Lăng họ Ngọ - một kiến trúc nghệ thuật độc đáo

Bàn đá, hương án và nghê trong lăng họ Ngọ. Lăng họ Ngọ (còn gọi là Linh Quang Từ) thuộc làng Thái Thọ, xã Thái Sơn (Hiệp Hoà) được công nhận di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia năm 1996.

Lăng họ Ngọ được xây dựng từ năm 1697, là nơi thờ cúng và lưu giữ thi hài của Phương quận công Ngọ Công Quế và tổ tiên họ Ngọ. Lăng do chính Ngọ Công Quế xây dựng dưới triều vua Lê Hy Tông. Ông là bậc trượng phu văn võ song toàn, nhân cách khoan hồng độ lượng, luôn hết lòng vì nước, vì dân. Ông có nhiều công lao trong quá trình dẹp loạn, an dân nên được bề trên rất coi trọng và triều đình vương phủ ban thưởng rất hậu. Những bổng lộc được ban thưởng ông đều đem về quê để xây dựng, tu bổ đình chùa, cầu cống… Bà con dân làng sùng kính ông, họ tôn ông là Hậu thần thờ phối hưởng cùng thành hoàng ở đình làng. Năm Đinh Sửu 1697, ông được vua Lê Hy Tông phong Đặc tiến Kim tử, Vinh lộc đại phu và giữ chức Phó tả thị nội thư, Tả binh phiên, Tư lễ giám, Đô thái giám và được phong tước Lọc hầu. Năm Quý Tỵ 1713, ông được phong làm quan Trấn thủ Thái Nguyên xứ (trước đây cha ông là Ngọ Công Tuấn cũng Thái Nguyên xứ tham tán và được phong Tướng công Hiển cung đại phu, Tham đốc thái vũ, tự vệ quân sự vụ), ông đồng thời giữ chức Tư lễ giám, Bắc quân đô đốc phủ, được huân phong Đặc tiến phụ quốc… Lăng họ Ngọ được xây dựng bằng đá muối và đá ong. Lăng có hình chữ nhật theo hướng nam với diện tích hơn 400m2.  Bốn mặt tường trước khi được xây bằng đá ong thì nay ba mặt tường hướng bắc - đông - tây đã bị phá huỷ gần hết và xây lại bằng gạch, chỉ có tường phía nam là còn tương đối nguyên vẹn với chiều cao 2,15m. Cổng dẫn vào lăng xây kiểu cuốn vòm, hai bên nền khung cửa có chạm nổi hai võ sĩ, rìa cổng có hai con chó đá. Trước khu lăng có hình chữ nhật. Trên khu đất trước phần mộ là hai dãy tượng chầu được bố cục cân đối hai bên đường thần đạo. Hai con voi phục, hai cặp người đứng cạnh ngựa và hai con cá sấu. Trong lăng có một hương án, cạnh hương án là hai con nghê ngồi chầu và ngẩng cao đầu, hai bên hương án có hai chiếc bàn đá, sau hương án có một bàn đá to thấp, trước cổng vào phần mộ cũng có một cái tương tự dùng để trải chiếu và đặt đồ lễ. Đi qua hết chỗ hương án là cổng và phần mộ có diện tích hơn 180m2 có tường bao quanh cao hơn 1,9m. Trên nền cổng có chạm hai người đứng hầu và có khắc chữ "Linh Quang Từ". Tại trung tâm phần mộ là tháp đá vuông với hai tầng mái, tầng mái có cửa bốn mặt, chóp hình vuông, bốn góc các mái cong như mũi hài. Ở phía bắc phần mộ là nhà bia gồm bốn mặt và có cấu trúc kiểu tháp đá gần giống tháp mộ. Bốn mặt đều có hình hai con lân ngồi chầu ở phía dưới và có trổ cửa tò vò, trên bia đá có khắc "Linh Quang Từ chi bi ký". Nội dung tóm lược công đức của Ngọ Công Quế với quê hương, đất nước. Lăng được xây dựng từ năm 1697 và được trùng tu vào năm 1714. Đây là một công trình kiến trúc đồ sộ được chạm khắc đá rất công phu, tỉ mỉ và tinh xảo. Các cổ vật trong lăng đa số được giữ gìn tương đối nguyên vẹn. Lăng là công trình điêu khắc nghệ thuật đá hạng nhất của tỉnh. Hiện nay lăng đã bị xuống cấp nghiêm trọng, rất cần có sự quan tâm của các cơ quan chức năng để có thể cải tạo lại lăng nhằm giữ gìn một di tích kiến trúc lịch sử nghệ thuật quý hiếm cấp quốc gia. Anh Minh(Theo WIKIPEDIA)