Sôi động lễ hội nấu cơm thi ở làng Thị Cấm

Các đội thi phải lấy nước, kéo lửa, giã thóc nấu cơm làm sao cho hạt cơm chín dẻo, thơm, không bị sượng với thời gian nhanh nhất trong cuộc thi nấu cơm ở làng Thị Cấm.

Vào ngày 8 Tết hàng năm, ở làng Thị Cấm, xã Xuân Phương, huyện Từ Liêm, Hà Nội thường diễn ra lễ hội thổi cơm thi. Đây là một phong tục độc đáo của làng mỗi dịp xuân về, để cầu chúc cho dân làng một năm mới no đủ, hạnh phúc, mọi nhà bình an.

Ngay từ sớm, mọi nhà đã sắm sửa lễ vật mang ra đình làng. Cờ lọng bay phấp phới, các cụ bô lão trong làng với trang phục khăn đống, áo dài tấp nập chuẩn bị làm lễ dâng hương trước khi cuộc thi diễn ra. Đội trống gióng những hồi trống vang rền, người dân ở khắp nơi tấp nập kéo đến xem hội.

Gạo sau khi giã được sàng sảy để lấy những hạt gạo trắng nhất nấu cơm.

Theo nhiều các bô lão trong làng, lễ hội thổi cơm thi bắt nguồn từ việc tưởng nhớ công của tướng quân Phan Tây Nhạc. Tương truyền ông là tướng quân của vua Hùng thứ 18, từng đóng quân ở làng Thị Cấm. Ông thường tổ chức cho quân lính thi thổi cơm, sau khi ông mất dân làng đã tôn ông làm thành hoàng làng và hàng năm vào ngày mùng 8 Tết thường mở hội thổi cơm thi để nhắc nhở con cháu tưởng nhớ đến công ơn xưa.

Nhưng cũng có người kể lại khi tướng Phan Tây Nhạc và vợ là Hoa Dung trẩy quân qua làng để đi dẹp giặc, dân làng xin đi theo. Tướng quân bèn mở cuộc thi thổi cơm để chọn người nuôi quân giỏi. Khi ông mất được thờ làm thành hoàng làng và mỗi năm làng lại mở hội thi thổi cơm để tưởng nhớ tới ông.

Chính vì vậy mà vào ngày 8 âm lịch hàng năm, mọi người trong làng đi đâu cũng đều nhớ về ngày này. Ngay từ sáng, mọi thứ dường như đã được sẵn sàng. Các đội thi đều chuẩn bị sẵn các vật dụng để chuẩn bị thổi cơm như chày, cối, rơm... để trổ tài nấu cơm nhanh và thơm dẻo nhất.

Suốt con đường lớn chạy dọc ngang làng, người lớn, trẻ nhỏ đều nô nức đi xem hội. Các đội thi thường gồm 4 đội (4 giáp). Những người dự thi ấu cơm thường là những phụ nữ khéo léo đã được lựa chọn từ trước. Họ đều phải mặc quần áo màu sắc riêng biệt để phân biệt các giáp. Đứng đầu mỗi giáp sẽ có một người chỉ huy có nhiệm vụ theo dõi và đôn đốc chỉ huy mọi người tham gia dự thi. Mọi vật liệu như thóc, vật dụng nấu đều do ban tổ chức phát và nghiêm cấm mọi người đưa vật liệu của mình vào.

Cuộc thi thổi cơm thu hút rất nhiều người xem.

Khi ban tổ chức công bố thể lệ, các đội phải tết sẵn rơm để sẵn sàng thổi cơm. Cuộc thi sẽ diễn ra gồm 3 phần: thi lấy nước, thi kéo lửa và thi thổi cơm. Mỗi giáp sẽ cử ra một người to khỏe nhất để đi lấy nước về. Xuất phát từ một điểm được dựng ở khu vực sân đình, người đi lấy nước phải chạy đến bờ sông Nhuệ với quãng đường khoảng gần một km. Để đảm bảo nguồn nước, ban tổ chức thường chuẩn bị sẵn nước đun sôi, đựng trong 4 chiếc be ngay ở bờ sông Nhuệ. Người thi lấy nước chỉ cần chạy đến mang về để thổi cơm. Ai lấy được be nước trở về nơi xuất phát trước tiên thì người đó được giải nhất.

Mỗi đội sẽ cử ra hai người đi kéo lửa, đòi hỏi phải có sự mưu trí và nhanh nhẹn. Họ mang theo một nắm rơm vò nát làm bùi nhùi mồi lửa. Để kéo ra lửa, người ta lấy hai thanh dang kẹp vào bùi nhùi, dùng hai thanh tre ốp một mảnh trên và một mảnh dưới, giữ chắc hai đầu rồi hai người kéo co cho cật dang cọ sát vào cật tre nhiều lần. Khi nào thấy có khói lên thì dừng lại và thổi. Lửa bùng lên, người ta dùng mồi lửa này để thổi cơm.

