Bắc Ninh có 44 làng quan họ gốc thì có tới 28 làng thờ các vị thần nữ anh hùng hào kiệt. Vị thần nào cũng có thần tích rõ ràng được lưu truyền trong nhân dân, có khi trong một làng, có khi là một xã và cả một vùng rộng lớn. Mỗi vị nữ thần là niềm tự hào của từng làng. Tinh thần “Nhìn về cội nguồn” ấy là cơ sở để tập hợp khối đại đoàn kết xây làng, dựng xóm.
Đức Vua Bà-Thuỷ tổ quan họ-được thờ ở làng Diềm. Truyền rằng: bà nguyên là công chúa con gái vua Hùng, bị cơn phong vũ cuốn lên trời, rồi trời lại giáng xuống Viêm Trang (nay là làng Diềm). Ở đây, bà dựng vợ gả chồng cho mọi người, lập lên xóm làng trù phú, bà dậy dân làng làm ruộng, trồng mía kéo mật, lại sáng tác những bài ca dậy nam thanh nữ tú hát, sau này được gọi là quan họ. Các bà Ngọc Dung, Thuỷ Tiên được thờ ở đền giếng làng Diềm. Hai bà đều là công chúa con vua lý, đã tình nguyện xin với vua cha cho được về làng Diềm cùng dân diệt thú dữ, yêu ma.
Bà Chúa Kho nguyên là cô gái làng Quả Cảm, được thờ ở nhiều nơi, song đền thờ chính lại là làng quan họ gốc Cổ Mễ. Truyền rằng, ngày xưa làng Quả Cảm có một cô gái đẹp như tiên giáng trần, được vua nhà Lý đem lòng say mê đưa về cung lấy làm vợ. Ở kinh đô một thời gian, người con gái Quả Cảm lại nhớ cảnh quê ngập úng, bèn xin với vua được về cố hương cùng dân thôn chống cảnh nghèo hèn. Không can nổi, vua đành thuận chiều.
Về quê bà cho lập ấp, dậy dân đắp đường, đào máng trị thuỷ khiến cả một vùng rộng mênh mông trước vốn là hoang thuỷ, nay mọc lên các trang ấp, xóm làng trù phú, đồng ruộng cấy lúa tốt tươi. Các làng Đại Tảo Sở, Đại Tảo Xã, Cổ Mễ, Quả Cảm, Thượng Đồng, Trung Đồng, Hạ Đồng… tất cả có tới 72 nơi đều thuộc địa hạt cai quản của bà và nhờ có bà mà tramg ấp, xóm thôn ngày càng đầm ấm, sung túc.
Nghe tin bà trị thuỷ làm ra nhiều thóc gạo, vua Lý mừng lắm, giao cho bà cai quản các kho thóc triều đình ở vùng này, lại giao cho bà cai quản các tù binh Chiêm Thành bắt được trong các cuộc chiến tranh. Bà dùng các tù binh vào việc khai khẩn đất đai, làm ruộng. Chẳng bao lâu, kho thóc của triều đình ngày một nhiều. Một quả núi chứa nhiều kho thóc ở làng Cổ Mễ. Dân làng Cổ Mễ còn kể chuyện bà Chúa Kho tham gia đánh giặc Tống. Bấy giờ, giặc Tống xâm lược nước ta, tiền quân của chúng đã áp sát phía Bắc sông Cầu, Bà Chúa Kho một mặt cung cấp đủ lương thực cho quân dân đánh giặc, một mặt thành lập đội binh để bảo vệ các kho thóc. Bà Chúa dẫn một đạo quân đánh nhau với quân Quách Quỳ ở núi Tam Tầng, bị trúng thương, hoá thân vào nền đá của núi kho, từ đó núi Cổ Mễ mang tên núi Kho.
Làng quan họ Ném Tiền thì thờ hai bà chúa Dương Thị Phương và Lê Thị Phúc. Hai bà quê ở ngay làng, được tuyển làm cung nữ trong phủ chúa Trịnh. Khi về làng sinh sống, hai bà đã cấp tiền cho làng xây dựng chùa, tu bổ đình. Hai bà lại ban phát tiền cho các làng xung quanh bằng cách tung tiền ra sân chùa, dân các làng nhặt về tu bổ đình, chùa của mình. Bởi vậy làng của hai bà mang tên “Ném Tiền” và thờ hai bà chúa, còn tên gọi của các làng bên cạnh đều có chữ “Ném”, như Ném Thượng, Ném Hạ, Ném Đông, Ném Đoài, Ném Sơn.
Làng quan họ Thụ Ninh thờ bà Lý Thụ Ninh. Bà là vợ một viên tướng thời nhà Lý, cùng chồng xuất chinh đánh giặc Chiêm Thành. Sau khi bà mất, được sắc phong làm Thành hoàng làng và làng quê bà mới có tên Thụ Ninh, sau nói chệch là làng “Thọ Ninh”.
Còn có thể kể rất nhiều làng quan họ thờ các vị nữ thần. Bà chúa Lẫm được thờ ở làng Thượng Đồng. Bà chúa Quả Cảm (chúa Sành) được thờ ở làng Vệ An. Bà chúa Liễu Hạnh được thờ ở các làng Khúc Toại, Niềm Xá, Thanh Sơn, Đỗ Xá. Bà Quý Minh được thờ ở làng Xuân Ổ. Bà Mẫu sinh ra 5 người con đánh giặc Ân được thờ ở làng Y Na. Bà Đống được thờ ở làng Hoà Đình. Đồng Mẫu (mẹ Thánh Gióng) được thờ ở làng Thị Cầu. Phương Dung công chúa (nữ tướng của Hai Bà Trưng) được thờ ở làng Lũng Sơn. Đống Long công chúa được thờ ở làng Hoài Thị. Dương Mai công chúa Hứa Trịnh Hoà, vợ vua Lý Nam Đế được thờ ở làng Đông Mơi. Các bà Thuận Dương công chúa, Thần Châu nguyên phi, Bảo Liên nguyên phi được thờ ở làng Tam Sơn.v.v.
Các nữ thần đều là những người phụ nữ tiêu biểu trên các lĩnh vực, đánh giặc giữ nước, xây cái thiện, diệt cái ác, cùng dân làng phát triển kinh tế, xây dựng đời sống văn hoá, xây dựng quê hương trù phú. Họ được thờ làm thần ở đình, đền, miếu để ở các làng quan họ để dân làng luôn luôn tưởng nhớ, biết ơn công lao to lớn của các Ngài và nguyện làm theo để giữ gìn bản chất truyền thống tốt đẹp ấy. Và qua đó khẳng định, người phụ nữ Việt Nam trong bất kỳ chế độ nào cũng giỏi việc nước, đảm việc nhà. Những ngày hội xuân, các bọn quan họ sở tại mời các bọn quan họ kết nghĩa về chơi hội, trước hết mời các bạn quan họ vào đình, chùa và tổ chức hát ca tại đình, tại chùa. Nội dung bài hát là ca ngợi công lao to lớn của thành hoàng làng và chúc mừng quan họ sở tại phát huy thuần phong mỹ tục để xây dựng xóm làng phồn vinh.
Nguyễn Khang
Bà Chúa Kho nguyên là cô gái làng Quả Cảm, được thờ ở nhiều nơi, song đền thờ chính lại là làng quan họ gốc Cổ Mễ. Truyền rằng, ngày xưa làng Quả Cảm có một cô gái đẹp như tiên giáng trần, được vua nhà Lý đem lòng say mê đưa về cung lấy làm vợ. Ở kinh đô một thời gian, người con gái Quả Cảm lại nhớ cảnh quê ngập úng, bèn xin với vua được về cố hương cùng dân thôn chống cảnh nghèo hèn. Không can nổi, vua đành thuận chiều.
Về quê bà cho lập ấp, dậy dân đắp đường, đào máng trị thuỷ khiến cả một vùng rộng mênh mông trước vốn là hoang thuỷ, nay mọc lên các trang ấp, xóm làng trù phú, đồng ruộng cấy lúa tốt tươi. Các làng Đại Tảo Sở, Đại Tảo Xã, Cổ Mễ, Quả Cảm, Thượng Đồng, Trung Đồng, Hạ Đồng… tất cả có tới 72 nơi đều thuộc địa hạt cai quản của bà và nhờ có bà mà tramg ấp, xóm thôn ngày càng đầm ấm, sung túc.
Nghe tin bà trị thuỷ làm ra nhiều thóc gạo, vua Lý mừng lắm, giao cho bà cai quản các kho thóc triều đình ở vùng này, lại giao cho bà cai quản các tù binh Chiêm Thành bắt được trong các cuộc chiến tranh. Bà dùng các tù binh vào việc khai khẩn đất đai, làm ruộng. Chẳng bao lâu, kho thóc của triều đình ngày một nhiều. Một quả núi chứa nhiều kho thóc ở làng Cổ Mễ. Dân làng Cổ Mễ còn kể chuyện bà Chúa Kho tham gia đánh giặc Tống. Bấy giờ, giặc Tống xâm lược nước ta, tiền quân của chúng đã áp sát phía Bắc sông Cầu, Bà Chúa Kho một mặt cung cấp đủ lương thực cho quân dân đánh giặc, một mặt thành lập đội binh để bảo vệ các kho thóc. Bà Chúa dẫn một đạo quân đánh nhau với quân Quách Quỳ ở núi Tam Tầng, bị trúng thương, hoá thân vào nền đá của núi kho, từ đó núi Cổ Mễ mang tên núi Kho.
Làng quan họ Ném Tiền thì thờ hai bà chúa Dương Thị Phương và Lê Thị Phúc. Hai bà quê ở ngay làng, được tuyển làm cung nữ trong phủ chúa Trịnh. Khi về làng sinh sống, hai bà đã cấp tiền cho làng xây dựng chùa, tu bổ đình. Hai bà lại ban phát tiền cho các làng xung quanh bằng cách tung tiền ra sân chùa, dân các làng nhặt về tu bổ đình, chùa của mình. Bởi vậy làng của hai bà mang tên “Ném Tiền” và thờ hai bà chúa, còn tên gọi của các làng bên cạnh đều có chữ “Ném”, như Ném Thượng, Ném Hạ, Ném Đông, Ném Đoài, Ném Sơn.
Làng quan họ Thụ Ninh thờ bà Lý Thụ Ninh. Bà là vợ một viên tướng thời nhà Lý, cùng chồng xuất chinh đánh giặc Chiêm Thành. Sau khi bà mất, được sắc phong làm Thành hoàng làng và làng quê bà mới có tên Thụ Ninh, sau nói chệch là làng “Thọ Ninh”.
Còn có thể kể rất nhiều làng quan họ thờ các vị nữ thần. Bà chúa Lẫm được thờ ở làng Thượng Đồng. Bà chúa Quả Cảm (chúa Sành) được thờ ở làng Vệ An. Bà chúa Liễu Hạnh được thờ ở các làng Khúc Toại, Niềm Xá, Thanh Sơn, Đỗ Xá. Bà Quý Minh được thờ ở làng Xuân Ổ. Bà Mẫu sinh ra 5 người con đánh giặc Ân được thờ ở làng Y Na. Bà Đống được thờ ở làng Hoà Đình. Đồng Mẫu (mẹ Thánh Gióng) được thờ ở làng Thị Cầu. Phương Dung công chúa (nữ tướng của Hai Bà Trưng) được thờ ở làng Lũng Sơn. Đống Long công chúa được thờ ở làng Hoài Thị. Dương Mai công chúa Hứa Trịnh Hoà, vợ vua Lý Nam Đế được thờ ở làng Đông Mơi. Các bà Thuận Dương công chúa, Thần Châu nguyên phi, Bảo Liên nguyên phi được thờ ở làng Tam Sơn.v.v.
Các nữ thần đều là những người phụ nữ tiêu biểu trên các lĩnh vực, đánh giặc giữ nước, xây cái thiện, diệt cái ác, cùng dân làng phát triển kinh tế, xây dựng đời sống văn hoá, xây dựng quê hương trù phú. Họ được thờ làm thần ở đình, đền, miếu để ở các làng quan họ để dân làng luôn luôn tưởng nhớ, biết ơn công lao to lớn của các Ngài và nguyện làm theo để giữ gìn bản chất truyền thống tốt đẹp ấy. Và qua đó khẳng định, người phụ nữ Việt Nam trong bất kỳ chế độ nào cũng giỏi việc nước, đảm việc nhà. Những ngày hội xuân, các bọn quan họ sở tại mời các bọn quan họ kết nghĩa về chơi hội, trước hết mời các bạn quan họ vào đình, chùa và tổ chức hát ca tại đình, tại chùa. Nội dung bài hát là ca ngợi công lao to lớn của thành hoàng làng và chúc mừng quan họ sở tại phát huy thuần phong mỹ tục để xây dựng xóm làng phồn vinh.
Nguyễn Khang
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét