Từ một người phụ nữ nghèo khổ, thất học, bà đã vượt lên số phận để trở thành một thương gia giàu có bậc nhất nhì Phan Thiết.
Khu nhà mồ với tấm bia đá
Du khách đến Phan Thiết ngày nay hết sức bất ngờ và thú vị với tấm bia đá ghi lại cuộc đời của một người phụ nữ có tên Lục Thị Đậu ở khu nhà mồ của gia đình họ Lục, phường Phú Hài (TP Phan Thiết, Bình Thuận).
 |
| Đường Phan Thiết - Mũi Né xưa. |
Tấm bia do bà Lục Thị Đậu lập năm 1958, trên tấm bia bà viết: “Tôi là Lục Thị Đậu nghiệp chủ, chánh quán Khánh Thiện, trú quán Phú Trinh, ở tại đường Hải Thượng Lãn Ông - Phan Thiết, đứng dựng bia này để kể lại cuộc đời dĩ vãng của tôi từ lúc sơ sanh đến lúc trưởng thành...”.
 |
| Khu nhà mồ của vợ chồng bà Lục Thị Đậu. |
Câu chuyện mà bà Lục Thị Đậu kể trên tấm bia đã thôi thúc chúng tôi đi tìm hiểu về cuộc đời bà.
Bất hạnh và bươn chải
Bà có tên thường gọi là bà Hòa Chánh. Bà sinh ngày 26 tháng 6 năm 1888 tại làng Khánh Thiện (Mũi Né ngày nay), trong một gia đình nghèo phải di cư từ Chợ Lầu vào Khánh Thiện lập nghiệp bằng nghề gánh cá mướn và làm nước mắm.
 |
| Bà Lục Thị Đậu. |
Mẹ mất từ lúc mới lọt lòng, gia đình bên ngoại đem bà về nuôi bằng nước cơm nấu loãng và bú dạo sữa của những người hàng xóm.
Ở với bên ngoại 8 năm, bà được cha đón về đoàn tụ. Nhưng tình cảnh mẹ ghẻ con chồng, chỉ vài năm sau không thể chịu nổi cuộc sống ghẻ lạnh của mẹ kế, bà đành xin về tá túc với nội.
Năm 1905, cũng như các cô gái thời ấy, nội gả bà cho con trai ông Hương Chu ở làng bên, làng Thiện Khánh (Hàm Tiến ngày nay). Khi ấy bà vừa tròn 17 tuổi. Nhưng rồi cuộc sống của đôi vợ chồng trẻ ấy lại đứt gánh chỉ sau một năm.
19 tuổi, bà một lần nữa ôm đồ về với nội. Thời gian sau, gần nhà có một thanh niên người Hoa nghèo, tính tình hiền lành, cần cù cảm thông rồi ngỏ ý, nội đồng ý gả bà cho người thanh niên nghèo này.
Năm 1908, bà và ông Lương Trân kết nghĩa vợ chồng. Vợ chồng bà ra riêng với tài sản là một quan tiền, một giạ gạo được nội cho. Cuộc sống khi ấy “hết sức nghèo khổ, thiếu trước hụt sau, thậm chí thiếu nợ, ngày nào chủ nợ cũng kéo đến đòi”, bà tâm sự trên tấm bia đá viết về cuộc đời mình.
Tằn tiện, tiết kiệm tạo dựng cơ nghiệp
Trên tấm bia bà kể tiếp: “Vợ chồng tôi tận tâm tận lực kiếm tìm đủ mọi phương diện để sinh nhai, nào là tráng bánh, nào là chiên chả đem đi bán. Sự ăn uống tiện tằn vô cùng, mua 2 xu cá ăn 10 ngày vẫn còn nguyên”.
Ông L.M.H, cháu nội của bà, cho biết, bà Đậu cả đời sống cực kỳ tiết kiệm. Khi trở thành một thương gia giàu có nhất nhì xứ Phan thời đó, đi xe hơi, bà vẫn mang đôi dép cũ, đứt quai phải buộc lại bằng dây thép. Bà chỉ có 2 bộ áo dài mặc đến khi rách, không còn mặc được nữa mới thay.
 |
| Tấm bia ghi lại tiểu sử của bà Lục Thị Đậu. |
“Vợ chồng tôi hết sức cần kiệm làm ra được 2.000 đồng nhưng phải vay thêm 1.000 đồng, mẹ chồng cũ tôi cho mượn thêm 300 đồng, tổng cộng tất cả 3.300 đồng.
Vợ chồng tôi nhờ số tiền ấy mới tạo được sở lều cá đầu tiên mua của bà Tư ở Mũi Né. Ngay lúc ấy, với sự hảo tâm của người cha chồng cũ bán chịu cho 2 chiếc ghe cá và lúc cá muối mắm lại có giá, chúng tôi càng cố làm ăn nên mỗi ngày mới thêm phát đạt.
Tuy vậy chúng tôi còn phải tự lực chưa dám mướn người ở. Ví dụ khi đổ xác mắm thì phải đợi đến nửa đêm mướn một ông già 2 cắc vào thùng xúc xác (mắm) để chuyền qua cho tôi đội đem đổ xuống biển”, bà chia sẻ trên tấm bia về những ngày đầu tạo dựng cơ nghiệp.
Người dân trong làng Khánh Thiện thấy sự chịu khó, nỗ lực và làm ăn chắc chắn, hiệu quả của vợ chồng bà khi từ tay trắng đã tạo dựng được sở lều cá nên tin tưởng bán nợ nước mắm cho bà.
Bà chở số nước mắm ấy vào Sài Gòn bán rồi mua hàng hóa về làng bán lại, sau đó mới lấy tiền trả cho người bán nợ nước mắm lúc ban đầu. Với cách kinh doanh bằng chữ tín đó, dần dà bà đã tích lũy được một số vốn, mở rộng kinh doanh nhiều lĩnh vực khác.
Cùng với sự cần kiệm và cách làm ăn uy tín, chỉ một thời gian sau, bà đã trở thành bà Hòa Chánh giàu có nhất nhì xứ Phan trong khoảng thời gian dài từ thập niên 30 đến thập niên 60 của thế kỷ XX.
Bà còn là người có công lớn trong việc khai phóng tuyến đường Phan Thiết - Mũi Né xưa, xây dựng trường học, mở mang dân trí cho cư dân nghèo ở làng Khánh Thiện - Thiện Khánh - Ngọc Lâm ( các phường Mũi Né - Hàm Tiến - Phú Hài ngày nay).
Gia sản khổng lồ của nữ tỷ phú giàu nhất xứ Phan
Tại Sài Gòn, bà Lục Thị Đậu có hơn 25 căn nhà trên các tuyến đường phố chính. Bà còn là cổ đông lớn của hãng hàng không, sở hữu hàng trăm mẫu đất, kho lúa lớn...
Cổ phần hàng không, buôn bất động sản
Năm 1932, Phan Thiết được nâng lên thành đô thị cấp 3, tỉnh lỵ tỉnh Bình Thuận và được chính quyền bảo hộ bấy giờ kiến thiết lại.
Khi ấy, chính quyền bảo hộ có chủ trương khuyến khích phát triển đô thị Phan Thiết nên đã kêu gọi và hỗ trợ những thương gia, nhất là các thương gia địa phương mở đường, xây phố, lập chợ. Nhiều phố xá và chợ búa ở Phan Thiết được xây dựng giai đoạn này như chợ Gò, chợ Đồn, chợ Lớn....
Nắm bắt cơ hội này, bà Lục Thị Đậu (SN 1888) từ Mũi Né vào Phan Thiết mua hơn 20 căn nhà phố trên đường Hải Thượng Lãn Ông (đường phố chính của Phan Thiết thời ấy) để ở và cho thuê.
Từ đó, bà chính thức bước chân vào lĩnh vực kinh doanh bất động sản. Đến cuối thập niên 50, tại Phan Thiết, bà Đậu có hơn 100 căn nhà phố nằm trên các tuyến đường chính, khu thương mại sầm uất như Lý Thường Kiệt, Nguyễn Thái Học, Nguyễn Hoàng (Lê Hồng Phong ngày nay), Trương Công Định, Yersin, khu chợ củi...
Bà cũng vào thị xã La Gi (Bình Thuận) mua 30 căn nhà phố ngay tại khu chợ.
 |
| Phố Lầu ở Mũi Né do bà Lục Thị Đậu xây để bán và cho thuê. |
Tại Sài Gòn, bà có hơn 25 căn nhà phố trên các tuyến đường phố chính thời đó như Hùng Vương, Nguyễn Cư Trinh, Bến Chương Dương... và một xưởng cưa tại Gò Vấp.
Ở làng Khánh Thiện (Mũi Né), quê hương mình, năm 1962 bà cho xây dựng 20 căn nhà phố lầu đầu tiên. Dãy phố này có thể nói là hiện đại nhất tại Mũi Né thập niên 60 - 70.
Không chỉ kinh doanh lĩnh vực đất đai, bà còn là cổ đông lớn của Hãng hàng không Air Vietnam và Công ty Dentaco chuyên kinh doanh máy cày, máy kéo lớn nhất Sài Gòn.
Ngoài ra, quá trình tìm hiểu tư liệu về cuộc đời bà, chúng tôi hết sức bất ngờ với số diện tích đất đai, ruộng vườn mà bà Đậu sở hữu lên đến con số hàng trăm mẫu (hecta) ở các vùng Hàm Thắng, Lại Yên, Hàm Đức, Hồng Sơn, Ma Lâm, Hàm Liêm...
Bà Đậu bỏ tiền ra mua đất khai hoang, vỡ đất thành ruộng sau đó cho thuê lại. Người thuê đất trả bằng lúa, hoa màu.
Bởi vậy bà Đậu có một kho lúa rất lớn tại khu đất 60 Hải Thượng Lãn Ông mà người dân Phan Thiết thời đó ai cũng biết.
Mở đường, xây trường, ủng hộ kháng chiến
Từ trước thập niên 30 thế kỷ XX, mọi giao thương, đi lại từ Mũi Né đến các nơi khác chủ yếu là bằng đường biển. Do đặc thù Mũi Né là bãi ngang nên đường biển từ Mũi Né đi các nơi khác chỉ thuận lợi trong sáu tháng mùa gió Nam (nồm), đến mùa gió Bắc (bấc) việc đi lại hết sức khó khăn.
Ngoài đường biển thì đường bộ từ Phan Thiết đi Mũi Né hầu như không có, chỉ có đường mòn bộ hoặc đi ngựa.
|
| Bà Đậu đã đề xuất với chính quyền để bà bỏ tiền ra làm con đường xe hơi từ Phan Thiết đi Mũi Né. |
Do địa hình cát nóng, gió thổi mạnh và không an toàn do nạn trộm cướp nên ít ai dám mạo hiểm đi bằng con đường mòn này. Vì vậy hoạt động giao thông, giao thương và đời sống của nhân dân tại Mũi Né hết sức khó khăn.
Xuất phát từ những lý do đó bà Đậu đã đề xuất với chính quyền bảo hộ để bà bỏ tiền ra làm con đường xe hơi từ Phan Thiết đi Mũi Né. Thời đó, kỹ thuật thi công chủ yếu bằng sức người trên địa hình gió cát, phải mất 3 năm mới hoàn thành xong tuyến đường gần 20km này.
Năm 1922, việc khánh thành con đường xe hơi Phan Thiết đi Mũi Né là một sự kiện quan trọng ở Trung Kỳ. Trước hành động nghĩa hiệp này, triều đình Huế đã tặng cho bà Đậu bốn chữ “Hào Nghĩa Khả Gia”.
 |
| Đường Phan Thiết - Mũi Né xưa. |
Có đường xe hơi nhưng thời đó người dân các làng Khánh Thiện, Thạch Long, Long Sơn (Mũi Né) chỉ có một trường tiểu học công lập. Học sinh học hết tiểu học chỉ nhà khá giả mới có điều kiện cho con vào Phan Thiết ở trọ theo học tiếp trung học.
Do vậy số học sinh được học tiếp trung học ở Mũi Né rất ít, đếm được trên đầu ngón tay. Thương người dân quê mình, năm 1942, bà Đậu đã xuất tiền xây dựng trường trung học Hải Long rồi giao lại cho nhà nước quản lý.
Nhiều thế hệ học sinh Mũi Né giai đoạn 1942 - 1970 đều nhớ tấm bia ở sân trường trung học Hải Long ghi dòng chữ “Bà Lục Thị Đậu phụng cúng”. Nghĩa cử này của bà đã được vua Bảo Đại ân tặng “Nhị Hạng Long Bội Tinh”.
Ngoài ra không chỉ lập trường ở Mũi Né, bà Đậu còn xây dựng trường tiểu học tại Phú Hài và được chính quyền sở tại cho phép khai khẩn đất đai để xây chùa ở khu vực lầu ông Hoàng ngày nay.
Theo tài liệu lịch sử Nam Bộ kháng chiến, năm 1945, Cách mạng tháng Tám thành công, nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, nền tài chính kiệt quệ, kho bạc trống rỗng.
Hưởng ứng lời kêu gọi “Tuần lễ vàng” trong cả nước từ 17 đến 24-9-1945 của Hồ Chủ tịch, tại Bình Thuận, cùng với các bà Dương Thị Lâu, Nguyễn Thị Thềm, bà Lục Thị Đậu đã tham gia ủng hộ vàng cho Chính phủ.
 |
| Ngôi trường do bà Lục Thị Đậu xây tặng năm xưa. |
Do không có con nên vợ chồng bà Lục Thị Đậu xin một người con trai về nuôi và đặt tên là Lương Xuân. Vợ chồng bà đã đồng ý cho người con nuôi duy nhất của mình tham gia kháng chiến.
Ông Lương Xuân đảm nhiệm chức vụ tiểu đội trưởng cảm tử đội Phan Thiết. Năm 1948, trên đường đi công tác ông Lương Xuân bị mật thám bắt và xử tử tại khu vực xóm Đầm (Bình Hưng, Phan Thiết).
Cả một đời tần tảo, làm giàu cho mình và đóng góp cho xã hội nhiều điều hay, bà Lục Thị Đậu xứng đáng được người đời ghi nhớ.
Bà mất năm 1974, hưởng thọ 86 tuổi và được an táng trong phần mộ do bà xây dựng sẵn tại phường Phú Hài (Phan Thiết).
Lê Huân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét