Bài, ảnh: Tạ Quang Đạo 
(Dân Việt) Từ lâu, du khách đặt chân tới xã Lao Xả Phình, Tủa Chùa (Điện Biên) không chỉ trầm trồ trước những ngôi nhà gỗ cổ kính, những cây chè San Tuyết “bất tử” mà còn luôn bị thu hút bởi những đôi giày hoa thêu thủ công truyền thống.
Đôi giày hoa thêu – “Giày handmade” trở thành điểm nhấn ấn tượng trong bộ trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu của người phụ nữ dân tộc Xạ Phang ở huyện vùng cao Tủa Chùa quê tôi. Đó chính là nét tinh xảo và độc đáo, biểu hiện sinh động cho sự khéo léo, tảo tần của người phụ nữ, đồng thời cũng là nét đẹp văn hóa truyền thống đặc trưng của đồng bào các dân tộc vùng Tây Bắc.
Đặc biệt hơn nữa, mọi người phụ nữ ở đây đều có thể tự làm giày cho chính mình và người thân trong gia đình. Ngay ở độ tuổi 10 - 12, các em gái người Xạ Phang đã được các bà, các mẹ hướng dẫn việc may vá, thêu thùa, làm các đồ dùng sinh hoạt và trang phục cá nhân. Những khi rảnh rỗi, dưới hiên nhà, không khó để bắt gặp hình ảnh người phụ nữ Xạ Phang cần mẫn với từng đường kim mũi chỉ để tạo ra những đôi giày khâu với những đường nét, họa tiết đặc trưng, độc đáo.
Theo những bà cụ cao niên có nhiều kinh nghiệm thêu, khâu giày cho biết, để làm được một đôi giày hao thêu truyền thống tốt, việc làm đế và khâu đế giày luôn là công đoạn chiếm nhiều thời gian nhất vì nó quyết định sự bền chắc của sản phẩm.
Độc đáo nhất là “vật liệu” được dùng để nhồi trong đế giày. Đó là lá tre rừng đã thái nhỏ, luộc qua nước sôi, giã đều và phơi khô. Mặt dưới của đế giày được làm bằng vải lanh trắng, khâu cẩn thận và kéo chỉ thật chặt. Phần thân giày cũng được làm từ loại vải bền, chắc và được phủ một lớp keo dán được chế ra từ một loại cây cỏ. Điều này lý giải vì sao giày hoa thêu truyền thống của dân tộc Xạ Phang ở Lao Xả Phình rất bền và chắc.
Trung bình, trông điều kiện khô ráo và ít gặp nước thì một đôi giày hao thêu có thể sự dụng liên tục không dưới 3 tháng. Anh Ngải Léng Pàn ở thôn 2 cho biết: “Giày hoa thêu lúc mới đi thì sẽ có cảm giác khá cứng do đế giày được nèn rất chặt song sau đó người dùng sẽ cảm thấy thấy rất thoải mái, mềm và dễ đi do giày được tạo thành từ những chất liệu tự nhiên. Mọi người trong nhà tôi, ai cũng có 3 - 4 đôi giày để sử dụng dần”.
Trong đó, điểm chung nhất là hoa văn được thêu lên thân giày chủ yếu là những họa tiết mềm mại, đường cong, đường vành khăn, đường lượn sóng, cánh hoa… Và hầu hết giày hoa thêu thủ công đều được trang trí hình bông hoa mẫu đơn nhiều cánh. Các loại chỉ màu dùng để thêu giày là những loại chỉ tự nhiên với khá nhiều màu sắc tùy thuộc vào sở thích và óc thẩm mỹ của từng người với những màu chủ yếu là đỏ, hồng, xanh, vàng… Đặc biệt, những mẫu giày hoa thêu thủ công dùng cho các cô gái trẻ thì luôn được trang trí bằng gam màu sáng, sặc sỡ như tím, vàng, xanh, đỏ, hồng…
Nâng niu trên tay những đôi giày hoa thêu thủ công, chúng ta sẽ cảm nhận rất rõ ở đó sự kết tinh của những giá trị văn hóa trang phục truyền thống của dân tộc Xạ Phang. Không chỉ đơn thuần là vật dụng bảo vệ chân, phương tiện giúp con người di chuyển, với những nét độc đáo, đặc trưng, mỗi đôi giày thêu thủ công thực sự đã trở thành một “tác phẩm nghệ thuật” tinh xảo được tạo lên từ chính đôi bàn tay của những người phụ nữ Xạ Phang cần mẫn, khéo léo.
Đặc biệt hơn nữa, mọi người phụ nữ ở đây đều có thể tự làm giày cho chính mình và người thân trong gia đình. Ngay ở độ tuổi 10 - 12, các em gái người Xạ Phang đã được các bà, các mẹ hướng dẫn việc may vá, thêu thùa, làm các đồ dùng sinh hoạt và trang phục cá nhân. Những khi rảnh rỗi, dưới hiên nhà, không khó để bắt gặp hình ảnh người phụ nữ Xạ Phang cần mẫn với từng đường kim mũi chỉ để tạo ra những đôi giày khâu với những đường nét, họa tiết đặc trưng, độc đáo.
Thiếu nữ Xạ Phang khéo léo làm giày hoa thêu thủ công.
Vốn được coi như thước đo đánh giá sự khéo léo, đảm đang của người phụ nữ dân tộc Xạ Phang, có lẽ không quá khi có nhà nghiên cứu văn hóa đã nói: “Mỗi đôi giày hoa thêu truyền thống thực sự là một tác phẩm chứa đựng sự kỳ công, tinh xảo”. Tự tay thực hiện đầy đủ các công đoạn khác nhau từ việc lên hình giày, làm đế, khâu đế cho đến trang trí hoa văn, màu sắc…, mỗi đôi giày thường được những người phụ nữ Xạ Phang hoàn thiện trong khoảng thời gian từ 10 - 15 ngày.Theo những bà cụ cao niên có nhiều kinh nghiệm thêu, khâu giày cho biết, để làm được một đôi giày hao thêu truyền thống tốt, việc làm đế và khâu đế giày luôn là công đoạn chiếm nhiều thời gian nhất vì nó quyết định sự bền chắc của sản phẩm.
Độc đáo nhất là “vật liệu” được dùng để nhồi trong đế giày. Đó là lá tre rừng đã thái nhỏ, luộc qua nước sôi, giã đều và phơi khô. Mặt dưới của đế giày được làm bằng vải lanh trắng, khâu cẩn thận và kéo chỉ thật chặt. Phần thân giày cũng được làm từ loại vải bền, chắc và được phủ một lớp keo dán được chế ra từ một loại cây cỏ. Điều này lý giải vì sao giày hoa thêu truyền thống của dân tộc Xạ Phang ở Lao Xả Phình rất bền và chắc.
Trung bình, trông điều kiện khô ráo và ít gặp nước thì một đôi giày hao thêu có thể sự dụng liên tục không dưới 3 tháng. Anh Ngải Léng Pàn ở thôn 2 cho biết: “Giày hoa thêu lúc mới đi thì sẽ có cảm giác khá cứng do đế giày được nèn rất chặt song sau đó người dùng sẽ cảm thấy thấy rất thoải mái, mềm và dễ đi do giày được tạo thành từ những chất liệu tự nhiên. Mọi người trong nhà tôi, ai cũng có 3 - 4 đôi giày để sử dụng dần”.
Nét độc đáo, đặc trưng của những đôi “giày handmade” của phụ nữ Xạ Phang.
Sẽ là thiếu sót nếu không giới thiệu về vẻ đẹp độc đáo riêng có của những hoa văn, màu sắc trang trí trên những đôi giày hoa thêu thủ công truyền thống của dân tộc Xạ Phang. Có khá nhiều mẫu giày khác nhau với những yêu cầu riêng về hình dáng, kích cỡ, kiểu cách, màu sắc như giày nam, giày nữ, giày cho người cao tuổi… Song, dù là mẫu giày nào thì giày hoa thêu thủ công truyền thống của phụ nữ Xạ Phang đều được trang trí bằng những họa tiết hoa văn độc đáo, gắn với đời sống văn hóa truyền thống dân tộc.Trong đó, điểm chung nhất là hoa văn được thêu lên thân giày chủ yếu là những họa tiết mềm mại, đường cong, đường vành khăn, đường lượn sóng, cánh hoa… Và hầu hết giày hoa thêu thủ công đều được trang trí hình bông hoa mẫu đơn nhiều cánh. Các loại chỉ màu dùng để thêu giày là những loại chỉ tự nhiên với khá nhiều màu sắc tùy thuộc vào sở thích và óc thẩm mỹ của từng người với những màu chủ yếu là đỏ, hồng, xanh, vàng… Đặc biệt, những mẫu giày hoa thêu thủ công dùng cho các cô gái trẻ thì luôn được trang trí bằng gam màu sáng, sặc sỡ như tím, vàng, xanh, đỏ, hồng…
Nâng niu trên tay những đôi giày hoa thêu thủ công, chúng ta sẽ cảm nhận rất rõ ở đó sự kết tinh của những giá trị văn hóa trang phục truyền thống của dân tộc Xạ Phang. Không chỉ đơn thuần là vật dụng bảo vệ chân, phương tiện giúp con người di chuyển, với những nét độc đáo, đặc trưng, mỗi đôi giày thêu thủ công thực sự đã trở thành một “tác phẩm nghệ thuật” tinh xảo được tạo lên từ chính đôi bàn tay của những người phụ nữ Xạ Phang cần mẫn, khéo léo.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét