Chùa Phật tổ - Di tích kiến trúc nghệ thuật

Trong cuộc sống và trong sự nghiệp chống giặc ngoại xâm cùng cả nước giành độc lập tự do, nhân dân Cà Mau đã tạo ra nhiều di tích lịch sử - văn hóa… Trong đó, nhiều di tích được Nhà nước công nhận Di tích cấp quốc gia. 

Năm 1840 dân cư trên vùng đất này xây dựng chùa… bằng vật liệu nhẹ, với cách kiến trúc thô sơ. Năm 1842, vua Thiệu Trị xuống chiếu sắc tứ "Quan âm Cổ Tự" và đến năm 1937 chùa được đại trùng tu và giữ nguyên vẹn từ đó đến bây giờ.

Khu di tích chùa Quan Âm cổ tự (chùa Phật Tổ), phường 4, TP Cà Mau.           Ảnh: TRẦM NGHĨ

Chùa Phật Tổ kết cấu bằng vật liệu gạch xi-măng, lợp mái ngói ống, đao cong ở các góc. Điêu khắc hình rồng, các họa tiết bằng vữa xi-măng ốp sành sứ nổi bật trên nóc chùa. Hình tượng lưỡng long tranh châu cùng các họa tiết, hoa văn - nét trang trí mỹ thuật sinh động trên đỉnh, ngôi chùa. Các vách tường bên tả, bên hữu, chánh điện, tam bảo nổi bật các bức tranh, tượng ốp sứ có giá trị nghệ thuật. Chùa Phật Tổ là một kiến trúc tôn giáo cổ nhất và là nơi truyền Phật pháp sớm nhất ở Cà Mau.

Chùa Phật Tổ có khuôn viên rộng. Ngoài kiến trúc chính của ngôi chùa, hiện nay còn có văn phòng Ban Trị sự Phật giáo tỉnh, Trường trung cấp Phật học Cà Mau, cơ sở cắt may miễn phí và cơ sở khám, chữa bệnh miễn phí. Phía sau chùa là hoa viên cây xanh và khu lăng mộ.

*

Trong hành trình mở cõi của dân tộc nói chung, của những dòng người về khai phá miền đất Cà Mau hoang sơ nói riêng, đứng trước rừng thiêng thú dữ và nước độc, con người luôn cảm thấy mình nhỏ bé và họ tự tìm cho mình một nơi để giải tỏa tâm trạng và gởi gắm niềm tin, mặc dù trong mơ hồ, vu vơ… 170 năm vùng đất Cà Mau (nay là khóm 3, phường 4, TP Cà Mau) một ngôi chùa ra đời và sau 2 năm (1842) vua Thiệu Trị xuống chiếu sắc tứ Quan Âm cổ tự, sau đó người dân địa phương quen gọi là "chùa Phật Tổ".

Chùa Phật Tổ do thầy lang Tô Quang Xuân, pháp danh Trí Tâm dựng lên để xem mạch, hốt thuốc trị bệnh cho dân cư trong vùng và tu hành truyền bá những điều tốt lành cho dân chúng. Tương truyền, thầy lang Tô Quang Xuân có đạo hạnh hơn người, ông cảm hóa được mọi người và cảm hóa được các loài thú dữ, bằng Phật pháp và trị bệnh cứu người bằng y đức. Dân chúng trong vùng tôn vinh ông là vị Hòa thượng đầu tiên của chùa, là Tổ khai sơn. Sau khi viên tịch nhập tháp, dân chúng tôn kính ông nên gọi ngôi chùa ông trụ trì là "chùa Phật Tổ" và họ ca tụng công đức của ông như Phật Tổ Như Lai.

Năm 1842 - năm Thiệu Trị thứ II, Hiến tổ chương Hoàng đế, Triều Nguyễn xuống chiếu sắc phong ngôi chùa của Hòa thượng Trí Tâm sáng lập với tên gọi "Sắc tứ Quan Âm cổ tự". Nhiều hiện vật như tượng, hoành phi, câu đối và nhiều di vật văn hóa Phật giáo thời kỳ khẩn hoang vẫn được lưu giữ tới bây giờ. Những hiện vật ấy có giá trị về mặt lịch sử, về mặt mỹ thuật, đặc biệt, Sắc tứ Quan Âm cổ tự được giữ gìn tới ngày nay.

*

Chùa Phật Tổ - Sắc tứ Quan Âm cổ tự là công trình đầu tiên của tỉnh Cà Mau vinh dự được công nhận di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Đồng thời, ở góc độ lịch sử của chùa Phật Tổ, chúng ta cần am tường chiếu Sắc tứ Quan Âm cổ tự của nhà vua Thiệu Trị năm 1842 (năm Thiệu Trị thứ II).

Nghi thức Phật giáo tại chùa Phật Tổ.  Ảnh: TRẦM NGHĨ

"Trẫm nghĩ chốn kỳ duyên mậu thạnh trăm hoa đua nở đầy cành, cảnh sắc ta bà

"Hương thủy bao trùm hoa tạng muôn xưa không diệt không sanh

"Bờ bi vơi vơi từng nghe nương một cành lao mà đến trời Tây vời vợi

"Sang qua nhờ chiếc thuyền từ đã trưng việc cổ để nghiệm đời nay.

"Vừa đọc tố chương bỡ ngỡ vẻ vang trước mắt

"Duyệt xem văn sớ từng ngày đã cỡi hạc quy tiên

"Người linh địa cảnh nên linh, vương pháp tâm đồng Phật pháp

"Triều đình không có chi hơn kính phong hòa thượng và ân ban gấm vóc

"Lễ kỳ siêu cho người quan thân nơi cảnh lạc ban

"Giờ đây người đã viên tịch nơi chùa danh thắng Kim Chương

"Hỡi ơi

"Tiên cảnh không trần thiên đường có nẻo

"Vinh hạnh thay! Kính tỏ tấm lòng

"Hoàng thượng ân ban một đạo và gấm vóc đôi cây gọi là ân huệ Triều đình làm sáng tỏ công đức của ngài

"Khả kính thay!

"Hoàng Triệu Thiệu Trị nhị niên

"Nhâm Dần niên 1842 tháng 6…"

Chùa Phật Tổ (khóm 3, phường 4, TP Cà Mau) là di tích kiến trúc nghệ thuật được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia, ngày 24/11/2000./.

Phạm Văn Tri

Sắc tứ Quan Âm cổ tự ở Cà Mau
Trần Kiều Quang
	Mặt trước chính điện Quan Âm cổ tự. Ảnh: Trần Kiều Quang (TBKTSG Online) - Nằm uy nghi dưới những rặng bồ đề còn hằn lên những dấu tích xưa ở một góc nội ô thành phố Cà Mau (khóm 3, phường 4), Quan Âm cổ tự - còn gọi là chùa Phật Tổ - còn giữ nét bí ẩn về một truyền thuyết đã có từ thuở khai hoang mở cõi ở xứ cực nam của tổ quốc. Xa xưa, đây chỉ là một cái am nhỏ nằm bên bờ sông Quan Lộ, đến năm 1828 được dân chúng sửa thành một am thờ rộng rãi, bề thế hơn và đến năm 1842 thì được vua Thiệu Trị phong sắc tứ Quan Âm cổ tự. Chuyện kể rằng, lúc ấy vùng đất Cà Mau vẫn còn là những dầm lầy và hang động bất tận kết bằng vòm lá cây rừng và muông thú tồn tại trong cả một thế giới hoang vu và con người chỉ đánh dấu sự có mặt của mình trên những căn nhà bên triền sông. Hương án thờ rất nhiều tượng Phật. Chính giữa là đức Thích Ca Mâu Ni Phật. Ảnh: Trần Kiều Quang Trong đoàn người đi khai hoang ấy, có một chàng trai trẻ tên Tô Quang Xuân. Một hôm, chàng xách búa đi đốn củi, búa vừa bổ vào thân cây bồ đề thì phát hiện có một quyển kinh Phật cũ kỹ nằm ngay phía trong vỏ cây như thể đã được ai cố tình đặt vào đó. Chàng trai trẻ chẳng bận tâm vì sự xuất hiện lạ thường của quyển kinh, nhưng đêm về chàng trai lại nằm mộng thấy quanh mình là một ánh hào quang. Một vị thần xuất hiện cho biết, chàng là người có căn tu. Sau đó không lâu, Tô Quang Xuân lập một am nhỏ bên cạnh gốc cây bồ đề già để tu luyện và bốc thuốc chữa bệnh cho dân nghèo. Tương truyền ông có đạo hạnh hơn người, cảm hóa được cả thú dữ. Ông dùng Phật pháp để cảm hóa người ác hướng thiện và dùng y đức làm thuốc trị bệnh cứu nhân. Cảm kích trước đức độ của người thầy thuốc, vua Thiệu Trị cho Tô Quang Xuân về trụ trì chùa Kim Chuông để có dịp đàm đạo Phật học. Nhưng chẳng bao lâu, Tô Quang Xuân qua đời. Hay tin, nhà vua rất đau buồn, bèn ban lụa là gấm vóc và sắc phong Tô Quang Xuân là hòa thượng Thích Trí Tâm, hiệu là Thượng Trí Hạ Tâm và cho xây sửa am thờ ở bên cánh rừng già thành một ngôi chùa, nay chính là Quan Âm cổ tự. Lúc bấy giờ, tiền sảnh của ngôi chùa quay về hướng đông bắc, sau được quay về hướng tây nam và tồn tại cho đến ngày nay. Tính đên nay, Quan Âm cổ tự có niên đại gần 170 năm. Mặc dù đã qua nhiều lần trùng tu nhưng ngôi chùa vẫn giữ được nét kiến trúc cổ xưa. Mái chùa lợp ngói máng có hình quả ấn được xây dựng sắc nét với sự mô phỏng mái đình của miệt đồng bằng sông Cửu Long. Chùa được xây cất rất đẹp và được sơn phết rực rỡ. Trước sân và xung quanh đều có cây ối um tùm và trăm hoa đua nở quanh năm. Tượng Phật nghìn mắt nghìn tay. Ảnh: T.K.Quang Đại hồng chung. Ảnh: Trần Kiều Quang Bên trong chùa còn được trang hoàng lộng lẫy hơn. Bên phải (nhìn từ ngoài vào) là một đại hồng chung đen bóng, càng tôn thêm vẻ uy nghi cho ngôi chùa. Trong chính điện thờ rất nhiều tượng Phật, ở vị trí trung tâm là tượng Phật Thích Ca Mâu Ni. Các bàn thờ được trang trí nhiều bông hoa, hình rồng uốn lượn, chạm trổ hết sức tinh vi và khéo léo. Đối diện gian chính điện là một bức bích họa lớn vẽ hình đức Thích Ca dưới cội bồ đề có đệ tử quỳ dâng bình bát. Gian trung điện thờ bài vị của các vị trụ trì chùa đã khuất. Gian hậu điện là nơi thờ tượng Phật nghìn mắt nghìn tay. Tượng Phật này được đặt trong lồng kiếng để ngay giữa khuôn viên gian hậu điện. Xung quanh chùa là một khoảng không rộng lớn, gồm nhiều cây cổ thụ xung quanh và một vườn tượng hết sức hoành tráng gồm tượng Phật nằm, vườn Lâm Tỳ Ni, Thích Ca tọa thiền… Hiện nay, nhiều hiện vật như tượng Phật, tượng Bồ Tát, tượng La Hán, các bức hoành phi, câu đối và nhiều đồ thờ phụng khác vẫn còn được bảo tồn, lưu giữ, minh chứng cho sự phát triển Phật giáo của thời kỳ người Việt bắt đầu những bước tiến quan trọng trong công cuộc khẩn hoang và hình thành một xã hội cộng cư với ba dân tộc Kinh, Hoa, Khmer trên vùng đất phương Nam. Hằng năm, cứ vào ngày rằm tháng Giêng, rằm tháng Bảy âm lịch, chùa tổ chức lễ hội Nguyên Tiêu và lễ Vu Lan rất trọng thể. Mọi người từ khắp nơi lũ lượt kéo đến viếng chùa, chiêm ngưỡng, thành tâm cúng bái chật ních cả sân chùa. Ai cũng lâm râm khấn nguyện, nguyện cho cuộc sống được thanh bình, được cơm no áo ấm, được phúc lộc bình an. Sắc tứ Quan Âm cổ tự là ngôi chùa đầu tiên của tỉnh Cà Mau được công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.