiệp đồng trên bộ, trên sông.
Thuyền chiến lớn của giặc bị mắc cạn và lần lượt bị cọc đâm thủng gần hết, một phần bị quân ta dùng hỏa công đốt cháy, khói lửa ngút trời, tiếng xung sát vang động cả một vùng:
Bạch Đằng một cõi chiến tràng,
Xương bay trắng đất, máu màng đỏ sông.
Sự kết hợp kì diệu của nhiều yếu tố đã tạo nên một chiến công lừng lẫy. Việc đóng cọc được ghi chép trong nhiều cuốn sử nhưng rất ngắn gọn, như sách Đại Việt sử lược viết: "Ngô Quyền nghe tin Hoằng Thao đến, bèn đóng ngầm những cọc lớn đầu bịt sắt ở cửa biển".
Nói đến việc đóng cọc, chính sử không nhắc đến người chỉ huy quân dân thực hiện nhiệm vụ đặc biệt này, nhưng các nguồn thư tịch như thần tích, ngọc phả… đã cho biết phần nào về chân dung, tiểu sử và công trạng của những người anh hùng ấy.
Thí dụ trong bản thần tích đền Cổ Lễ (huyện Trực Ninh, Nam Định) có đoạn viết: "Dương Tam Kha sai Dương Thục Phi, Dương Cát Lợi chặt 3.000 cây gỗ đóng xuống lòng sông trên một quãng dài 3 dặm, đợi lúc nước lên đem quân khiêu chiến dụ địch vượt qua bãi cọc khi nước xuống…".
1. Dương Thục Phi quê ở Ái châu (nay thuộc Thanh Hóa) vốn là gia tướng của Tiết độ sứ Dương Đình Nghệ.
Khi Dương Đình Nghệ đánh đuổi quân Nam Hán và tự xưng là Tiết độ sứ nắm quyền điều hành chính sự trong cả nước và đóng trị sở ở thành Đại La (thuộc Hà Nội ngày nay) thì Dương Thục Phi vẫn ở lại Ái châu làm tướng cho con trai Dương Đình Nghệ là Dương Tam Kha.
Tháng 3 năm Đinh Dậu (937), Dương Đình Nghệ bị Kiều Công Tiễn giết chết để cướp quyền.
Con trai Dương Đình Nghệ là Dương Tam Kha, con rể ông là Ngô Quyền cùng Dương Thục Phi và các gia tướng khác tức tốc hợp binh kéo ra Bắc hạ thành Đại La, giết chết Kiều Công Tiễn và tổ chức trận địa cọc ở sông Bạch Đằng để chờ giặc đến.
Dương Thục Phi là một trong những vị tướng được giao nhiệm vụ chỉ huy quân dân chặt gỗ, vót nhọn rồi đóng cọc xuống sông.
Sau trận đại thắng, với công trạng của mình, Dương Thục Phi được Ngô Quyền phong làm Đại tướng quân sau khi triều Ngô được thành lập. Tuy nhiên những thông tin, dữ kiện về Dương Thục Phi sau đó không được nhắc đến nên chúng ta không biết thêm gì hơn về ông.
2. Dương Cát Lợi, hiện không rõ về xuất thân, chỉ biết rằng ông là gia tướng của Dương Đình Nghệ. Năm Đinh Dậu (937) Kiều Công Tiễn giết chết Tiết độ sứ Dương Đình Nghệ rồi thần phục Nam Hán, vua Nam Hán là Lưu Cung sai con là Hoằng Thao, đem quân theo đường biển ào ạt qua xâm lăng nước ta.
Dương Cát Lợi báo hung tin cho Ngô Quyền. Ngô Quyền được tin liền nói:
Thù trong ngỗ nghịch không tha,
Giặc ngoài đánh đuổi, nước nhà mới yên.
Sau đó Dương Cát Lợi theo Ngô Quyền đem quân diệt trừ Kiều Công Tiễn và được lệnh chỉ huy việc đóng cọc, phá giặc Nam Hán trên sông Bạch Đằng. Khi triều Ngô thành lập, Dương Cát Lợi được phong chức Chỉ huy sứ.
Năm Giáp Thìn (944), vua Ngô Quyền mất, em vợ vua là Dương Tam Kha cướp ngôi của cháu xưng là Dương Bình Vương, Chỉ huy sứ Dương Cát Lợi tuy bất bình nhưng biết chưa thể hành động bèn chống đối âm thầm, chờ thời cơ.
Đến năm Canh Tuất (950) nhân cơ hội dẫn quân đi dẹp loạn, ông cùng Ngô Xương Văn và Đỗ Cảnh Thạc cất quân bất ngờ quay trở về lật đổ Dương Tam Kha, khôi phục nghiệp cũ cho họ Ngô. Sau không rõ số phận của ông thế nào khi nhà Ngô lâm vào cảnh suy vong.
3. Phạm Đức Dũng quê ở thôn Đạo Truyền (nay thuộc Đồn Xá, huyện Bình Lục, Hà Nam), cha là thuộc tướng của Tiết độ sứ Khúc Hạo.
Năm Nhâm Thìn (932), Phạm Đức Dũng trở thành bộ tướng của Tiết độ sứ Dương Đình Nghệ, lập được nhiều chiến công nên được Dương Đình Nghệ yêu mến gả con gái thứ tên là Thúy Hoa cho và cử giữ chức trấn quan xứ An Nhân (nay thuộc tỉnh Yên Bái).
Đầu năm Đinh Dậu (937), Phạm Đức Dũng được tin mật báo Kiều Công Tiễn có ý chuyên quyền, chứa đựng mưu thoán đoạt.
Nghe tin ấy, Phạm Đức Dũng sai người báo cho con trai và con rể của Dương Đình Nghệ là Dương Tam Kha và Ngô Quyền rồi tức tốc dẫn hơn 1000 quân về Đại La để phòng sự biến, chưa đến nơi thì chuyện đã rồi.
Sau đó trong cuộc diệt kẻ phản thần Kiều Công Tiễn có phần góp sức của Phạm Đức Dũng.
Theo thần phả đình Đạo Truyền, ông theo lệnh Ngô Quyền đem quân đến sông Bạch Đằng tiến hành chặt cây, làm cọc nhọn bịt sắt, cắm xuống sông để tạo thành trận địa cọc, chuẩn bị đối phó với đạo quân xâm lược do Thái tử Hoàng Tháo của Nam Hán đang theo đường thủy kéo vào nước ta.
Lúc quân giặc sa vào trận địa cọc trong khi nước thủy triều đang rút, nhận được lệnh tấn công, Phạm Đức Dũng cùng các tướng lĩnh như Dương Tam Kha, Đỗ Cảnh Thạc… phục ở hai bên bờ sông đồng loạt nổi lên, dùng cung tên, câu liêm, thuyền nhỏ đánh mạnh vào đội hình quân Nam Hán…
Sau trận đại thắng Bạch Đằng lịch sử, đầu xuân năm Kỷ Hợi (939), Ngô Quyền lên ngôi vua, cho khao thưởng tướng sĩ theo thứ bậc, Phạm Đức Dũng được phong làm Tả vệ đại tướng quân.
Đến năm Giáp Thìn (944), vua Ngô Quyền mất, Phạm Đức Dũng cáo quan trở về quê nhà sống đời bình yên và mất tại đây vào ngày 15 tháng 3 năm Bính Tuất (986), thọ 88 tuổi. Người dân thôn Đạo Truyền nhớ ơn của ông đã lập đền thờ phụng, tôn làm Thành hoàng phúc thần của làng.
4. Hoàng Công Thái là người phù giúp tướng Phạm Đức Dũng trong việc đóng cọc.
Theo thần phả đình Đạo Truyền thì sau khi Phạm Đức Dũng nhận lệnh của Ngô Quyền cấp tốc hành quân đến khu vực sông Bạch Đằng để chuẩn bị trận địa cọc, ông đã được Hoàng Công Thái là người địa phương giúp đỡ rất nhiều.
Hoàng Công Thái là người thông thạo luồng lạch, con nước; ông còn tập hợp những dân chài giỏi bơi lặn đến giúp xây dựng trận địa cọc.
Trước khi chiến thuyền của quân Nam Hán đến sông Bạch Đằng, Hoàng Công Thái được phong làm tướng chỉ huy một đạo dân binh cùng Phạm Đức Dũng phục binh ở bên bờ tả ngạn dưới quyền chỉ huy của Dương Tam Kha.
Đến khi thuyền giặc đã vào sâu, thủy triều rút nhanh bãi cọc hiện ra thì cũng là lúc Hoàng Công Thái cùng các cánh quân khác đồng thời nổi dậy kết hợp trên bờ, dưới sông tấn công mãnh liệt vào đội hình thuyền chiến của quân Nam Hán.
Không rõ số phận của Hoàng Công Thái sau này ra sao, ông được ban thưởng và nhận chức làm quan cho nhà Ngô hay trở về quê sống cuộc đời tự do, vui thú chốn dân gian; không có nguồn sử liệu nào cho biết rõ về điều đó.
Trên đây là một số nhân vật tiêu biểu được sử sách nhắc đến ít nhiều, họ chính là những người có vai trò lớn trong việc thiết lập hệ thống trận địa cọc ngầm, tạo dựng lên một "cái bẫy" hoàn hảo để quân xâm lược sa vào đó không có đường tẩu thoát.
Từ đó lịch sử ghi một dấu ấn chói lọi về một chiến thắng thể hiện trí thông minh tuyệt đỉnh, lòng dũng cảm vô song kết thúc "đêm dài Bắc thuộc", mở ra một thời kỳ độc lập tự chủ lâu dài cho đất nước.
Tài liệu tham khảo:
1.Các vị thần thời Ngô Quyền đến Tiền Lê -NXB Quân đội nhân dân, 2011
2.Đại Việt sử ký toàn thư - NXB Văn hóa thông tin, 2006
3.Đại Việt sử lược- NXB Thuận Hóa, 2005
4.Đại Việt sử ký tiền biên – NXB Văn hóa thông tin, 2011
5.Đại Việt sử ký toàn thư - NXB Văn hóa thông tin, 2006
6.Kể chuyện lịch sử nước nhà thời Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý– NXB Trẻ, NXB Giáo dục, 2009
7.Lịch triều hiến chương loại chí – NXB Trẻ, 2014
8.Nhân vật lịch sử văn hóa Hà Nam – NXB Hội nhà văn, 2000
9.Thần tích Việt Nam – NXB Thanh niên, 2007
theo Trí Thức Trẻ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét