Tục buộc chỉ cổ tay của người Thái Đen Tây Bắc

Trần Vân Hạc

Mỹ tục này người Thái Đen Mường Lò – Yên Bái gọi là: “Phúk khẩu phúk khuôn, cạt san pì noọng” – có nghĩa là buộc hồn buộc vía kết nghĩa anh em.

(Tác giả trong lễ buộc chỉ cổ tay kết nghĩa anh em tại nhà nghệ  nhân Lò Văn Biến – Nghĩa Lộ, Yên Bái)

Người Thái vốn rất hiếu khách, gia đình nào có khách đến chơi đều coi đó là một điều may mắn. Người Thái có câu: “Pì noọng hặc chắng má/ lúng ta hặc chắng tảư” – có nghĩa là: Anh em thương mới đến/ Nội ngoại quý mới đến thăm. Khách quý đến chơi bao giờ cũng được chủ nhà trọng thị và mời cơm. Song lớn hơn giá trị vật chất là cái tình cái nghĩa: “Bấu mặc hứ hua mu bá, cọ lai/ Sá lảu phụng cọ lai/Mặc hứ canh bon chẳm tang ngái cọ mặc”- nghĩa là: Không yêu nhau đến mâm bầy thủ lợn cũng không/ Giữa nhà bầy chum rượu cần cũng mặc/Yêu, chấm canh bon thay bữa cũng yêu.

(Đã là người nhà)

Khách ở xa đến thăm, cùng với chủ nhà tâm đầu ý hợp thường được chủ nhà buộc chỉ cổ tay kết nghĩa anh em. Buộc chỉ cổ tay nhưng lại gọi là buộc hồn buộc vía, bởi người Thái quan niệm con người có tới 80 hồn: “Sam síp khuôn mang nả/Hả síp khuôn mang lăng ” – có nghĩa là: 30 hồn đằng trước, 50 hồn đằng sau. Khách với chủ hợp vía với nhau có thể kết nghiã anh em .
Trong bữa rượu tiếp khách, sau khi cạn hai chén nhỏ, chủ nhà chân thành chúc: “Pé khay pay nả háu ók căn cạt san dệt pì noọng/Khay hơ phúk khẩu phúk khuôn, hảư mẳn na, hảư hảo han, mẳn dưn nớ …” nghĩa là: Từ nay về sau mình coi nhau là anh em/ Bây giờ tôi buộc hồn buộc vía cho (ông, bà, anh, chị …), cho tình bền chặt, cho mạnh khoẻ, trường thọ nhé …
Chủ nhà dùng dây được xe lại bằng các sợi chỉ màu đen, nâu, đỏ trang trọng buộc vào cổ tay khách. Điều thú vị là nếu có trẻ nhỏ đi theo cũng sẽ được buộc chỉ cổ tay để chúc phúc.
Khách chân thành đáp từ: “lảy dọn nớ, hảo han nớ, mẳn dưn nớ…” có nghĩa là: Cảm ơn nhé, mạnh khoẻ nhé, trường thọ nhé…

(Nâng chén rượu tình nghĩa)

Tục buộc chỉ cổ tay kết nghĩa anh em của người Thái Đen Mường Lò không chỉ tổ chức đối với người cùng dân tộc, mà còn với cả những người thuộc dân tộc khác.
Người viết bài này từ miền xuôi lên công tác ở Tây Bắc cũng đã từng được dân bản yêu quý buộc chỉ cổ tay kết nghĩa anh em.
Còn trong một lần, đoàn du khách Thái Lan đến thăm gia đình nghệ nhân Lò Văn Biến ở bản Cang Nà, phường Trung Tâm, thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái đã được gia đình ông mời cơm thân mật và buộc chỉ cổ tay đã xúc động nói: “người Thái Việt Nam và người Thái Thái Lan là anh em với nhau ”. Tình cảm chân thành và lòng mến khách đã xoá nhoà khoảng cách về địa lý và những khác biệt về dân tộc.
Từ bao đời người Thái Đen Mường Lò vẫn giữ được truyền thống hiếu khách và mỹ tục buộc chỉ cổ tay kết nghĩa anh em. Điều đó đã trở thành một nét đẹp văn hoá đặc thù đậm đà bản sắc dân tộc.
Nếu có một lần hành hương lên Tây Bắc, bạn có cái may mắn được hưởng bầu không khí trong lành và thiên nhiên hùng vĩ của Tây Bắc, được những người Thái Tây Bắc chất phác và nồng hậu buộc chỉ cổ tay kết nghĩa anh em, chắc chắn bạn sẽ hiểu hơn và thêm yêu một vùng đất, một vùng người lịch sử và huyền thoại.