Dân trí Vua Nguyễn trong thời kỳ phong kiến cuối cùng trị vì tại Huế, vào dịp lễ Tết thường hay vui chơi những gì? Đó là một vấn đề thú vị được chúng tôi giới thiệu đến quý độc giả báo Dân trí nhân dịp Xuân Bính Thân 2016.
Theo Th.s. Nguyễn Phước Hải Trung, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, vào thời vua Nguyễn ở Huế (1802-1945), khác với không khí Tết cổ truyền trong nhân gian, Tết trong Hoàng cung Huế được tổ chức rất long trọng với nhiều nghi lễ. Từ ngày mồng 1 tháng 12 (âm lịch), triều đình đã tổ chức lễ Ban sóc (phát lịch). Các loại lịch được phát gồm long lịch, loan lịch, phương lịch, tùy theo thứ bậc và phẩm trật mà ban lịch.
Một lễ ban sóc thời vua Nguyễn ngày cận Tết trước Ngọ Môn (ảnh: Internet)
Đến tiết lập xuân có lễ Tiến xuân ngưu (đưa trâu tiến xuân). Triều đình làm một hình nộm gọi là thần chăn trâu và một con trâu đất với kích thước tượng trưng, ứng với số tháng, số ngày trong một năm và tiến hành làm lễ rước. Cuộc rước diễn qua một số nơi trong Hoàng Thành và kết thúc bằng việc quan phủ Thừa Thiên đưa trâu đất ra đánh 3 roi tượng trưng cho sự khuyến cày. Lễ có ý nghĩa khuyên răn công việc đồng áng trong dân, ước mơ về đời sống vật chất dầy đủ trong một năm mới.
Từ ngày 25 tháng chạp đến 11 tháng giêng, triều đình cho trang hoàng cung điện. Đặc biệt khu vực từ Ngọ Môn đến điện Thái Hòa, điện Cần Chánh cùng một số nơi trong Tử Cấm Thành được trang trí lộng lẫy nhất với các loại lồng đèn, cờ, hoa, câu đối Tết…
Hoàng cung Huế hiện tại được trang hoàng rất đẹp vào Tết 2016
Riêng ở điện Thái Hòa, hai bên tả hữu trong nội thất được đặt hai hương án để hạ biểu mừng của các quan đại thần và quan các địa phương. Gian giữa trải chiếu hoa, làm nơi bái của các hoàng thân; hai bên là vị trí các tôn tước và quan lại từ tam phẩm trở lên; các quan từ tứ phẩm trở xuống thì đứng ở sân Đại triều; và hai bên sân này được bố trí các bộ nhạc khí cùng các đội vũ sinh.
Theo định lệ từ đời Gia Long, vào ngày mồng một Tết, vua ngự ở điện Thái Hòa, đặt đại triều, bá quan làm lễ khánh hạ. Từ mờ sáng mồng 1, chiếc đại kỳ thêu rồng và các loại cờ khánh hỉ nhiều màu sắc được kéo lên và trang trí ở Kỳ Đài. Sau khi viên quan ở Khâm Thiên Giám báo giờ tốt, vua mặc triều phục ra điện Cần Chánh chuẩn bị. Sau đó, trong tiếng nhạc lễ (do ban Tiểu nhạc cử) cùng đội Nghi trượng, vua ngự ra điện Thái Hòa để làm lễ.
Đội nghi lễ
và đội Đại nhạc, Tiểu nhạc trong dịp lễ của triều đình Huế (ảnh: Internet)
Từ Ngọ Môn, chuông trống gióng lên để đón chào. Vua xuống kiệu và tiến vào điện trong tiếng nhạc mừng do ban Đại nhạc cử. Chín phát đại bác báo hiệu, vua ngự ở ngai vàng và buổi lễ Khánh hạ diễn ra với nhiều nghi tiết như các quan làm lễ bái, dâng biểu mừng.
Mở đầu một bài biểu mừng Tết thường có chủ đề như sau: “Gặp Tết Nguyên đán, Tam dương tươi sáng; muôn vật sinh sôi. Non sông một cảnh tượng êm đềm, tiên bàn dâng Thụy; Cung khuyết ba sắc mây đầm ấm, giáp lịch mở đầu. Chúng thần thực lòng hoan hỉ, kính cẩn dâng biểu chúc mừng”. Trong những nghi tiết này còn có sự chen lẫn của những tiết mục múa hát cung đình. Buổi lễ kết thúc bằng khúc Hòa bình chi chương và âm thanh rộn rã của ban Đại nhạc. Trong những buổi lễ như vậy, ban múa hát cung đình đều phải tấu 5 bài dùng chữ Bình như Lý Bình, Túc Bình, Khánh Bình, Di Bình và Hòa Bình.
