 |
Làng Viêm Xá còn gọi là làng Diềm thuộc xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh; nơi đây có đền thờ Vua Bà-Thủy tổ Quan họ. Làng Diềm xưa, có một hình thức sinh hoạt Quan họ rất đặc biệt, không thể tìm thấy ở bất kỳ một làng Quan họ gốc nào khác, đó là tục hát Quan họ trùm đầu.
Theo các nghệ nhân Quan họ cao tuổi trong làng kể lại rằng: Vào những đêm thu trăng sáng, các liền anh Quan họ từ nhà chứa của mình rủ nhau sang nhà chứa của bọn Quan họ nữ trong làng, đến bờ rào, họ trùm kín đầu bằng khăn hoặc áo rồi đứng bên ngoài bờ rào hát vọng vào. Khi ấy, các liền chị trong nhà chứa nghe được cũng trùm khăn, áo lên đầu ra đứng ở thềm nhà hát đáp lại. Nếu thềm không có ánh trăng thì đứng xuống sân nơi có ánh trăng rọi sáng. Hát trùm đầu chỉ cần ca những câu giao duyên nam nữ giọng vặt, không phải hát những câu thuộc giọng lề lối. Quan họ trùm đầu không cần hát đôi mà thường là cả bọn nam ca với cả bọn nữ nhưng vẫn phải theo đúng giọng đối giọng.
Vào lúc cao điểm nhất, trong làng tới 5 bọn Quan họ nam và 5 bọn Quan họ nữ với hàng trăm liền anh, liền chị gồm các lứa tuổi, thường xuyên sinh hoạt ở các nhà chứa khác nhau. Vì thế, vào những đêm trăng sáng mùa thu sẽ có tới 5 điểm hát Quan họ trùm đầu, tạo nên những buổi sinh hoạt Quan họ rất sôi động. Đặc biệt hơn nữa trong hình thức sinh hoạt Quan họ trùm đầu là người dân trong xóm trong làng đến nghe, xem và cổ vũ rất đông chứ không giống ở hình thức hát canh Quan họ, người hát đồng thời là người nghe, người thưởng thức và thường là không có khán giả…
Nhà nghiên cứu Quan họ Lê Danh Khiêm (nguyên cán bộ Trung tâm Văn hóa Thông tin tỉnh) phân tích: Sinh hoạt Quan họ diễn ra quanh năm, suốt tháng song thời điểm tập trung, đậm đặc nhất vẫn là vào mùa xuân, trong dịp lễ hội của các làng xóm. Sinh hoạt văn hóa Quan họ gắn bó hữu cơ với mùa lễ hội cho nên, có thể nói mùa xuân chính là mùa Quan họ cũng giống như mùa của hát Trống quân là mùa Trăng (mùa thu).
Vậy nhưng, hát Quan họ trùm đầu lại có thời điểm sinh hoạt trái với tính phổ biến chung, chỉ diễn ra vào mùa thu - mùa của hát Trống quân và cũng chỉ sinh hoạt vào những đêm tràn ngập ánh trăng nên rất có thể tục hát Quan họ trùm đầu vừa là dấu ấn của hát Ghẹo vốn xa xưa có ở làng Diềm vừa chịu ảnh hưởng của nghệ thuật hát Trống quân-một loại hình dân ca phổ biến ở Bắc Ninh nói riêng, vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, sông Mã nói chung. Cũng bởi vậy mà có không ít bài Quan họ với lối ca bốn tiếng sau trước rồi mới hát cả câu, đó là sự ảnh hưởng của lối hát Trống quân.
Dân ca Quan họ phổ biến và có quá trình giao lưu ngày càng mở rộng giữa các bọn Quan họ, giữa các làng Quan họ với nhau. Nhưng ở mỗi làng lại có những nét riêng được kết thành từ nhiều yếu tố văn hóa đặc trưng, khác nhau trên cơ sở ảnh hưởng từ vốn văn hóa dân ca, nhạc cổ truyền thống của mỗi địa phương. Chính vì vậy, ngoài những nét chung thì hầu hết ở mỗi làng Quan họ gốc lại có những hình thức sinh hoạt văn hóa Quan họ độc đáo, riêng có của làng mình.