Lúc này ở mỗi đội, những người phụ nữ khéo tay nhất được chọn để thổi cơm đã giã thóc bằng chày gỗ, cối gỗ hoặc cối đá. Sau đó họ sàng sảy lại và giã đến khi nào gạo trắng thì lấy một lượng vừa đủ bỏ vào nồi đất để nấu. Sân đình bốc khói nghi ngút bởi rơm rạ được đốt của các đội thi. Sau đó họ dùng tro rơm vùi kín nồi để cơm chín. Mỗi đội cũng phải tạo nhiều đống rơm khác để đánh lừa các quan đi dò nồi, mất công tìm kiếm, tạo điều kiện có thời gian để cho cơm chín thêm.

Các quan đi dò nồi cơm được vùi trong tro rơm.

Ban tổ chức thường là các cụ cao niên trong làng sẽ tìm ra 4 nồi cơm, nếu nồi nào cơm chín dẻo và trắng, không có hạt sống sẽ được trao giải và 4 niêu cơm sẽ xới để cúng thành hoàng làng. Sau khi kết thúc hội thi, các đội chia cơm cho dân làng để cầu mong một năm no đủ, an lành.

Hàng trăm năm nay, cứ đến mùng 8 Tết là người dân làng Thị Cấm lại vui mừng tổ chức cuộc thi nấu cơm để nhớ về sự tích tướng Phan Tây Nhạc thống quân đi dẹp giặc xâm lược.

Theo thông lệ, cuộc thi có 4 đội chơi với 10 thành viên mỗi đội chia nhau tham gia các phần thi như lấy nước, kéo lửa, thổi cơm. Trong đó, phần thi kéo lửa được rất đông người dân bao quanh khu vực thi chờ xem.

Cuộc thi chính thức bắt đầu vào 11h sáng ngày mùng 8 tháng Giêng nhưng từ sáng các đội đã phải chuẩn bị sẵn chầy, cối, mẹt, niêu...để có thể nấu ra một niêu cơm trắng, dẻo, thơm.

Khi thể lệ về cuộc thi được công bố cũng là lúc mà các thành viên trong đội thi phải tết rơm để kê cối giã gạo. Rơm phải được tết tròn thành bó dày, vừa khít với đế cối để đảm bảo khi giã cối không bị trật ra ngoài.

Tre, nứa cũng được các thành viên trong đội sẻ nhỏ để có thể sẵn sàng nhóm lửa khi đội mình kéo lửa thành công.

Đúng 11h, các bô lão trong lão sẽ làm lễ, dâng hương lên bàn thờ Thành Hoàng Làng và chính thức phát lệnh cuộc thi bắt đầu.

Ngay khi nhóm được lửa các đội sẽ kéo lửa về khu vực thổi cơm của đội mình. Anh Bùi Đình Thanh, thành viên đội xóm 9, đạt giải nhất phần thi kéo lửa cho biết để đạt được kết quả cao nhất cả đội phải chuẩn bị loại rơm, rạ nếp sau đó cào ra để bắt lửa nhanh nhất. Đồng thời, đội của anh cũng đã tập luyện với nhau từ mấy ngày trước cuộc thi.

Các thành viên nam khỏe mạnh trong đội cũng nhanh tay giã gạo.

Sau đó gạo được đem vo sạch để có thể bỏ vào niêu.

Một thành viên trong đội thi đang dùng giấy kiểm tra độ chín của gạo, khi nước bắt đầu cạn cũng là lúc các niêu cơm được vùi xuống rơm

Các niêu cơm được vùi kín xuống rơm đang cháy để nấu tiếp, rất nhiều ụ rơm to cũng được tạo nên để giấu vị trí các niêu cơm.

Sau khi rơm đã thành tro, các bô lão trong làng sẽ che ô, gõ trống đi quanh khu vực thi của các đội và dùng gậy để mò niêu cơm. Cụ Bùi Đình Trung, 70 tuổi ở xóm 9 thôn Thị Cấm đang dò tìm niêu cơm trong đống tàn tro. Cụ chia sẻ đây là năm thứ 23 cụ tham gia vào ban tổ chức cuộc thi, theo cụ cuộc thi thổi cơm ngoài việc có ý nghĩa lớn về lịch sử và cầu may đầu năm còn giúp người dân làng Thị Cấm thêm đoàn kết, gắn bó nhau hơn.

Sau khi được tìm thấy, 4 niêu cơm sẽ được dùng để dâng lễ lên Thành Hoàng Làng và phân định thắng thua bởi các bậc cao niên trong làng.

Ảnh: Mai Uyên

 

Bài: Anh Phương