Kế đến, vua lên kiệu về điện Cần Chánh để thực hiện phần tiếp của lễ Nguyễn đán. Lúc này, hoàng thân và quan văn võ từ tứ phẩm trở lên được ban đứng hầu hai bên tả hữu sân điện. Các quan thái giám, quan bộ Lễ đưa các hoàng đệ, hoàng tử, công chúa nhỏ tuổi đến mừng vua 5 lạy. Sau đó vua truyền chỉ ban yến tiệc và tiền thưởng xuân.
Các quan lạy chầu vua (ảnh: Internet)
Yến tiệc Tết thường được tổ chức ở điện Cần Chánh và Tả Vu, Hữu Vu vào hai ngày (mồng 1 và mồng 2 âm lịch). Hoàng thân cùng các quan từ tứ phẩm trở lên dự vào ngày mồng 1; các quan từ ngũ phẩm trở xuống dự vào mồng 2. Các quan phủ doãn, quan tỉnh thì dự tiệc yến ở Tả, Hữu Đãi Lậu Viện (ở hai bên, trước điện Thái Hòa).
Tùy theo đời vua mà thành phẩm tham dự yến tiệc có sự thay đổi. Như năm 1846, nhân là năm có lễ Tứ tuần đại khánh tiết (sinh nhật lần thứ 40), vua Thiệu Trị ra chỉ gia ơn cho nhiều quan nhỏ như giám thành, võng thành, thủ hộ v.v. cũng được đến dự yến tiệc. Cũng trong năm này, vua cũng ra chỉ dụ cho “con cháu các thân phiên trong Tôn Thất ở chi gần, chuẩn cho ngày mồng 3 Tết đều cho dự tiệc yến một lần ở nhà Duyệt Thị (tức nhà hát cổ Duyệt Thị Đường hiện nay - PV)”.
Cờ phướn trang trí Hoàng cung Huế trong một dịp lễ Tứ tuần đại khánh trùng dịp Tết của nhà vua (ảnh: Internet)
Trong các cuộc Đại yến ở Hoàng cung luôn có tấu 5 bài nhạc lễ dùng chữ Thành như Bảo Thành, Doãn Thành, Mỹ Thành, Bình Thành và Khánh Thành cùng các tiết mục góp vui của đội vũ sinh. Mỗi cuộc yến tiệc có không dưới 30 món ăn khác nhau với nhiều sơn hào hải vị. Qua tìm hiểu của PV, theo một số nghiên cứu, thực đơn yến tiệc gồm có nhiều loại thức ăn, bánh, mứt, trái cây, xôi chè. Tùy theo mà có một số món quý nhất ngày xưa như yến sào, chả phụng, nem công, môi dười ươi, thịt chân voi. Sau khi dự yến tiệc, mỗi người khách đều được biếu một gói quà mang về cho con cháu.
Sau yến tiệc, nhà vua lại thưởng bạc mừng xuân. Hoàng thân, hoàng tử mỗi người được ban trên dưới 20 lạng bạc; các quan tùy theo phẩm trật, chức tước mà được ban từ 1 đến 12 lạng bạc. Sau các cuộc lễ này, nhà vua cùng các đại thần đưa các hoàng tử đến cung Diên Thọ (trước đây có tên là Từ Thọ) dâng biểu chúc mừng Hoàng Thái Hậu (mẹ của vua) và làm lễ Khánh hạ.
Hoàng cung Huế trong dịp lễ (ảnh: Internet)
Vua thăm tổ tiên, tập trận ngày đầu xuân mới
Dân trí Ngày xuân, ngoài những cuộc vui chơi thì vua Nguyễn tại Huế không quên đi viếng lăng mộ tổ tiên, vãn cảnh sông nước và thao diễn những cuộc tập trận nhằm nêu cao tinh thần thượng võ trong quân đội.
Đầu xuân, vua du thuyền sông Hương viếng lăng tẩm
Đầu Xuân Bính Thân, chúng tôi đã có cuộc tìm hiểu với nhà nghiên cứu Huế - TS. Tôn Thất Bình về một phong tục xưa các vua Nguyễn từng sống ở cố đô xưa. Đó là tục du thuyền dịp tết của vua ngắm cảnh và viếng lăng tẩm các tiên đế.
Con sông Hương là nguồn mạch đưa nhà vua và gia đình Hoàng tộc đi du ngoạn khắp nơi. Vào dịp đầu xuân, các vua Nguyễn thường đi thăm lăng tẩm, viếng phần mộ tổ tiên. Trong dịp này, toàn bộ Hoàng gia trong Hoàng thành đều tham dự, kể cả các thái giám và cung nga thể nữ. Các quan đại thần, trong những dịp này cũng được phép tháp tùng nhà vua.
Trước khi bắt đầu cuộc viễn du, nhà vua truyền cho lính dọn dẹp toàn bộ lộ trình đoàn ngự đạo sẽ đi qua. Bộ phận lo trang bị thuyền ngự phải chu toàn mọi khâu như sửa soạn khí cụ, luyện tập đội lính chèo v.v. Lăng mộ của các vua chúa Nguyễn nằm rải rác hai bên sông Hương trong vùng đồi núi tây, tây - nam nên dùng thuyền đi lại là tiện lợi nhất.
Đời vua Tự Đức có các chiếc Tế Thông, Tương Đắc, Tường Long đều rất mỹ lệ, huy hoàng, đồ sộ hơn hẳn các thuyền quan. Thuyền ngự chia thành nhiều gian: gian của vua, gian của các bà cung phi, gian của thái giám và các thể nữ, nô tỳ phục vụ. Đó thực sự là một tòa lâu đài lộng lẫy được sơn son thếp vàng, chạm khắc công phu. Thuyền rồng của vua không có lính chèo mà do 6 hoặc 8 chiếc thuyền khác kéo, mỗi thuyền có 50 đến 60 lính chèo. Ngoài ra còn có 1 chiếc thuyền con dùng để liên lạc giữa thuyền của vua với thuyền của các quan theo hầu. Riêng thuyền của của bà Từ Dũ mẹ vua Tự Đức là chiếc Yến Dư, đội lính chèo là một đoàn thị nữ.
Mô hình một chiếc thuyền rồng cổ của vua (ảnh: internet)
Chiếc thuyền rồng Long Quang 2 tầng vừa được phục chế lại của Trung tâm Bảo tồn Di tích cố đô Huế
Quang cảnh du xuân bằng thuyền trên sông Hương từng để lại nhiều ấn tượng sâu sắc cho những người được chứng kiến đương thời. Con dông là nơi diễn ra quang cảnh náo nhiệt nhất trước khi cuộc du xuân bắt đầu. Vô số thuyền chiến và thuyền thường đủ loại trang bị những bó giáo, thương ở đoạn giữa do các quan mặc áo cánh màu đỏ hay áo dài sặc sỡ điều khiển. Tất cả các thuyền sắp thành hàng theo thứ tự đã quy định sẵn trong đám rước. Sáu chiếc thuyền dùng để kéo thuyền ngự của vua được đóng chặt vào hai hàng, im lặng đợi giờ khởi hành.
Khi công việc chuẩn bị thuyền tạm ổn, đám rước nhà vua và đoàn tháp tùng mới rời khỏi Kinh Thành. Trước kiệu vua là hai hàng lính gồm 12 người đi bộ dọn đường để kiệu vua khỏi vướng. Kiệu này gồm có một nóc xinh xắn điêu khắc công phu, thếp vàng và được đóng chặt trên một cái giá gỗ dài chạm hình con rồng uốn khúc.
Chỗ ngồi của nhà vua bên ngoài được màn lưới tơ vàng óng ả phủ kín, bên trong được lót bằng một tấm nệm mỏng có phủ một lớp gầm hoa màu vàng. Chiếc gối dựa vuông vức cũng được bọc kín bằng lụa vàng. Nhà vua đầu đội khăn đen, mình mặc áo dài nhung màu vàng và quần nhiễu đỏ thẫm, lim dim mắt ngồi trong kiệu. Chung quanh kiệu vua có 4 người đi bộ cầm bốn chiếc lọng vàng che cho kiệu nhà vua khỏi nắng. Đi sau kiệu là những người phe phẩy vĩ xua ruồi và những cái quạt lông chim to khổ. Tiếp đó, một số người mang sắc chỉ và các thị vệ chạy đằng sau kiệu. Một số kỵ binh hộ giá và hai con voi đi sau cùng.
Kiệu vua xa giá ra khỏi Kinh thành (ảnh: internet)
Các vương phi đi theo nhà vua ngồi trong những chiếc kiệu màn che sáo phủ. Có đến 12 chiếc kiệu, mỗi kiệu có một hay hai người cầm lọng che nắng, được một số thị nữ mặc áo lụa dài sặc sỡ hộ vệ theo sau. Sau kiệu của các vương phi là những người đi bộ khiêng thực phẩm và dụng cụ bếp núc được cất kín trong những cái thúng hay trong những ngăn hộp hình trụ to lớn sơn đỏ hoặc vàng, có hình rồng uốn khúc. Các hộp và các thúng này do 2 hay 4 người khiêng tùy theo trọng lượng và kích thước của chúng. Mỗi hộp và mỗi thúng đều có lọng che do một người lính cầm. Đoàn người tháp tùng này đi đến các thuyền riêng neo trên sông và phải đi sau cùng của đám du xuân.
Khi nhà vua và các vương phi đã vào ngồi trong thuyền rồng, lệnh khởi hành ban bố. Cả chòm cung điện nổi xinh xắn ấy từ từ trôi trên dòng sông, hướng về phía núi. Đứng trên hai bờ sông Hương, dân chúng được xem một quang cảnh thật rộn ràng, rực rỡ. Đâu đâu người ta cũng nghe tiếng hò, tiếng đùi gõ đánh nhịp điều khiển các toán lính chèo cùng tiếng nhạc của ban nhạc Hoàng cung. Thuyền rồng của nhà vua dẫn đầu, tiếp đó là thuyền của các quan tháp tùng. Tất cả đều treo cờ, kết hoa lộng lẫy, nối đuôi nhau thành một hàng dài lướt nhẹ trên sóng nước Hương giang rực rỡ nắng vàng tươi thắm của mùa xuân.
Người dân tập trung tại sông Hương xem nhà vua đi vãn cảnh (ảnh: internet)
Quang cảnh thuyền vua đi chơi xuân trên sông Hương trong bức tranh Đệ thập nhất cảnh Hương Giang Hiểu Phiếm (ảnh: Internet)
Lễ tế cờ đầu năm mới nâng cao tinh thần thượng võ
Theo Th.s. Nguyễn Phước Hải Trung, , Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, vào sáng 11 Tết, triều đình còn tổ chức lễ Tế Kỳ đạo (tế cờ). Bộ Lễ dựng ngoài Kinh Thành (ở góc đông - nam) một cái đàn tế và thiết trí các án thờ với những bài vị ghi chữ Hán như Kỳ độc thần; Kỳ đầu đại tướng; Lục độc đại tướng; Ngũ phương kỳ v.v. Giữa đàn tế cắm một lá Kỳ đạo (cờ đầu) bằng nỉ vàng, trong lòng thêu hình long vân. Bộ Binh phái 300 lính cầm súng ống, giáo móc, bày 3 cỗ đại bác xung quanh đàn tế. Sau khi chuẩn bị xong, một viên quan võ nhất phẩm vào điện Cần Chánh bái mạng vua, lĩnh cờ mao tiết và được nhà vua sung chức chánh tế.
Đến nửa đêm, buổi lễ bắt đầu. Quan chánh tế được rước ra đàn tế chờ sẵn, chuẩn bị cho cuộc lễ. Sáng hôm sau, các quan khâm mạng mặc triều phục vào tế, dâng 3 tuần rượu. Tế xong, bắn 3 phát đại bác. Sau đó quan võ ban khâm mệnh đại thần ra lệnh xuất quân với các cuộc tập trận như bắn súng, diễn tập thuyền chiến, cưỡi voi, phi ngựa trong các đội quân quân bộ binh, thủy binh. Nhà vua thân chinh đến xem và duyệt trận.
Võ quan triều Nguyễn
Lễ hội Tiến sĩ võ được tái hiện tại Festival Huế nhằm nâng cao tinh thần thượng võ
Sau cuộc lễ này, thời gian vui Tết trong Hoàng cung Huế tính lại cũng đã già nửa tháng (từ 25 tháng chạp đến 11 tháng giêng). Một cái Tết ở chốn cung đình vào thế kỷ XIX thật sự đã khép lại. Triều đình lại tiếp tục bắt tay vào công việc với những bộn bề trước mắt, những bộn bề chống chất cho một năm mới sau hơn nửa tháng vui Tết.
Đại Dương (ghi lại)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét