Chợ báo Sài Gòn trước và sau 1975

(Nguoiduatin.vn) - Chợ bắt đầu họp từ 5h sáng, bán mua với khoảng 30 nhãn báo ngày, trên 50 báo tuần, tạp chí chuyên ngành đủ loại.

Khái niệm chợ được giải nghĩa đơn giản, là nơi tụ hội có kẻ bán người mua, thì báo chí cũng có chợ theo cái nghĩa đơn giản này. Báo chí cũng đã từng có chợ đầu mối, sinh cùng thời và tương tự như các  chợ đầu mối Cầu Muối hay chợ đầu mối Bình Tây.

Đường phố Sài Gòn thập niên 60 của thế kỷ trước

Chợ đầu mối báo Sài Gòn trước năm 1975, ban đầu hình thành bên lề đường con phố ngắn Phan Văn Hùm (nay là Nguyễn Thị Nghĩa). Chợ đấu lưng với ga xe lửa cũ (nay là Công viên 23- 9). Chợ bắt đầu họp từ 5 giờ sáng, bán mua với khoảng 30 nhãn báo ngày, trên 50 báo tuần, tạp chí chuyên ngành đủ loại. Ngoại trừ 5-10 nhãn báo không nhập thị, vì họ chỉ in vài chục tờ để nạp bản cho cơ quan thông tin lấy giấy phép mua  “bông” giấy báo giá chính thức, đem bán lại cho các nhãn báo có số lượng phát hành lớn, hưởng chênh lệch. Số phát hành lớn thì cũng chỉ đến 200.000 bản là tối đa, còn còn bình thường thì là 10.000 đến 30.000 tờ.

Thời xưa, các phát hành viên của mỗi báo sau giờ phát hành là 5 giờ sáng, (sau đó có thời 2 giờ chiều), họ chở báo bằng xe chuyên dùng đến chợ. Các tổng đại lý nhận rồi phân phối cho các đại lý bán lẻ theo số lượng đã đăng ký trước. Các đại lý dùng xe đạp hay xe gắn máy thồ báo về sạp trong thành phố. Bên cạnh còn có đại lý các tỉnh nhận báo gửi theo xe đò hay gửi máy bay. Tất cả đều diễn ra dưới hình thức ký gửi.

Báo bán được tới đâu thanh toán tới đó với nội thành, còn báo tỉnh thì mua đứt bán đoạn. Báo nội thành ế được trả lại cho chủ báo, nên mới có chuyện, gọi là “báo nhúng mực”. Báo trả trước khi nhập kho đều nhúng mực một đầu, để tránh tình trạng, báo ế được tuồng trở ra, để trả lại lần nữa ăn gian tiền đã bán. Bán “bông” giấy và “báo nhúng mực” và “đọc báo cọp”- tức đứng tại sạp coi hay mướn về nhà coi xong trả lại - là 3 tệ nạn trong chợ báo cũ.

Đến thập niên 60 thì chợ báo được dịch qua góc đường Phạm Hồng Thái, rộng hơn và bề thế hơn. Đó cũng là thời điểm sản phẩm báo chí được nâng cấp, có nhiều thông tin kinh tế xã hội, nhiều truyện chưởng- đặc biệt là của Kim Dung cùng nhiều tiểu thuyết kỳ tình hấp dẫn. Vì thế đã có một số báo được nội thành mua đứt bán đoạn.Thời gian đó người phát báo được gọi chính danh là “nhân viên phát hành báo” mà trước kia họ chỉ được gọi “người đếm báo”.

Vào thời kỳ sau năm 1975, nhất là sau thời kỳ đổi mới, hình thức báo chí ấn loát đẹp. Báo tới tay độc giả qua hệ thống phát hành, như dịch vụ phát hành của bưu điện, Công ty cổ phần Fabaco, Công ty Thiên Phát. Tại TP.Hồ Chí Minh có khoảng 10 đầu mối tư nhân, chuyên lo phát hành cho một số nhãn báo, thường là báo bán chạy, theo kinh tế thị trường.

Do cùng một lúc có hai hệ thống phát hành, một của các đơn vị kinh doanh lớn, một của tư nhân, nên chợ báo diễn ra khác nhau. Các đơn vị lớn thì tập trung lượng báo về đơn vị rồi phân phối, phần lớn là đi các đại lý ở xa. Nhóm tư nhân thì họ cơ động chực chờ tại các tòa soạn, đóng tiền trước, lấy báo rồi điều về một số tuyến điểm. Đây cũng tạm gọi như chợ đầu mối vùng. Ví như điểm Lý Chính Thắng dành cho tiểu vùng quận 3-Phú Nhuận-Gò Vấp, tuyến Bà Hạt dành cho tiểu vùng quận 10, 11, Tân Bình hay điểm Nguyễn thị Minh Khai dành cho tiểu vùng quận 1, 4, Bình Thạnh… Các đại lý bán lẻ tụ hội tại điểm để sẵn tiền nạp, nhận báo và tháo chạy nhanh. Bên cạnh phát hành qua 2 hệ thống tiểu và đại qui mô này, các báo còn có cách bán báo hộ tư nhân thông qua  bưu điện cho khách đặt mua dài hạn.

Để có một vài so sánh về chợ báo Sài Gòn trước và sau thời  1975, thì báo chí cũ tuy đa số là báo tư nhân, nhưng  lại do quốc doanh làm tổng đại lý phát hành –dưới sự kiểm soát của Tổng nha Cảnh sát. Cảnh sát lo phát hành báo là còn để theo dõi, khống chế những báo thân Cộng hay các phe đảng chống đối. Trong khi báo chí cách mạng hiện nay, trên nguyên tắc hầu hết là báo công, nhưng lại do tư nhân phát hành rất mạnh, rất hiệu quả kinh tế, vì những đơn vị công chuyên trách phát hành có nhiều vướng mắc thủ tục không nhanh nhạy bằng tư nhân. Một so sánh đảo chiều đáng mừng hơn là chợ báo Sài Gòn cũ bán ở thành phố là 85%, chỉ có 15% về đến nông thôn, nay thì tỷ lệ là 50/50.

Vũ Xuân An

Nghề bán báo dạo ở Sài Gòn

(Nguoiduatin.vn) - Ngày nào bán ế cũng đồng nghĩa với bữa cơm chiều bị cắt xén.

Nghề bán báo dạo xuất hiện ở Sài Gòn từ khá sớm. Trước năm 1975, Sài Gòn có khoảng trên 30 tờ nhật báo và hơn 10 tờ báo tuần, bán nguyệt san, tạp chí. Từ quãng thời gian đó, qua những thước phim tái, lâu lâu lại thấy xuất hiện một nhân vật bán báo rong. Họ là những cậu bé, những thanh niên nghèo khổ, tay ôm xấp báo, miệng rao những tin tức nóng sốt, chân chạy khắp các nẻo đường. Hình ảnh này đã trở nên quen thuộc trên khắp các con phố Sài Gòn thời bấy giờ.

Họ mong có thật nhiều ngày nắng để bán được báo

Thậm chí những đứa trẻ bán báo dạo còn có sáng kiến “giật tít” miệng gây ấn tượng. Họ tường thuật ngắn đề cập đến nội dung bài báo, kích thích sự tò mò của độc giả. Trong đó, chủ yếu là vụ án, điều tra, phóng sư mang tính thời sự và chắc chắn ăn khách. Cách tiếp thị báo này của dân bán báo dạo Sài Gòn rất độc đáo và đầy hiệu quả.

Từ những năm đầu thế kỷ 21 trở lại đây, hình ảnh những cậu bé bán báo dạo nhảy chân sáo trên đường ít dần đi. Thay vào đó là một lớp người mới, họ từ miền Trung vào, miền Tây lên, tập hợp lại thành những phường bán báo dạo, chen chân khắp các đường phố TP.HCM rộng lớn này. Họ có thể là trẻ con, là người lớn, thậm chí là những ông bà già. Họ có thể là đàn ông, là phụ nữ, bất kể tuổi tác, bất kể giới tính.

Nhưng có một điểm chung, họ đều là những người dân nhập cư nghèo khổ mới chọn cái nghề nhọc nhằn này mưu sinh. Bởi từ 3 - 4 giờ sáng họ đã phải thức dậy đi lấy báo, rồi tranh thủ đi bán cho kịp giờ buổi sớm. Chậm trễ một chút là báo mình bán sẽ không có khách mua. Trong thời buổi làm ăn khó khăn này, khi mà người dân đã có thói quen đọc báo mạng thay cho báo giấy, nghề bán báo dạo bị cạnh tranh bởi những sạp báo bên lề đường. Những người bán báo dạo ngày ngày phải đi bộ len lỏi khắp các khu bến xe, công viên, quán cà phê vỉa hè, v.v… để bán.

Với những người làm nghề này, họ mong ngày nắng nhiều hơn mưa. Bởi ngày nắng thì họ mới bán được nhiều báo. Mới hy vọng đến 2 - 3 giờ chiều có thể về căn phòng trọ tồi tàn của mình mà nghỉ ngơi sau một ngày mưu sinh vất vả. Họ mong không phải lang thang trên đường đến khuya với xấp báo trên tay. Trung bình mỗi ngày một người bán được khoảng 70 - 80 tờ báo. Mỗi tờ lãi 1000 đồng. Nhưng hôm nào bán ế, trên tay còn khoảng 20 tờ thì chỉ được trả cho chủ đại lý 10 tờ, còn phải ôm 10 tờ là mất đứt vài chục ngàn đồng vốn, xem như ngày ấy không có lãi. Cũng có nghĩa, bữa cơm chiều hôm đó của họ sẽ chỉ ăn cho qua ngày chứ không thể tươm tất.

Nhưng cũng ngay trên cái đất Sài Gòn này, có người nhờ bán báo dạo mà cuộc sống bớt khó khăn hơn trước. Vì nếu đem so sánh với nghề làm nông ở quê thì cái nghề bán báo dạo này luôn được coi là nghề đỡ vất vả hơn, thu nhập lại cao hơn. Chính bởi thế mà ngày nay, nhiều nơi cả làng cùng rủ nhau lên thành phố bán báo dạo. Trong một làng thì nhiều gia đình cả nhà vợ chồng, con cái cùng hành nghề bán báo dạo. Vì vậy, dù vất vả, dù mỗi ngày nơm nớp lo báo ế nặng tay, nghề bán báo dạo vẫn là lựa chọn của không ít phụ nữ, trẻ em và những người cao tuổi. Với không ít người nó như một cái nghiệp, theo họ đến suốt đời.

Trong mỗi buổi sớm của Sài thành, không ít người vừa nhâm nhi ly cà phê vừa chờ người bán báo dạo quen đi ngang để mua một tờ báo. Cũng không ít câu chuyện cảm động về tình người bắt nguồn từ đó. Như câu chuyện về ông đại gia, cứ sáng sáng lại mua một tờ báo của hai đứa trẻ bán báo rong ở quán cà phê vỉa hè quen thuộc. Hôm nay ông mua của đứa này, ngày mai ông mua của đứa khác. Và cứ tờ báo ông mua của đứa này thì đọc xong ông lại giữ cẩn thận để đưa cho đứa kia đi bán tiếp. Ngày nào cũng thế như một quy định bất thành văn mà ba người ngầm hiểu với nhau.

Mỗi ngày, khi mà những ngọn đèn đường ban đêm còn chưa kịp tắt, họ lại mang xấp báo trên tay, trở thành người đem tin tới mọi ngóc ngách, khắp đường phố của Sài Gòn.

Hương Lam