Cần Giờ xanh rừng, xanh biển

PHƯƠNG HÀ

Tương truyền, những năm giữa thế kỷ XVII, tàu lớn muốn vào cửa Cần Giờ (tất nhiên hồi ấy chưa có tên) thì phải đợi thủy triều lên, mà muốn đợi thì cần thời gian, nói gọn là "cần giờ".

Cũng có giả thiết cho rằng, hồi ấy tại mũi Cần Giờ có một đồng hồ cát có cái cần chuyển dịch theo mặt trời để đo giờ nên "chết tên" là Cần Giờ.

Nguồn gốc của Cần Giờ

Cần Giờ còn có tên là Rừng Sác. Sác là tên chung để chỉ một nhóm loại cây chỉ mọc ở những bờ biển phù sa mới bồi, còn quá thấp, nước mặn. Cần Giờ là một phần đồng bồi Đồng Nai mà các nhà địa chất đặt tên là Rừng Sác Gia Định, từng rộng đến 170.000ha, chiếm một phần ba rừng ngập mặn của cả nước.

Địa hình huyện Cần Giờ đa dạng và phức tạp nhất trong 24 quận, huyện của TP.HCM, là một quần đảo với hơn 60 hòn đảo bị chia cắt bởi sông rạch chằng chịt và ba cửa biển Cần Giờ, Soài Rạp, Thị Vải mà tàu có trọng tải rất lớn dễ dàng vào ra cảng Sài Gòn khi triều lên.

Nói đến Cần Giờ là nói đến hệ sinh thái trên là tán rừng chịu mặn ken dày, dưới là sự sống vô cùng phong phú của các loài động vật, cả động vật không sống dưới nước. Trong Phủ biên tạp lục, hai thế kỷ trước, nhà bác học Lê Quý Đôn ghi: "Từ cửa Cần Giờ, cửa Soài Rạp đi vào toàn là những đám rừng hoang vu, mỗi đám rừng có thể rộng hơn ngàn dặm".

Trước năm 1954, thảm thực vật hơn 50.000ha của Cần Giờ gần như nguyên vẹn, rất nhiều cây đước cao 25 -30m, đường kính 40 - 50cm, nhưng dần dần bị chặt phá để hầm than, làm củi, làm nhà, nhất là sau khi bị quân Mỹ rải chất độc hóa học hủy hoại, chỉ còn lại cây bụi lúp xúp.

Trong rừng ngập mặn Cần Giờ trước đây hầu như hội đủ các loài chim (130 loài) và thú của miền Đông Nam bộ, từ nai, mễn, chồn, lợn, trăn, rắn, khỉ đến cọp, báo, gấu... Vài chục năm trước, cá sấu vẫn còn là mối đe dọa đối với cư dân sông nước Cần Giờ. Năm 1978, tôi ngủ đêm trong lán một nông trường ở Cần Giờ, khuya cá sấu vào bắt chó dưới sạp tre.

Do nằm trong vùng nóng ẩm gió mùa với lượng mưa trung bình hằng năm trên dưới 1.100mm, chế độ bán nhật triều, và nhất là nằm trong vùng cửa ngõ các con sông lớn đã tạo ra đới phù sa phong phú cộng với thảm thực vật phân hủy tại chỗ (mỗi năm  khoảng 10.000 - 14.000kg/ha) khiến cho thủy sản tự nhiên ở Cần Giờ đạt mức cao nhất trong các rừng ngập mặn của Việt Nam với khu hệ động vật thủy sinh không xương sống trên 700 loài, khu hệ cá trên 130 loài, lưỡng thê 9 loài.

Có một điều thú vị nữa, nhân nói về quá khứ, là tại sao Cần Giờ có lúc mang tên Duyên Hải. Cái tên Duyên Hải được dùng từ ngày 5/7/1968, do thời chiến tranh, chính quyền cách mạng sáp nhập vào tỉnh Biên Hòa để tiện việc bố trí lực lượng đánh giặc.

Hòa bình rồi, Duyên Hải vẫn là một huyện của Biên Hòa, mãi đến tháng 3/1978, Chính phủ mới quyết định trả phần đất mang tên Cần Giờ trước đây về TP.HCM, vẫn mang tên Duyên Hải. Nhưng cái tên Duyên Hải - vùng ven biển - nghe "chung chung" quá, nên theo nguyện vọng của cán bộ và nhân dân từng gắn bó với mảnh đất này, ngày 18/12/1991, Duyên Hải được trở lại tên có từ mấy trăm năm trước, là Cần Giờ.

Những đổi thay theo năm tháng

Trước tiên là phục hồi rừng sác. Dẫu không thể phục hồi nguyên trạng như xưa, nhưng từ năm 1978, từng năm một, rừng Cần Giờ đã xanh tốt trở lại với 220 loài thực vật, trong đó nhiều nhất là đước, mắm, bần, chà là, sú, vẹt..., chỉ riêng rừng đước đã gần 40.000ha. Hẳn nhiều người sẽ ngạc nhiên khi biết hầu hết rừng đước Cần Giờ hôm nay được lấy giống từ rừng đước Cà Mau.

Những trái đước dài, thon, nhọn theo đường biển từ Đất Mũi về Sài Gòn, được người dân Cần Giờ và Thanh niên xung phong TP.HCM cắm xuống sình lầy lẫn lộn mảnh bom pháo, bật mầm lên xanh, phủ tán hơn một nửa diện tích cả một huyện rộng bằng nước Singapore, được nhiều chuyên gia môi trường nước ngoài đánh giá là khu rừng được khôi phục, chăm sóc, bảo vệ thuộc loại tốt nhất ở Việt Nam và thế giới, là địa điểm lý tưởng phục vụ nghiên cứu khoa học, du lịch sinh thái. Vì thế mà ngày 21/1/2000, UNESCO đã công nhận rừng ngập mặn Cần Giờ là Khu Dự trữ sinh quyển thế giới đầu tiên của Việt Nam.

Một góc Khu Du lịch Vàm Sác

Cần Giờ có hai khu du lịch sinh thái được đánh giá là phát triển bền vững nhất nước, đó là Lâm viên 2.000ha (thường gọi là Đảo Khỉ) và Vàm Sát hơn 1.800ha. Hai khu du lịch này có cảnh quan điển hình của rừng ngập mặn với vườn chim, vườn dơi, vườn thú bản địa giữa mênh mang sông rạch.

Hãy hình dung, nếu TP.HCM không có là phổi xanh Cần Giờ thì không khí càng bị ô nhiễm nặng khi 7,5 triệu chiếc xe máy và nửa triệu ô tô ngày đêm nhả khói độc. Rồi tương lai gần, Cần Giờ có khu đô thị du lịch biển gần 3.000ha tại xã Long Hòa và thị trấn Cần Thạnh (trong đó một phần lấn biển) thì những cánh rừng ngập mặn bao quanh càng trở nên rất độc đáo, độc đáo đến mức trên thế giới không nơi nào có!

Khôi phục được rừng ngập mặn Cần Giờ còn có ý nghĩa đặc biệt khác, đó là phục dựng nơi trú đóng của lực lượng kháng chiến trong 30 năm giữ nước. Trung đoàn 300 trong cuộc kháng chiến lần thứ nhất rồi Đoàn 10 Đặc công Rừng Sác trong cuộc kháng chiến lần hai đã bám trụ nơi đây, vừa đánh giặc tại chỗ, vừa thọc sâu vào Sài Gòn đánh tàu chiến, đánh kho xăng của đối phương.

Thời giặc dã ấy, dân số Cần Giờ chưa bao giờ vượt quá 5.000 người mà đã có 600 liệt sĩ, 25 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng. Cách Đảo Khỉ mươi phút chạy xuồng cao tốc, căn cứ Đoàn 10 Đặc công Rừng Sác được phục chế 15 năm trước, dưới tầng lá một cụm rừng đước cao mấy chục mét. Bia tưởng niệm trong di tích căn cứ ghi:

860 anh hùng liệt sĩ Rừng Sác đã ra đi
Lòng Tàu, Tuy Hạ, Nhà Bè đó
Khói lửa ngút trời sử sách ghi

Thứ hai là con đường Rừng Sác trên nền đất sình lầy dài 36km khánh thành năm 2002, mười năm sau được nâng cấp, là tuyến đường huyết mạch nối TP.HCM với biển Đông, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, nhất là phát triển du lịch sinh thái của huyện Cần Giờ.

Vừa qua, Công ty CP Đô thị du lịch Cần Giờ đề xuất nâng cấp đường Rừng Sác với 4 làn ô tô và 2 làn xe thô sơ, xe máy, chiều rộng nền đường trên 35m, xây 8 cầu song song bên cầu hiện hữu, mặt cắt ngang 13,25m. Công ty sẽ tự thu xếp chi phí đầu tư dự kiến 2.167 tỷ đồng, thành phố sẽ thanh toán bằng quỹ đất lấn biển.

Lãnh đạo TP.HCM đã định hướng phát triển huyện Cần Giờ thành đô thị du lịch, nghỉ dưỡng và giải trí, trong đó đảm bảo bảo tồn hệ sinh thái rừng ngập mặn, bổ sung cầu và đường trên cao, lưu ý đến việc ứng phó với biến đổi khí hậu do địa hình Cần Giờ thấp hơn mực nước thủy triều, lại nhiều cửa sông.

Để thực hiện định hướng này, lãnh đạo thành phố đã giao Sở Quy hoạch - Kiến trúc tổ chức thi tuyển quốc tế phương án thiết kế quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/5000 trên địa bàn.

Trước mắt, Cần Giờ đã được đầu tư xây dựng cầu Vàm Sát 2 dài 1.080m, cuối năm 2019 sẽ đưa vào sử dụng nhằm phát triển khu vực phía tây huyện, trong đó có Khu Du lịch Vàm Sác. Một cây cầu khác, quan trọng hơn là cầu dây văng vượt sông Soài Rạp thay thế phà Bình Khánh, chiều dài 3,4km với bốn làn xe, tĩnh không thông thuyền 55m với chi phí ước tính 5.300 tỷ đồng, đang được lên kế hoạch.

Trong các bản thiết kế trước đây, một số chuyên gia quy hoạch đã đề xuất xây cầu vượt biển hoặc tuyến đường ngầm nối Cần Giờ - Vũng Tàu dài trên dưới 20km. Đến lúc nào đó đề xuất này thành hiện thực thì Cần Giờ càng xanh rừng xanh biển