Cận cảnh kiệt tác bia đá cổ thời Lý

Kiến Thức) - Không chỉ là tư liệu lịch sử vô giá, bia đá cổ Sùng Thiện Diên Linh còn là tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo, đại diện cho đỉnh cao mỹ thuật thời Lý.

Nằm trong khuôn viên chùa Long Đọi Sơn (núi Đọi, xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam), bia đá cổ Sùng Thiện Diên Linh là một chứng tích về sự phát triển huy hoàng của Phật giáo thời Lý.
Bia được dựng vào năm 1121, là bia của triều đình do Vua Lý Nhân Tông chỉ đạo tạo tác, khác hẳn các bia thời Lý khác do quan lại, nhà sư hay dân địa phương chủ trì hưng công. Hình bộ Thượng thư Nguyễn Công Bật soạn văn bia và Thượng thư bộ công Lý Bảo Cung viết chữ để khắc. Hiện bia được đặt trong nhà bia kiểu chồng diêm hai tầng tám mái cong, trước tòa tiền đường chùa Đọi
Về tổng thể, bia Sùng Thiện Diên Linh cao 2,5 m, rộng 1,75 m, dày 30 cm, gồm 3 phần: bia, đài bia và đế bia đều được tạc bằng đá xanh.
Bia được khắc chữ cả hai mặt. Mặt trước tổng cộng có 4.257 chữ Hán. Mặt sau của bia độc đáo ở chỗ có nhiều nội dung và niên đại khác nhau, trong đó có cả bài thơ của Vua Lê Thánh Tông làm khi lên thăm chùa Đọi vào năm 1467.
Nội dung văn bia nói về cuộc đời, sự nghiệp của vua Lý Nhân Tông và Thái úy Lý Thường Kiệt, đồng thời phản ánh triết lý duyên khởi của Phật giáo và tình hình Phật giáo thời Lý. Ngoài ra, văn bia còn ghi lại nhiều tư liệu lịch sử quý về nghệ thuật điêu khắc kiến trúc xây dựng các chùa lớn, tháp cao như chùa Một Cột, chùa Long Đọi, tháp Sùng Thiện Diên Linh…, về hội đèn Quảng Chiếu ở Kinh thành Thăng Long và nghệ thuật múa rối nước.
Giá trị vượt trội của bia Sùng Thiện Diên Linh còn thể hiện qua các hình tượng mỹ thuật có thể chiêm ngưỡng từ bốn phía (các bia khác chỉ chiêm ngưỡng mặt trước, mặt sau).
Hình tượng rồng, mây, sóng nước… được thể hiện trên bia Sùng Thiện Diên Linh với những mô típ, hoa văn giàu cảm xúc thẩm mỹ.
Các hình tượng này cho thấy thông điệp về triết lý Phật giáo, âm dương, tín ngưỡng dân gian và ý nguyện tha thiết của vị vua thứ tư nhà Lý nước Đại Việt.
Có thể nói, toàn bộ bia Sùng Thiện Diên Linh là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc hoàn hảo, phản ánh mỹ thuật và kỹ thuật thời Lý đạt đến đỉnh cao rực rỡ.
Đây cũng là một hiện vật có nhiều giá trị lớn cho việc nghiên cứu lịch sử, văn hóa thời Lý.
Vào tháng 4/2014, bia Sùng Thiện Diên Linh đã được công nhận là bảo vật quốc gia của Việt Nam.
Quốc Lê