Về làng Diềm thăm Giếng Ngọc và nghe quan họ cổ

Tương truyền rằng trong giếng có 3 'ông cá' đã nghìn năm tuổi. Người làng Diềm hát quan họ hay nổi tiếng nhờ uống nước giếng Ngọc.

Làng Diềm (thôn Viêm Xá, xã Hòa Long, Tp Bắc Ninh) không chỉ được du khách gần xa biết tới bởi đây là nơi sản sinh ra điệu dân ca quan họ-di sản phi vật thể của nhân loại. Đây còn là vùng đất của nhiều danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử nổi tiếng như Giếng Ngọc-đền Cùng.

Ngọt ngào dòng nước giếng Ngọc

Giếng Ngọc nằm trong đền Cùng nức tiếng xa gần bởi dòng nước mát lành, trong vắt, rất ngọt nước chẳng bao giờ cạn. Giếng chỉ rộng chừng 20 m2, sâu 8 m.

Theo ông Nguyễn Ngọc Bích – Trưởng ban quản lý khu di tích đền Cùng giếng Ngọc cho biết giếng Ngọc xưa kia chỉ là một vũng nước nhỏ, bên dưới có mạch nước chảy từ trong núi Tượng (theo cách gọi dân dã của người dân trong vùng, còn theo sách “Văn Hiến Kinh Bắc” nguồn nước này được chảy từ hai ngọn núi là Kim Sơn và Kim Lĩnh).

Bờ giếng được làm bằng các mảnh gốm sứ ghép lại nhưng qua mấy trận lụt đã đã làm vỡ nên dân làng đã góp gạch, góp công xây lại. Giếng hình bán nguyệt, có 11 bậc gạch, 4 bậc đá và 1 bậc gỗ ở sát mép nước giếng.

Ông Bích cho biết thêm ở dưới lòng giếng là lớp đá ong tự nhiên ước chừng phải sâu tới 10 m. Đáy giếng có một cái hàng nhỏ sâu chừng 2 m là nơi mạch nước ngầm phun ra đều đặn, bền bỉ hàng ngày.

Người làng Diềm có một thói quen cha truyền con nối là múc nước giếng Ngọc về để pha trà, nấu rượu dù hệ thống nước máy trong làng đã được đầu tư về tới tận từng hộ gia đình. Dòng nước nguồn chảy từ trong núi, thấm qua tầng tầng lớp lớp đá ong đã tạo nên thứ nước có vị ngọt, mát hiếm có.

Vì thế, người làng Diềm mới ví von: “Nước giếng Ngọc, trà Tân Cương/ Như chàng Kim Trọng đẹp duyên Thúy Kiều” để nói về chén nước trà “đặc sản” chẳng nơi nào có được ở làng mình. Dòng nước ấy còn nuôi dưỡng những giọng hát dân ca quan họ nổi tiếng khắp đất Kinh Bắc.

Rót chén nước trà xanh thơm phức và mời khách dùng miếng dầu không, cụ Ngô Văn Sự năm nay đã tròm trèm 90 tuổi, nghệ nhân dân ca quan họ vừa được phong tặng đợt Festival Bắc Ninh vừa rồi thật thà: “nhờ nước giếng Ngọc mà tôi mới có giọng ca “vang, dền, nền, nảy”. Tôi uống nước giếng này từ năm 17 tuổi và không bao giờ uống thứ nước khác”.

Truyền thuyết cá thần

 

Đền Cùng là một ngôi đền có từ thời Lý thờ “nhị nhân thần nữ”, theo tương truyền đó chính là hai cô công chúa con vua Lý Thánh Tông có tên Tiên Dung và Thủy Tiên. Câu chuyện về hai cô công chúa con vua đượm màu sắc thần thoại.

Ba 'ông' cá thần tại Giếng Ngọc

Chuyện kể rằng trong một đêm trăng thanh, gió mát, hoàng hậu đang nằm ngủ chợt thấy có một ánh hào quang rọi khắp cung điện. Từ trong ánh hào quang chói lọi đó có hai con cá chép vàng hiện ra và xin được đầu thai làm người. Hoàng hậu sau đó mang song thai và hạ sinh ra hai nàng công chúa đẹp như hoa.

Lớn lên, hai nàng công chua không chỉ đẹp mà còn rất giỏi giang trong công việc triều chính. Bấy giờ ở vùng núi Kim Lĩnh của làng Diềm còn hoang sơ, có nhiều thú dữ. Hai nàng liền xin phép vua cha cho về đây để diệt trừ thú dữ, giúp dân làng tránh tai họa.

Sau này, khi vua cha tận dụng một hang động lớn dưới chân dãy núi Kim Lĩnh để làm “thủ khố ngân sơn” hai nàng liền tự nguyện xin được trông nom, quản lí kho quân lương này.

Rồi nhằm ngày tiết Thanh minh (3/3 âm lịch) một năm nọ, hai nàng cùng hướng về kinh thành lạy ba lạy rồi khấn “chúng con xin mãi mãi ở lại chốn này để phù giúp dân lành” rồi cùng hóa thành cá. Dân làng tri ân công ơn hai nàng liền lập đền dưới chân núi Kim Lĩnh và đặt tên là đền Cùng.

Giếng Ngọc có trước khi hai nàng công chúa hóa cá. Dân làng Diềm luôn tin rằng các “ông cá” trong giếng Ngọc là hiện thân của 2 nàng công chúa cùng người hầu cận kề có từ hàng nghìn năm nay. Tuy nhiên, không có bất cứ tài liệu nào xác thực việc này.

Nhưng dù thế nào, với người làng Diềm, giếng Ngọc-cá thần là niềm tự hào, là chốn linh thiêng luôn được họ trân trọng, giữ gìn. Hàng năm, người dân trong làng lấy ngày 3-3 âm lịch hàng năm tổ chức lễ tát giếng.

Ngày xưa, những trai tân, gái trinh sẽ đi chân trần đứng dọc hai bên thành giếng nhưng chỉ có con trai được múc nước giếng lên, còn con gái chỉ làm nhiệm vụ truyền xô, chuyển nước. Ngày nay, để thuận tiện, người làng chỉ làm tượng trưng nghi lễ tát giếng, sau đó dùng máy bơm hút cạn.

Hồng Minh

Không thể bỏ qua:   Từ Hà Nội về làng Diềm khoảng 40 km. Ngoài di tích đền Cùng, làng Diềm còn có rất nhiều địa danh như đình, đền vua bà thủy tổ quan họ…   Người làng Diềm rất hiếu khách, bạn có thể được nghe những làn điệu quan họ cổ đặc sắc ngay tại đình làng, trong đền vua bà thủy tổ làng.   Tại đường Vạn An (TP.Bắc Ninh) có một quán cháo cá ngon có tiếng đất kinh Bắc. Một bát cháo 10.000 đông nhưng đầy ắp cả thơm phưng phức, ngoài ra nếu đến sớm, bạn sẽ được thưởng thức thêm món dạ dày và lòng cá (lưu ý quán chỉ mở cửa từ 4h chiều tới khoảng 8h tối).