Từ xa xưa, tục ăn trầu đã trở thành nét đẹp văn hóa của người Việt Nam. Trầu cau còn là biểu tượng của sự tôn kính, phổ biến trong các lễ, tết, mừng thọ, tế thần… đặc biệt là trong việc cưới hỏi.
Trong chuyện cưới hỏi, những quả cau miếng trầu luôn chiếm vị trí rất quan trọng, nó như sợi dây kết chặt mối lương duyên cho những đôi trai gái thành vợ thành chồng. Trong những ngày tết, trên bàn thờ tổ tiên bao giờ cũng phải có cúng một dĩa trầu cau, đã trở thành một phong tục tốt đẹp của dân tộc ta.
Trầu Long Sơn – một thời vang bóng…
Từ thị trấn Phú Mỹ, huyện Phú Tân chúng tôi theo đường tỉnh lộ 954, ngược lên đầu nguồn sông Hậu để tìm về làng trầu nổi tiếng một thời – “trầu Long Sơn”. Dài theo một bên đường tỉnh lộ, những ruộng lúa xanh tươi đang phấp phơi trong nắng, xa xa thấp thoáng những hàng trầu vàng ươm, nối tiếp nhau ẩn hiện sau những căn nhà khang trang chúng tôi biết đã đến Long Sơn.
Trong ký ức của chúng tôi, Long Sơn là một vùng đất nổi danh luôn in đậm dấu ần vào lòng người, với 2 loại cây đó là Trầu và Nhãn.Tôi cũng nhớ có đoạn văn của một đồng nghiệp đã sử dụng hình tượng cái đẹp của 2 loại cây này để diển tả nét đẹp của người con gái Long Sơn “Cô gái Long Sơn có đôi mắt lá trầu lung linh hạt nhản”. Nhưng theo thời gian, cây nhãn đã tàn lụi dần, còn cây trầu, người ta cứ tưởng rằng cũng sẽ chịu chung một số phận như thế, nhưng không! Cây trầu lại có một sức sống bền bĩ, âm thầm, mặc những biến động của xã hội, Tuy cũng có lúc trồng trầu chỉ để phục vụ cho những người già trong gia đình …ăn mà thôi.
Bác Lâm Quang Hưng, năm nay đã 73 tuổi, cả đời gắn bó với cây trầu, đã chứng kiến từ thời kỳ huy hoàng đến thời tàn lụi của cây trầu, kể cho chúng tôi nghe: “Trầu Long Sơn có hơn trăm năm về trước, có nguồn gốc từ trầu Bà Điểm nổi tiếng. Nhưng từ khi đem về đây trồng, trầu Bà Điểm đã trờ thành trầu Long Sơn nổi tiếng nhờ cái màu vàng ươm đẹp mắt và mùi vị đặc trưng mà gốc gác nó không có. Bí quyết để có lá trầu như vậy nhờ lúc bấy giờ người ta bón phân tằm cho trầu. Long Sơn giáp ranh Tân Châu – một địa phương trồng dâu nuôi tằm, để lấy sợi dệt vải mà sản phẩm là lãnh Mỹ A nổi tiếng một thời, nên nhân dân nơi đây còn lưu truyền câu “Lụa Tân Châu trầu Long Sơn””.
Trồng trầu rất nhiều công đoạn. Những vùng đất trồng trầu phải là vùng cao không ngập nước, nhưng cũng không thể thiếu nước. Ngày xưa trồng trầu cực nhất là gánh nước tưới, nên những vườn trầu thường cách sông không xa lắm, khoảng 200m trở lại. Đầu tiên, cuốc đất lên rồi xới cho nhuyễn và lên líp, rải phân (ngày xưa là phân tằm, nhưng bây giờ sử dụng phân dơi, phân dê…) lên lớp đất vừa lên líp, tưới nước và đóng nọc trầu xuống. Nọc trầu cao khoảng 5m, bằng cây tre hoặc tràm. Thời gian đầu, trầu mới trồng chưa bắt rễ kịp, nên những ngày nắng, phải lấy lá chuối khô làm giàn trên mấy nọc trầu để che cho dây trầu không bị héo.
Trầu là loại cây “nắng không ưa mưa không chịu”. Nên vào mùa nắng thì người ta “đổ ngăn” hay gọi là “khui cục”, thường là 4 gốc trầu vào một ngăn để giữ nước khi tưới. Còn vào những ngày “mưa già” thì phải tiến hành “lắp cục” và khai mương cho sâu để thoát nước, cho nên dân gian có câu“trồng trầu thì phải khai mương…” là vậy. Mỗi năm, người trồng trầu chờ khi nước rút, lấy đất phù sa bồi đắp lên phơi và xới nhuyễn ra, rồi đem “đổ á” lên những líp trầu, để đất không bị cằn cỗi. Chính vì thế, những vùng đất trồng trầu thường cao hơn những nơi đất trồng loại cây khác là thế.
Trầu Long Sơn ngày đó được tiêu thụ khắp nơi, từ các huyện trong tỉnh đến các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, có khi lên tới thành phố, cạnh tranh với trầu Bà Điểm; thêm nữa là tiêu thụ tại chỗ rất mạnh.
Ngày nay về thăm lại vườn trầu nhớ lại cổ tục của ông bà xưa quan niệm. Ăn trầu là biểu hiện phong cách lễ nghĩa và tình cảm một cách độc đáo của người Việt Nam, vì “miếng trầu là đầu câu chuyện” mà. Ngoài ra Trầu còn sử dụng làm phương thuốc để trị các bệnh như: Dùng đuôi trầu dán lên trán để trị chứng nắc cục ở trẻ hoặc dùng lá trầu hơ nóng đắp cho cứng mỏ ác con nít mới sanh, đó là những bài thuốc dân gian rất hiệu nghiệm… Trầu (cùng với cau) là sính lễ rất quan trọng trong đám hỏi, đám cưới. Chính vì vậy, trầu vẫn còn tồn tại dù bây giờ hiếm có người ăn trầu, khiến ta có cảm giác trầu đã bị mai một trong đời sống của nhân dân ta.
Cứ tưởng lá trầu cùng với vườn trầu đã trở thành “cổ tích” trong lòng thế hệ trẻ hôm nay. Nhưng không, đến Long Hòa mới thấy sức sống bền bỉ của loại hàng hóa đặc biệt này. Nó chẳng những tồn tại mà còn đem lại thu nhập cao cho người nông dân nơi đây.
Trồng trầu cho thu nhập thường xuyên…
Năm 2003, xã Long Sơn tách ra thêm xã Long Hòa gồm ba ấp: Long Hòa 1, Long Hòa 2 và ấp Long Thạnh 2. Và những vườn trầu còn lại của Long Sơn ngày xưa nay nằm ở xã Long Hòa. Chúng tôi ghé thăm vườn trầu của anh Nguyễn Phú Trung (ấp Long Hòa 2), những nọc trầu cao vút đầy 2 công đất với những dây trầu bỏ vòi leo ngút mắt trong ánh nắng mai rực rỡ, đẹp vô cùng. Anh Trung cho biết vườn trầu nhà anh khoảng 15 ngày thì thu hoạch một lần, trầu tươi tốt mỗi công có thể hái được một muôn lá trầu, bán được khoảng hơn 1,5 triệu đồng, trừ chi phí lời cũng được một triệu đồng. Như vậy cứ nửa tháng với 2 công trầu, gia đình anh Trung thu nhập vào khoảng 2 triệu đồng, tương đối cao so với trồng các loại cây hoa màu khác.
Chúng tôi tiếp tục đi thăm các vườn trầu lân cận, thấy chị Thái Bảo Liễu đang cặm cụi nhổ từng cây cỏ còn sót lại trên những líp trầu, trao đổi với chúng tôi, chị bộc bạch: “Ngày nay trồng trầu không còn tưới nước cực như trước nữa, toàn tưới bằng máy, khi thu hoạch lại có thương lái đến tận nơi thu mua, không còn cảnh nôm nớp lo sợ không biết bán ở đâu mỗi khi trầu đến lứa”. Tôi hỏi thường thì thương lái đến thu mua và tiêu thụ ở đâu, chị cho biết là tiêu thụ chủ yếu ở vùng Châu Đốc, Tịnh Biên, Tri Tôn…(An Giang), Cần Thơ, Đồng Tháp… đặc biệt là đồng bào Khmer vẫn còn ăn trầu, nên họ tiêu thụ mạnh lắm, có khi xuất sang đến Campuchia.
Cây trầu đã đem lại niềm vui cho bà con nơi đây, đi quanh xóm, đâu đâu cũng thấy bà con tất bật chăm sóc hoặc thu hoạch trầu. Những hộ gia đình trồng trầu chủ yếu tận dụng lao động trong gia đình là nhiều, có một số hộ diện tích trồng trầu nhiều, hái không xuể, phải mướn nhân công, nên đã giải quyết được việc làm cho những người lao động nhàn rỗi trong xóm, nhất là trẻ em và người già. Hái trầu là công đoạn thu hoạch đầu tiên, thường do đàn ông, thanh niên làm, trẻ em thì học một buổi, một buổi về sách giỏ đi lượm lá trầu và xếp các ốp trầu vào khai khi thương lái đến thu mua, còn những người phụ nữ hoặc người già thì ở trong nhà liễn trầu thành ốp ( 20 lá trầu thành một chục trầu, 12 chục trầu thành một ốp là một trăm trầu, 10 trăm trầu là một thiên và 10 thiên là một muôn). Tiền công của người lượm trầu bằng phân nửa tiền công của người liễn trầu và tiền công người liễn trầu bằng phân nửa tiền công của người hái. Thường thì tiền công hái được một thiên trầu bằng giá thị trường bán một trăm trầu. Nghề hái trầu, liễn trầu, lượm trầu có những quy định ngầm như thế.
Là loại cây ăn lá, song cây trầu thường ít bệnh, lại dễ chăm sóc. Thông thường vườn trầu hay bị đốm lá vào giai đoạn đầu của đợt xuống dây trầu mới. Thay vì phòng trị, người dân chỉ hái bỏ những lá bệnh để trầu ra lá khác, đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.
Theo anh Trần Tấn Lợi, chủ tịch UBND xã Long Hòa cho biết, thì toàn xã có 18 vườn trầu với diện tích khoảng 3 ha, nằm rải rác ở các ấp Long Hòa 1 và Long Hòa 2. Những năm gần đây, đầu ra và giá cả thị trường của trầu luôn ổn định, nên cuộc sống của người trồng trầu được cải thiện đáng kể. Trừ các khoản chi phí, tính ra thu nhập từ cây trầu cao gấp 3 lần cây lúa. Ngoài ra còn giải quyết công ăn việc làm cho nhiều lao động nhàn rỗi tại địa phương. Chính quyền địa phương đang vận động người dân cải tạo vườn tạp, đất bỏ hoang hoặc đất đang trồng cây màu mà thu nhập không cao chuyển sang trồng trầu. Bên cạnh đó, chính quyền địa phương sẽ kết hợp với phòng Nông nghiệp huyện chuyển giao kỹ thuật trồng trầu cho người dân và kết hợp với Ngân hàng Chính sách Xã hội huyện cho người dân vay vốn để đầu tư trồng trầu. Nhưng anh Lợi cũng trăn trở về vấn đề đầu ra thường không ổn định. Chúng tôi chia sẻ với lãnh đạo địa phương những khó khăn đang gặp phải và tin rằng lãnh đạo ở đây bằng trách nhiệm của mình, sẽ tìm được hướng đi đúng cho đầu ra của lá trầu, nhằm bảo tồn một loại cây “nổi tiếng” của địa phương và cũng làm cho đời sống người dân được nâng lên…
Ngày nay, mặc dù trong cuộc sống giao tiếp hằng ngày, người ta không còn mời nhau ăn trầu như ngày xưa nữa mà thay vào đó là những đồ ăn thức uống của thời hiện đại, nhưng hình ảnh người bà ngồi bên hiên nhà bỏm bẻm nhai trầu, vừa quạt vừa kể chuyện cổ tích cho đàn cháu nhỏ nghe sẽ vẫn khắc sâu trong tâm tưởng mỗi chúng ta. Và lá trầu và quả cau trong các ngày lễ tết, cưới hỏi… sẽ mãi mang đậm nét bản sắc dân tộc và tinh thần nhân văn trong cuộc sống của người dân Việt Nam.
Trần Sang (Hội VHNT tỉnh An Giang)
Trầu Long Sơn – một thời vang bóng…
Từ thị trấn Phú Mỹ, huyện Phú Tân chúng tôi theo đường tỉnh lộ 954, ngược lên đầu nguồn sông Hậu để tìm về làng trầu nổi tiếng một thời – “trầu Long Sơn”. Dài theo một bên đường tỉnh lộ, những ruộng lúa xanh tươi đang phấp phơi trong nắng, xa xa thấp thoáng những hàng trầu vàng ươm, nối tiếp nhau ẩn hiện sau những căn nhà khang trang chúng tôi biết đã đến Long Sơn.
Trong ký ức của chúng tôi, Long Sơn là một vùng đất nổi danh luôn in đậm dấu ần vào lòng người, với 2 loại cây đó là Trầu và Nhãn.Tôi cũng nhớ có đoạn văn của một đồng nghiệp đã sử dụng hình tượng cái đẹp của 2 loại cây này để diển tả nét đẹp của người con gái Long Sơn “Cô gái Long Sơn có đôi mắt lá trầu lung linh hạt nhản”. Nhưng theo thời gian, cây nhãn đã tàn lụi dần, còn cây trầu, người ta cứ tưởng rằng cũng sẽ chịu chung một số phận như thế, nhưng không! Cây trầu lại có một sức sống bền bĩ, âm thầm, mặc những biến động của xã hội, Tuy cũng có lúc trồng trầu chỉ để phục vụ cho những người già trong gia đình …ăn mà thôi.
Bác Lâm Quang Hưng, năm nay đã 73 tuổi, cả đời gắn bó với cây trầu, đã chứng kiến từ thời kỳ huy hoàng đến thời tàn lụi của cây trầu, kể cho chúng tôi nghe: “Trầu Long Sơn có hơn trăm năm về trước, có nguồn gốc từ trầu Bà Điểm nổi tiếng. Nhưng từ khi đem về đây trồng, trầu Bà Điểm đã trờ thành trầu Long Sơn nổi tiếng nhờ cái màu vàng ươm đẹp mắt và mùi vị đặc trưng mà gốc gác nó không có. Bí quyết để có lá trầu như vậy nhờ lúc bấy giờ người ta bón phân tằm cho trầu. Long Sơn giáp ranh Tân Châu – một địa phương trồng dâu nuôi tằm, để lấy sợi dệt vải mà sản phẩm là lãnh Mỹ A nổi tiếng một thời, nên nhân dân nơi đây còn lưu truyền câu “Lụa Tân Châu trầu Long Sơn””.
Trồng trầu rất nhiều công đoạn. Những vùng đất trồng trầu phải là vùng cao không ngập nước, nhưng cũng không thể thiếu nước. Ngày xưa trồng trầu cực nhất là gánh nước tưới, nên những vườn trầu thường cách sông không xa lắm, khoảng 200m trở lại. Đầu tiên, cuốc đất lên rồi xới cho nhuyễn và lên líp, rải phân (ngày xưa là phân tằm, nhưng bây giờ sử dụng phân dơi, phân dê…) lên lớp đất vừa lên líp, tưới nước và đóng nọc trầu xuống. Nọc trầu cao khoảng 5m, bằng cây tre hoặc tràm. Thời gian đầu, trầu mới trồng chưa bắt rễ kịp, nên những ngày nắng, phải lấy lá chuối khô làm giàn trên mấy nọc trầu để che cho dây trầu không bị héo.
Trầu là loại cây “nắng không ưa mưa không chịu”. Nên vào mùa nắng thì người ta “đổ ngăn” hay gọi là “khui cục”, thường là 4 gốc trầu vào một ngăn để giữ nước khi tưới. Còn vào những ngày “mưa già” thì phải tiến hành “lắp cục” và khai mương cho sâu để thoát nước, cho nên dân gian có câu“trồng trầu thì phải khai mương…” là vậy. Mỗi năm, người trồng trầu chờ khi nước rút, lấy đất phù sa bồi đắp lên phơi và xới nhuyễn ra, rồi đem “đổ á” lên những líp trầu, để đất không bị cằn cỗi. Chính vì thế, những vùng đất trồng trầu thường cao hơn những nơi đất trồng loại cây khác là thế.
Trầu Long Sơn ngày đó được tiêu thụ khắp nơi, từ các huyện trong tỉnh đến các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, có khi lên tới thành phố, cạnh tranh với trầu Bà Điểm; thêm nữa là tiêu thụ tại chỗ rất mạnh.
Ngày nay về thăm lại vườn trầu nhớ lại cổ tục của ông bà xưa quan niệm. Ăn trầu là biểu hiện phong cách lễ nghĩa và tình cảm một cách độc đáo của người Việt Nam, vì “miếng trầu là đầu câu chuyện” mà. Ngoài ra Trầu còn sử dụng làm phương thuốc để trị các bệnh như: Dùng đuôi trầu dán lên trán để trị chứng nắc cục ở trẻ hoặc dùng lá trầu hơ nóng đắp cho cứng mỏ ác con nít mới sanh, đó là những bài thuốc dân gian rất hiệu nghiệm… Trầu (cùng với cau) là sính lễ rất quan trọng trong đám hỏi, đám cưới. Chính vì vậy, trầu vẫn còn tồn tại dù bây giờ hiếm có người ăn trầu, khiến ta có cảm giác trầu đã bị mai một trong đời sống của nhân dân ta.
Cứ tưởng lá trầu cùng với vườn trầu đã trở thành “cổ tích” trong lòng thế hệ trẻ hôm nay. Nhưng không, đến Long Hòa mới thấy sức sống bền bỉ của loại hàng hóa đặc biệt này. Nó chẳng những tồn tại mà còn đem lại thu nhập cao cho người nông dân nơi đây.
Trồng trầu cho thu nhập thường xuyên…
Năm 2003, xã Long Sơn tách ra thêm xã Long Hòa gồm ba ấp: Long Hòa 1, Long Hòa 2 và ấp Long Thạnh 2. Và những vườn trầu còn lại của Long Sơn ngày xưa nay nằm ở xã Long Hòa. Chúng tôi ghé thăm vườn trầu của anh Nguyễn Phú Trung (ấp Long Hòa 2), những nọc trầu cao vút đầy 2 công đất với những dây trầu bỏ vòi leo ngút mắt trong ánh nắng mai rực rỡ, đẹp vô cùng. Anh Trung cho biết vườn trầu nhà anh khoảng 15 ngày thì thu hoạch một lần, trầu tươi tốt mỗi công có thể hái được một muôn lá trầu, bán được khoảng hơn 1,5 triệu đồng, trừ chi phí lời cũng được một triệu đồng. Như vậy cứ nửa tháng với 2 công trầu, gia đình anh Trung thu nhập vào khoảng 2 triệu đồng, tương đối cao so với trồng các loại cây hoa màu khác.
Chúng tôi tiếp tục đi thăm các vườn trầu lân cận, thấy chị Thái Bảo Liễu đang cặm cụi nhổ từng cây cỏ còn sót lại trên những líp trầu, trao đổi với chúng tôi, chị bộc bạch: “Ngày nay trồng trầu không còn tưới nước cực như trước nữa, toàn tưới bằng máy, khi thu hoạch lại có thương lái đến tận nơi thu mua, không còn cảnh nôm nớp lo sợ không biết bán ở đâu mỗi khi trầu đến lứa”. Tôi hỏi thường thì thương lái đến thu mua và tiêu thụ ở đâu, chị cho biết là tiêu thụ chủ yếu ở vùng Châu Đốc, Tịnh Biên, Tri Tôn…(An Giang), Cần Thơ, Đồng Tháp… đặc biệt là đồng bào Khmer vẫn còn ăn trầu, nên họ tiêu thụ mạnh lắm, có khi xuất sang đến Campuchia.
Cây trầu đã đem lại niềm vui cho bà con nơi đây, đi quanh xóm, đâu đâu cũng thấy bà con tất bật chăm sóc hoặc thu hoạch trầu. Những hộ gia đình trồng trầu chủ yếu tận dụng lao động trong gia đình là nhiều, có một số hộ diện tích trồng trầu nhiều, hái không xuể, phải mướn nhân công, nên đã giải quyết được việc làm cho những người lao động nhàn rỗi trong xóm, nhất là trẻ em và người già. Hái trầu là công đoạn thu hoạch đầu tiên, thường do đàn ông, thanh niên làm, trẻ em thì học một buổi, một buổi về sách giỏ đi lượm lá trầu và xếp các ốp trầu vào khai khi thương lái đến thu mua, còn những người phụ nữ hoặc người già thì ở trong nhà liễn trầu thành ốp ( 20 lá trầu thành một chục trầu, 12 chục trầu thành một ốp là một trăm trầu, 10 trăm trầu là một thiên và 10 thiên là một muôn). Tiền công của người lượm trầu bằng phân nửa tiền công của người liễn trầu và tiền công người liễn trầu bằng phân nửa tiền công của người hái. Thường thì tiền công hái được một thiên trầu bằng giá thị trường bán một trăm trầu. Nghề hái trầu, liễn trầu, lượm trầu có những quy định ngầm như thế.
Là loại cây ăn lá, song cây trầu thường ít bệnh, lại dễ chăm sóc. Thông thường vườn trầu hay bị đốm lá vào giai đoạn đầu của đợt xuống dây trầu mới. Thay vì phòng trị, người dân chỉ hái bỏ những lá bệnh để trầu ra lá khác, đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.
Theo anh Trần Tấn Lợi, chủ tịch UBND xã Long Hòa cho biết, thì toàn xã có 18 vườn trầu với diện tích khoảng 3 ha, nằm rải rác ở các ấp Long Hòa 1 và Long Hòa 2. Những năm gần đây, đầu ra và giá cả thị trường của trầu luôn ổn định, nên cuộc sống của người trồng trầu được cải thiện đáng kể. Trừ các khoản chi phí, tính ra thu nhập từ cây trầu cao gấp 3 lần cây lúa. Ngoài ra còn giải quyết công ăn việc làm cho nhiều lao động nhàn rỗi tại địa phương. Chính quyền địa phương đang vận động người dân cải tạo vườn tạp, đất bỏ hoang hoặc đất đang trồng cây màu mà thu nhập không cao chuyển sang trồng trầu. Bên cạnh đó, chính quyền địa phương sẽ kết hợp với phòng Nông nghiệp huyện chuyển giao kỹ thuật trồng trầu cho người dân và kết hợp với Ngân hàng Chính sách Xã hội huyện cho người dân vay vốn để đầu tư trồng trầu. Nhưng anh Lợi cũng trăn trở về vấn đề đầu ra thường không ổn định. Chúng tôi chia sẻ với lãnh đạo địa phương những khó khăn đang gặp phải và tin rằng lãnh đạo ở đây bằng trách nhiệm của mình, sẽ tìm được hướng đi đúng cho đầu ra của lá trầu, nhằm bảo tồn một loại cây “nổi tiếng” của địa phương và cũng làm cho đời sống người dân được nâng lên…
Ngày nay, mặc dù trong cuộc sống giao tiếp hằng ngày, người ta không còn mời nhau ăn trầu như ngày xưa nữa mà thay vào đó là những đồ ăn thức uống của thời hiện đại, nhưng hình ảnh người bà ngồi bên hiên nhà bỏm bẻm nhai trầu, vừa quạt vừa kể chuyện cổ tích cho đàn cháu nhỏ nghe sẽ vẫn khắc sâu trong tâm tưởng mỗi chúng ta. Và lá trầu và quả cau trong các ngày lễ tết, cưới hỏi… sẽ mãi mang đậm nét bản sắc dân tộc và tinh thần nhân văn trong cuộc sống của người dân Việt Nam.
Trần Sang (Hội VHNT tỉnh An Giang)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét