Vùng đất Phú Yên vốn nổi tiếng bình yên với núi sông hiền hòa, những cánh đồng xanh màu mỡ, là vựa lúa Nam Trung Bộ. Từ hàng trăm năm nay, Phú Yên còn gắn liền với một danh thắng cấp quốc gia, đó là đầm Ô Loan, đầm nước lợ nằm ở phía Nam thị trấn Chí Thạnh, huyện Tuy An.
Nằm ngay dưới chân đèo Quán Cau trên quốc lộ 1A, cách thành phố Tuy Hòa 22km về phía Bắc, đầm Ô Loan hiện ra mênh mông như để thu hết tầm mắt khách đi đường tuyến Bắc -
Nếu nhìn về hướng núi Từ Bi sẽ thấy một doi đất chảy ra đầm Ô Loan như một con chim hạc vừa giang đôi cánh rộng vừa cúi đầu xuống mặt hồ uống nước. Núi Từ Bi là nhánh nhỏ của đèo Quán Cau, phía dưới có con suối cùng tên chảy ngoằn ngoèo qua các khe núi rồi chảy ra đầm trông rất lạ mắt. Còn trên bản đồ, đầm Ô Loan lại giống như con thiên nga đang thong thả bay.
Đầm Ô Loan là một đầm nước lợ, gần như nằm trọn trong đất liền có diện tích 17,5km2và độ sâu trung bình 1,2 - 1,4m, mùa mưa có thể sâu tới 3m. Sông Cái và một số sông nhỏ cấp nước ngọt cho đầm. Còn nước mặn sẽ chảy vào mỗi khi thủy triều lên vì đầm có một lạch nhỏ thông với biển. Nhờ điều kiện thuận lợi, con nước liên tục lưu thông, cả nước mặn và nước ngọt nên sản vật ở đầm Ô Loan vô cùng phong phú. Đầu tiên phải kể đến là món đặc sản sò huyết cơm dày thịt, ngọt và thơm. Dưới thời phong kiến, các vua quan thường tới đây thưởng thức món này và ngày nay nó vẫn là món ăn được du khách yêu thích. Rồi món hàu với nhiều cách chế biến khác nhau như: nấu cháo, nấu canh, xào, song có lẽ ngon và hấp dẫn nhất vẫn là món hàu tái và món hàu trộn đậu phộng, cà chua. Tản Đà (1889 - 1939), nhà thơ nổi tiếng sành ăn từng đi khắp nước, ăn khắp nơi, đến Phú Yên nếm món ngon vật lạ đã phải khen rằng: “Phú Câu cước cá, Ô Loan miếng hàu”. Ngoài ra, đầm Ô Loan còn có món đặc sản là cua huỳnh đế với cái mai màu đỏ hoặc vàng đậm cùng nhiều món đặc sản khác như: tôm rắn, tôm bạc, mực, sứa, rau câu, điệp, cá mú… Đặc biệt, du khách đến đây còn được tận hưởng cái thú thả bè ra giữa đầm trong đêm khuya tĩnh mịch chỉ có tiếng sóng nước, ếch kêu mà thưởng thức những món ngon của đầm Ô Loan. Trong hành trang của du khách mang sẵn gia vị, thức uống và bếp lò nên sò huyết, điệp, sứa, tôm… bắt lên còn tươi rói sẽ được nướng ngay và thuởng thức… Hương thơm khó tả của món nướng bốc lên xen lẫn mùi vị của hương đêm trong đầm nước lợ - thực là một cái thú hiếm có ở trên đời.
Đầm Ô Loan xưa còn là địa danh gắn với phong trào Cần Vương của tỉnh Phú Yên. Hàng năm, cứ vào ngày mùng 7 tháng Giêng, nơi đây còn có Lễ hội Cầu ngư (hay Lễ cúng cá Ông) của ngư dân quanh đầm thu hút hàng vạn người từ khắp nơi về tham dự. Đây là một nét đẹp của văn hóa dân gian truyền thống Phú Yên. Sau lễ chính cúng cá Ông cầu mưa thuận gió hòa, mong cuộc sống ấm no sẽ là hát tuồng và các thể loại dân ca truyền thống. Tiếp đó là các cuộc thi tài thể thao, với các nội dung: Đua thuyền chài, đua thuyền rồng, đua thuyền thúng, bơi lội với nhiều nội dung...
Tham quan đầm Ô Loan mỗi khi bình minh lên hay hoàng hôn xuống, du khách có thể cảm nhận được vẻ đẹp kỳ vĩ của đầm trong sắc màu kỳ diệu của mặt trời, rồi ví von như những cánh chim đang vươn cao hay tà áo lụa khổng lồ mềm mại cứ từ từ bay lên cùng trời đất. Và đó cũng là thi hứng để biết bao vần thơ tuyệt bút của nhiều thi sĩ tài hoa được chắp cánh khi đến với danh thắng độc đáo này của vùng đất Phú Yên./.
|
Theo: Dulichvn
Ô Loan không phải là Loan
Đầm nước xanh lam, hiền hoà dưới chân đèo Quán Cau, luôn gợi tò mò, háo hức cho bao khách sành ăn trong, ngoài nước.
Chính đầm nước lợ Ô Loan – vựa hải sản hào phóng trời ban – góp phần tạo nên sự thống khoái, giàu có, độc đáo lẫn niềm tự hào về sản vật Phú Yên và cả đất Việt. Nói Ô Loan không phải là chim Loan theo điệu Công Tôn Long lại rõ nghĩa hơn “ngựa trắng không phải là ngựa”.
Con sò nhỏ, cái ngon lớn
Nướng sò huyết ngay tại đầm mới tận hưởng hết cái tươi ngon của đặc sản số một cả nước này.
“Chưa ăn sò huyết, chưa biết Phú Yên”, là câu nói hãnh diện của dân thích nói “âu cơ” thay vì ô kê. Ruột sò giòn ngọt, hậu beo béo và thơm. Thân sò nhỉnh hơn trái tắc, vỏ màu xám nhạt, đóng rong rêu. Chúng ở chiếu trên sò đại Long Hải (Bà Rịa – Vũng Tàu), Cà Mau. Có lẽ, do giống sò ấy hưởng nhiều phiêu sinh nước xà hai, trong đầm rộng 1.570ha, ba mặt giáp núi, một phía thông ra Biển Đông, sâu trung bình: 1,2 – 1,4m mùa nắng, mùa mưa, theo Địa chí Phú Yên, trang 46, NXB Chính Trị Quốc Gia. Nhờ vậy, đầm lớn thứ hai cả nước này (sau phá Tam Giang) có thể nuôi sống hàng vạn người ở bãi Ngang, thuộc năm xã: An Hiệp, An Cư, An Hoà, An Hải, An Ninh, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên.
Mùa gió nồm lay động cỏ lau ven đầm chính là lúc con sò mập nhất, khoảng cuối tháng 2 – đầu tháng 3 (*). Lúc này, rong tảo sinh sôi nhiều. Mực nước đầm chỉ bằng 1/3 mùa lũ, nên mò bắt dễ ợt. Cố đợi đêm trăng đầy, khách nhàn du thuê một chiếc thuyền nan – sẵn người chèo – cùng bếp than đước, chai rượu đế Tuy An, dập dềnh. Gắp vài con sò, thả lên bếp than hồng. Chưa đầy một phút, có con đã thè lưỡi như thèm… rượu đến không chịu nổi! Đừng để nó thất vọng!
Tiệp hứng, chị Hằng chăm chút hoá vàng lăn tăn, lung linh cả mặt đầm. Văng vẳng tiếng chim ăn đêm và thật gần làn hơi sương lành lạnh. Nhưng thực khách vẫn không cảm thấy cô đơn. Nhờ thức ngon khéo chiều bạn hiền, nên cuộc đàm luận càng cao hứng. Rượu vơi không hay. Có người đổ oan: chắc bà trăng uống… trộm! Ước chi, có trùm tái Trần Minh, bếp trưởng kiêm chủ nhà hàng Duyên Hải ở huyện Cần Giờ, TP.HCM xắn tay nâng độ giòn, ngọt tinh nguyên cho một sản vật trời ban!
Thật ra, ở đây có một lệ nhỏ đủ sức cản trở mạnh bạo những du khách nữ thích khám phá. Ông Ngô Phú, 57 tuổi, ba đời sống nghề đầm ở thôn Mỹ Phú 1, xã An Hiệp, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên, ánh mắt cương quyết nói: “Xuồng làm ăn kiêng đàn bà lạ bước xuống. Cho thêm bạc triệu tôi cũng không chở!” Còn thuyền làm du lịch chuyên nghiệp ở hai đầu Ô Loan đâu có. Cũng vậy nếu có đi thăm Gành Đá Dĩa, bạn phải duy ý chí ngắm đi ngắm lại chục lần, rồi về lại Ô Loan kiếm cái ăn. “Nếu đói, đành hớp nước dừa xiêm, chứ không thấy bán thứ gì ăn cho ra hồn cả”, nhà nhiếp ảnh Nguyễn Kim Tuấn, dân An Mỹ, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên, nói.
Mỗi năm đầm vẫn rộng lượng tặng khoảng 20 tấn sò có một không hai, toả đi khắp nơi như một lời “tự tình” sâu lắng. Đặc biệt, những bậc cao niên ở đây cho hay, năm nào mưa bão nhiều thì trúng mùa: sò huyết, cá mú, tôm đất, sứa… do nước nguồn rửa sạch lớp bùn già dưới đáy đầm. Sò Ô Loan giúp những người dân lam lũ như ông Ngô Phú xây nhà ngói, sắm xe máy…
Không chỉ có sò, hương vị thịt các loại cua (cua biển, cua huỳnh đế) và cá mú trong đầm đều chiếu trên.
Cua, cá mú không ô danh Ô Loan
Cua không làm ô danh Ô Loan.
Ông Ngô Phú nhíu mày nhớ lại: mùa mưa, đám ghẹ, sò, hàu trong đầm lần lượt lụi tàn. Riêng tụi cua, cá vẫn chịu được, nhưng thịt chúng không thơm ngọt nữa. Hết mưa, khi nước đầm mặn mà thêm da thịt chúng lại hấp dẫn. Con cua xanh yếm vuông (cái so) lớn khác thường, nặng gần nửa ký so cua Nam bộ cùng dạng, độ tuổi không quá 360g/con. Gạch cua béo bùi nhưng không ngậy, lại thơm riêng. Chấm với chén muối lá é trắng giằm ớt chim xanh, mới đã họng làm sao!
Tương tự, muỗng cháo cá mú đỏ càng mát bụng. Thịt cá ngọt như giọng rao hàng ở Sài Gòn xưa, săn chắc. Da cá beo béo, thanh tao, “tắm” dĩa nước mắm nhỉ cơm than dưới hòn Yến (thôn Nhơn Hội, xã An Hoà, huyện Tuy An) thật xứng cặp. Độ ngọt và mùi thơm ấy có ấn định riêng. Khác hoàn toàn với da thịt đồng loại ở Nha Trang hay ngoài Ba Hòn Đầm, Biển Tây. Và nó cứ ngọ nguậy mãi trong tâm trí người mê rong ruổi. Chính thổ nhưỡng đã vun vén nên lượng phiêu sinh đặc thù, tạo vị riêng cho nhiều sản vật Ô Loan, kể cả những con rất nhẹ ký.
Tôm đất, cá mai “đầm tịch” Ô Loan
Tôm đất những vùng nước lợ, mặn ba miền đều có. Song, cái màu đỏ son và độ chắc ngọt đậm đà của con tôm mới lạ!
Ở một quán nhà sàn trên đầm, phía dưới An Hải, chúng tôi thật bất ngờ với mớ tôm đất nhào lộn tanh tách. Tôm này những vùng nước lợ, mặn ba miền đều có. Song, cái màu đỏ son và độ chắc ngọt đậm đà của con tôm mới lạ! Ánh nắng chói chang của đất Phú chợt dịu mát, khi gặp những cơn gió đầm tung tăng cùng nồi canh chua tôm bốc khói bưng ra! Ngộ ở chỗ, có cả gừng tươi xắt chỉ và nhúm rau răm trong nồi. Có thể, người nấu chu đáo giúp thực khách phòng ngừa chứng cảm nắng, khó tiêu. Riêng “đô” chua, so với tô canh miền Nam, canh hôm ấy chỉ mới chớm chua. Vị chua nhẹ nhàng, kín đáo đến xiêu lòng!
Đồng thời, dĩa gỏi cá mai trắng tươi cũng là tấm mề đay của bản xứ. Đặc biệt, xương cá mềm dẻo nhai ăn luôn. Thân cá múp míp, thịt dịu ngọt. Ăn kiểu mộc là, gắp một con nhỏ tựa cá cơm chấm vào chén mù tạt pha nước tương, rồi bốc hột đậu phộng rang, bứt vài đọt tía tô, húng lủi, miếng cơm dừa… nhai nhẩn nha.
Chính thổ nhưỡng đã vun vén nên lượng phiêu sinh đặc thù, tạo vị riêng cho nhiều sản vật ô loan, kể cả những con rất nhẹ ký.
Thỉnh thoảng bẻ miếng bánh tráng Hoà Đa nghe cái rốp, thêm vui tai. Đưa cay êm thấm! Mùa cá mai từ đầu tháng giêng đến cuối tháng 6 âm lịch, rộ vào khoảng tháng 4. Cuối mùa xương cá cứng hơn, thịt cũng lạt hẳn. Cá mai biển luôn ốm hơn cá đầm. Cũng có nạn, người ta giăng bắt cá mai biển thả vào vào rộng trong đầm, nuôi công nghiệp để bán được giá hơn. Dạng này, chỉ gạt dân tay mơ. Vì cá bủn và lạt hơn.
Những cái lưỡi tinh tế còn phát hiện ra mùi vị con sò phía Ô Loan đầu An Hải mặn, ít tiết, thịt dai và tanh hơn. Một thổ địa ở đây còn bật mí, vào mùa nghịch, đặc sản hai mảnh vừa kể không đủ cung ứng, nên không ít hàng quán độn sò Sông Cầu. Mặc dù cùng tỉnh, nhưng phẩm vị sò hai nơi như khoảng cách giàu nghèo trong xứ.
Thêm nữa, nhiều người còn công nhận con hàu Ô Loan không thể sánh bằng hàu Gành Đá Dĩa, huyện Sông Cầu. Vậy mà, nhiều tác giả vẫn hê nó lên mây. Bệ đỡ cho những chủ kiến này là mấy vần thơ cũ của Tản Đà (Phú Câu cước cá, Ô Loan biển hàu). Hay bụi thời gian đã làm cho giống hải sản có lợi cho phái mạnh trở lòng đổi dạ?
Hẹn một đêm trăng, chúng tôi sẽ í ới rủ nhau về đây tắm nguyệt – vào mùa sò dậy!
(*) Hàm lượng kẽm, sắt trong 100g ruột sò huyết lần lượt là: 13,4mg, 1,9mg, theo sách Thành phần dinh dưỡng 400 thức ăn thông dụng, trang 278 và 289, của trung tâm Dinh dưỡng TP.HCM, NXB Y Học.
BÀI: NGHI LÂM – ẢNH: NGUYỄN KIM TUẤN
Chú thích ảnh đầu: Gành Đá Dĩa chỉ để ngắm rồi về.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét