LĂNG ÔNG NAM HẢI

23/01/2013 15:36:34

Tháng Sáu lịch cúng đức ông,

Ai đi đâu, đó nhớ mong mà về!

Trong tâm thức của ngư dân miền biển thuộc xã Bình Thạnh huyện Tuy Phong, cá Ông (cá Voi) là đấng thiêng liêng, là người bạn của ngư phủ trên biển cả, linh vật thường cứu giúp tàu thuyền của ngư dân gặp nạn.

Lăng ông Nam Hải được xây dựng từ đời Vua Minh Mạng (1820-1840), ở địa thế “Thủy tụ sơn triều”, tức là có nước chảy về hội tụ và đồi cát chập chùng bao bọc hai bên; tựa vào đài nguyên cát trắng theo phương vị Đông Nam - Tây Bắc, đứng soi mình bên bờ biển đẹp. Lăng là sự thể hiện lòng biết ơn của con người đối với sự ưu ái của biển khơi và ngưỡng mộ quyền uy của ông Nam Hải.

Do lăng ông tọa lạc dưới chân đồi cát di động sát bên bờ biển Đông, nên hàng năm người trong làng phải thường xuyên nạo vét cát để tránh nguy cơ bị phả lấp. Tuy nhiên, do tính chất ác liệt của hai cuộc chiến tranh đánh Pháp, đuổi Mỹ nên người dân Bình Thạnh phải sơ tán đi nơi khác trong một thời gian dài, không ai trông nom, bảo quản lăng. Vì thế, lăng Ông Nam Hải đã bị vùi sâu trong cát suốt 40 năm. Đến năm 1991, người dân địa phương mới có điều kiện dịch chuyển hàng ngàn khối cát, trùng tu, sửa chữa lại lăng để có nơi thờ phụng, tế lễ hàng năm.

Lăng được trùng tu trên quy mô lớn gồm khu chánh điện, tiền sảnh và vỏ ca. Công trình được trải rộng trên diện tích 1.500 m², cả tường thành và tường lăng được xây bằng nhiều chủng loại đá núi, san hô rất đặc biệt dày đến 1,2m. Bắt đầu là cổng lầu rộng hình bán nguyệt, có đắp nổi hai cá kình, hóa thân từ Quan Thế Âm Bồ Tát.

Khu chánh điện có ba nếp nhà mái kép đặt song song theo bố cục chữ Tam. Kết cấu công trình theo lối “chồng rường” bằng loại gỗ quý hiếm, đá phiến và san hô. Hệ thống cửa thông nhau theo kiểu mái vòm tạo cảm giác sâu thẳm, ấm cúng. Chánh cung có ba gian, điện thờ năm gian, phía sau là hệ thống tẩm thờ lưu giữ hài cốt ông Nam Hải.

Đặc biệt lăng ông không thờ tượng, chỉ thờ hài cốt. Nội điện có đồ thờ tam sự, ngũ sự, đài rượu; ngoại giả có long kiệu, loan giá, tàn lộng, bát bửu. Việc trang trí nội thất rất đặc biệt, tạo cảm giác trang nghiêm, lộng lẫy, trong đó màu vàng tượng trưng cho đất là gốc của vạn vật. Hoa văn chạm khắc đắp nổi hình rồng như Long hổ triều viên; Lưỡng long triều nguyệt; Ngư long hý thủy. Hệ thống ngũ sắc, ngũ âm như một triết lý nhân văn, biểu hiện sâu sắc về phong tục thờ cúng, lễ hội, thần linh.

Từ khi tạo lập đến nay, lăng Ông Nam Hải đã tiếp nhận và an táng hàng chục cá voi lụy và trôi dạt vào bờ ở khu vực trước lăng. Sau khi an táng từ 2 - 3 năm, ngư dân địa phương thực hiện nghi lễ thượng ngọc cốt theo tập tục để đưa vào lăng thờ phụng. Số lượng ngọc cốt Ông đang lưu giữ tại lăng có nhiều kích cỡ to nhỏ khác nhau, được chú trọng bảo quản và gìn giữ nguyên vẹn đến ngày nay. Đặc biệt tại lăng còn lưu giữ bộ xương cốt cá Ông lụy đầu tiên vào cuối thế kỷ XIX và cũng chính là Ngài lớn nhất, với kích thước chiếc xương hàm đo được dài 2,5 m.

Hàng năm, tại lăng Ông Nam Hải diễn ra một kỳ lễ hội chính vào ngày 15 - 16 tháng 6 âm lịch gọi là lễ cầu ngư chính mùa hay lễ vía ông Nam Hải với đầy đủ các nghi thức trang trọng, đặc sắc và tôn nghiêm. Lễ hội nhằm cầu cho trời êm biển lặng, mưa thuận gió hòa, cá rộ đúng mùa. Vào ngày này, ngư dân Bình Thạnh đều tụ tập về lăng Ông để thắp nén hương thể hiện tâm linh thành kính và sự biết ơn, cầu mong Ông phù hộ một năm bội thu.

Lăng Ông Nam Hải nằm trong quần thể kiến trúc cổ xưa nên hàng ngày rất nhiều du khách trong và ngoài nước tìm đến lăng để thưởng thức vẻ đẹp của kiến trúc cổ, đồng thời tìm hiểu, nghiên cứu những giá trị văn hóa, lịch sử độc đáo. Tuy trải qua nhiều biến cố lịch sử, nhưng hiện nay lăng vẫn còn giữ được nhiều giá trị văn hóa, đặc sắc nhất là quần thể kiến trúc cung đình mà không phải nơi nào cũng có được. Để bảo tồn những giá trị văn hóa mang tính vật chất, tinh thần ấy, ngày 24/6/2011, UBND tỉnh Bình Thuận đã công nhận lăng Ông Nam Hải là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh theo Quyết định số 1372/QĐ-UBND.

TT Dân