Gìn giữ, khôi phục lại những nét riêng có, độc đáo trong sinh hoạt văn hóa Quan họ là yếu tố quan trọng góp phần bảo tồn, phát huy giá trị của Dân ca Quan họ Bắc Ninh - Di sản văn hóa Phi vật thể Đại diện của Nhân loại. Nhưng ngày nay, hình thức sinh hoạt Quan họ trùm đầu độc đáo, vốn chỉ có ở Viêm Xá cũng như Quan họ hiếu ở Lũng Giang (Tiên Du) không còn được duy trì như xưa nữa. Dẫu vậy, theo các nhà nghiên cứu Quan họ, muốn khôi phục lại các hình thức sinh hoạt Quan họ độc đáo này hoàn toàn không khó vì vẫn còn tư liệu, còn nghệ nhân.
Bài, ảnh: Thuận Cẩm
Vào lúc cao điểm nhất, trong làng tới 5 bọn Quan họ nam và 5 bọn Quan họ nữ với hàng trăm liền anh, liền chị gồm các lứa tuổi, thường xuyên sinh hoạt ở các nhà chứa khác nhau. Vì thế, vào những đêm trăng sáng mùa thu sẽ có tới 5 điểm hát Quan họ trùm đầu, tạo nên những buổi sinh hoạt Quan họ rất sôi động. Đặc biệt hơn nữa trong hình thức sinh hoạt Quan họ trùm đầu là người dân trong xóm trong làng đến nghe, xem và cổ vũ rất đông chứ không giống ở hình thức hát canh Quan họ, người hát đồng thời là người nghe, người thưởng thức và thường là không có khán giả…
Nhà nghiên cứu Quan họ Lê Danh Khiêm (nguyên cán bộ Trung tâm Văn hóa Thông tin tỉnh) phân tích: Sinh hoạt Quan họ diễn ra quanh năm, suốt tháng song thời điểm tập trung, đậm đặc nhất vẫn là vào mùa xuân, trong dịp lễ hội của các làng xóm. Sinh hoạt văn hóa Quan họ gắn bó hữu cơ với mùa lễ hội cho nên, có thể nói mùa xuân chính là mùa Quan họ cũng giống như mùa của hát Trống quân là mùa Trăng (mùa thu).
Vậy nhưng, hát Quan họ trùm đầu lại có thời điểm sinh hoạt trái với tính phổ biến chung, chỉ diễn ra vào mùa thu - mùa của hát Trống quân và cũng chỉ sinh hoạt vào những đêm tràn ngập ánh trăng nên rất có thể tục hát Quan họ trùm đầu vừa là dấu ấn của hát Ghẹo vốn xa xưa có ở làng Diềm vừa chịu ảnh hưởng của nghệ thuật hát Trống quân-một loại hình dân ca phổ biến ở Bắc Ninh nói riêng, vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, sông Mã nói chung. Cũng bởi vậy mà có không ít bài Quan họ với lối ca bốn tiếng sau trước rồi mới hát cả câu, đó là sự ảnh hưởng của lối hát Trống quân.
Dân ca Quan họ phổ biến và có quá trình giao lưu ngày càng mở rộng giữa các bọn Quan họ, giữa các làng Quan họ với nhau. Nhưng ở mỗi làng lại có những nét riêng được kết thành từ nhiều yếu tố văn hóa đặc trưng, khác nhau trên cơ sở ảnh hưởng từ vốn văn hóa dân ca, nhạc cổ truyền thống của mỗi địa phương. Chính vì vậy, ngoài những nét chung thì hầu hết ở mỗi làng Quan họ gốc lại có những hình thức sinh hoạt văn hóa Quan họ độc đáo, riêng có của làng mình.
Gìn giữ, khôi phục lại những nét riêng có, độc đáo trong sinh hoạt văn hóa Quan họ là yếu tố quan trọng góp phần bảo tồn, phát huy giá trị của Dân ca Quan họ Bắc Ninh - Di sản văn hóa Phi vật thể Đại diện của Nhân loại. Nhưng ngày nay, hình thức sinh hoạt Quan họ trùm đầu độc đáo, vốn chỉ có ở Viêm Xá cũng như Quan họ hiếu ở Lũng Giang (Tiên Du) không còn được duy trì như xưa nữa. Dẫu vậy, theo các nhà nghiên cứu Quan họ, muốn khôi phục lại các hình thức sinh hoạt Quan họ độc đáo này hoàn toàn không khó vì vẫn còn tư liệu, còn nghệ nhân.
Bài, ảnh: Thuận Cẩm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét