TTCT - Hang Pó Cúng nằm trên dãy núi Pha Hang bên bờ sông Luồng thơ mộng thuộc huyện vùng cao Quan Hóa (Thanh Hóa) là khu động táng lớn nhất tại VN.
 |
| Đường vào hang Phi phía dưới hang Pó Cúng, nằm ngay cạnh sông Luồng - Ảnh: Hà Đồng |
 |
Xương người sưu tầm được trong hang Pó Cúng đang được nghiên cứu khoa học - Ảnh: Hà Đồng
|
Đường từ chân núi lên hang Pó Cúng (theo tiếng người dân tộc Thái có nghĩa là “vũng tôm”) khá hiểm trở, cheo leo, phải bám vào vách đá tai mèo dựng đứng lần lên từng bước một. Mướt mồ hôi mới lên đến nơi, chúng tôi ngắm bốn bề sông núi từ miệng hang lộng gió trước khi vào bên trong hang. Hang động Pó Cúng có thể được xem là rộng lớn và quy mô nhất trong số những khu động táng đã được phát hiện ở nước ta.
Những bí ẩn chưa được giải đáp
Hang sâu khoảng 30m, cao hơn 10m, được chia làm ba ngăn, được thông gió qua hai cửa ra vào cao 5m, rộng hơn 2m nên luôn khô ráo, không khí thoáng đãng và có đủ ánh sáng. Trong số 74 bộ quan tài cổ được đục từ nguyên thân gỗ lớn xếp đầy ba tầng hang động có một số đã bị thời gian hủy hoại, cũng có một số bị cạy bật ván thiên nhưng phần lớn còn tương đối nguyên vẹn.
Theo các nhà khảo cổ học, động táng là cách thức an táng người đã khuất bằng cách đưa quan tài vào các hang động trên núi cao thay vì chôn. Động táng đã phổ biến từ thời văn hóa Đông Sơn và là truyền thống an táng của nhiều tộc người ở khu vực Đông Nam Á. Ở khu vực phía nam sông Dương Tử của Trung Quốc (các tỉnh Phúc Kiến, Giang Tây, Hồ Nam, Tứ Xuyên, Vân Nam, Quảng Tây) hiện vẫn còn khá nhiều hang động loại này.
Các nhà khảo cổ học đã xác định được niên đại của những quan tài trong hang động ở Thái Lan có từ thế kỷ 1, ở Trung Quốc là trong khoảng từ thời Chiến quốc tới thời Minh - Thanh (thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên đến đầu thế kỷ 20). Tại Việt Nam, những quan tài dạng thuyền độc mộc trong hang Pó Cúng là phát hiện đầu tiên và quy mô nhất về hình thức an táng này.
Những quan tài đục từ nguyên thân cây gỗ được đặt trên các giá gỗ trong lòng hang động (chứ không phải đặt dưới nền) Pó Cúng là minh chứng thuyết phục, xác thực nhất về hình thức động táng. Những mảnh xương chi, răng, sọ người cùng một số đồ tùy táng hiện còn lưu giữ được là những hiện vật, di vật rất quan trọng để các nhà khảo cổ học xác định được niên đại, chủ nhân của các bộ quan tài cổ này.
Khi phát hiện 74 bộ quan tài cổ trong hang Pó Cúng, nhiều câu hỏi được đặt ra: bằng cách nào người xưa có thể đưa hàng chục chiếc quan tài vào các hang núi cao có độ dốc lớn như vậy? Phải chăng trước đây nước sông Luồng từng dâng cao hàng chục mét nên có thể dễ dàng dùng thuyền đưa quan tài vào hang? Phải chăng từng có những quả đồi dẫn lên cửa hang nhưng đã bị thời gian và mưa lũ làm trôi mất?
Có ý kiến cho rằng căn cứ vào số lượng và kích thước lớn nhỏ khác nhau của các bộ quan tài trong hang Pó Cúng, có thể đây là khu động táng của một hoặc vài ba gia tộc lớn, có địa vị trong cộng đồng địa phương vùng Quan Hóa thời ấy. Bởi cần tập hợp được nhiều người mới đủ sức đưa các cỗ quan tài lên hang.
Về kích thước, quan tài lớn nhất dài 2,8m, rộng 0,48m; cái nhỏ nhất dài 1,4m, rộng 0,28m. Đặc biệt, nhiều quan tài không chứa xương, thậm chí chưa có dấu tích mai táng, phải chăng là dành cho những nhân vật đặc biệt khi qua đời?
 |
Một quan tài hình thuyền độc mộc trong hang tương đối còn nguyên vẹn - Ảnh: Hà Đồng
|
Gìn giữ một vùng di sản
Sau khi phát hiện khu động táng hang Pó Cúng cách đây vài năm, UBND huyện Quan Hóa đã phối hợp với Viện Khảo cổ học VN nghiên cứu, giải mã những bí ẩn của khu mộ này, đồng thời bảo vệ nguyên trạng khu động táng để có hướng phát triển thành một khu du lịch sinh thái, văn hóa tâm linh.
Ông Hà Mạnh Hùng, bí thư Huyện ủy Quan Hóa, cho biết: “Huyện đã xây dựng cây cầu treo nối hai bờ sông Luồng và làm tuyến đường từ tỉnh lộ 520 sang dãy núi Pha Hang. Thời gian tới huyện tiếp tục đầu tư xây dựng tuyến đường từ chân núi Pha Hang lên hang Pó Cúng với hệ thống lan can bằng sắt để du khách lên tham quan khu động táng này được thuận lợi, an toàn. Huyện cũng đang kêu gọi các nhà đầu tư trong và ngoài tỉnh tham gia xây dựng khu nhà nghỉ dưỡng theo kiến trúc nhà sàn truyền thống dân tộc Thái dưới chân núi Pha Hang để phục vụ du khách”.
Hang Pó Cúng thuộc địa bàn bản Khằm, xã Hồi Xuân, cách thị trấn Quan Hóa hơn 3km và cách TP Thanh Hóa 140km. Đến với khu động táng lớn nhất xứ Thanh, du khách có dịp tham quan quần thể hang Phi rất đẹp bên dưới hang Pó Cúng, thắp hương tưởng niệm tướng quân Khằm Ban, một tướng tài thời Hậu Lê có công bảo vệ các huyện phía tây Thanh Hóa, tại đền thờ ông ở bản Ban.
Vùng đất này còn chứa đựng những truyền thống văn hóa Mường Ca Da, một di sản văn hóa đồ sộ của cộng đồng dân tộc Thái phía tây tỉnh Thanh Hóa.
|
HÀ ĐỒNG
Sáng sớm, từ TP.Thanh Hóa chúng tôi cưỡi xe máy theo quốc lộ 217 đến Cẩm Thủy rồi rẽ sang quốc lộ 15 qua Pù Luông, Bá Thước, Quan Hóa quê hương các dân tộc Thái, Mường sống lâu đời bên dòng sông Mã.
Dừng chân bên bãi bồi ven sông Luồng, nhìn phía đối diện đã thấy thấp thoáng hang Ma với những ngóc ngách nửa chìm nửa nổi khá kỳ lạ trên mặt nước...
 Hang Ma với vách núi dựng đứng - Ảnh: Trần Thế Dũng |
Đó là nỗi ám ảnh của dân sông nước bởi nhiều câu chuyện lưu truyền về những tai nạn đầy bí ẩn từ xưa.
Ông Phạm Hồng Sơn - người dân tộc Thái, trưởng bản Khằm - kể: do vách núi dựng đứng, lởm chởm, trần hang nhô hẳn ra phía sông như hàm ếch nên vào mùa lũ, dân từ đầu nguồn chèo chống bè mảng qua hang Ma thường bị va đập vỡ bè hoặc bỏ mạng dưới sông sâu. Người chết đuối nhiều quá nên dân sông nước cho rằng đây là nơi ma trú ngụ, dần trở thành tên.
Trái với sự lo lắng, nhóm người lái bè mà chúng tôi gặp ở hang Ma trong buổi trưa hè oi bức vẫn bình thản ngồi nghỉ trên những bó luồng kết thành bè nổi giữa lúc cơn lũ từ thượng nguồn đang hung hãn đổ về. Với họ, có lẽ những lời đồn đãi dù đáng sợ vẫn không thể sánh bằng nghèo đói, thất nghiệp...
Chiều muộn, sương núi lãng đãng trên đỉnh Pha Cáng. Sợ không kịp lên Phi Bài trước khi trời tối, chúng tôi cùng Trường - một trong số vài người hiếm hoi ở bản Khằm đã lên hang Hòm - quyết định leo thẳng lên động thay vì đi đường vòng.
Đây là quyết định có phần mạo hiểm bởi người dẫn đường dù am tường địa hình, leo trèo giỏi cũng phải mất không ít thời gian định hướng, phát quang, khai phá lối mới. Càng lên cao rừng càng hoang dã. Nhiều đoạn vách đá tai mèo dựng đứng, nhìn xuống là vực sâu thăm thẳm, muốn vượt qua phải có người đỡ. Thỉnh thoảng đá trên cao rơi xuống dội lên âm thanh lốc cốc, khô đặc khiến cảnh vật thêm âm u huyền bí.
Theo ông Sơn, trước năm 1950, Pha Cáng là vùng rừng thiêng nước độc, thú dữ tung hoành, ít người lai vãng. Bẵng đi một thời gian, một nhóm phường săn do mải mê truy tìm thú bị thương, len lỏi ngược lên đỉnh non hãi hùng phát hiện hang động treo la liệt toàn quan tài. Kể từ đấy, Pha Cáng vốn hoang vắng càng không ai bén mảng. Những người chẳng đặng đừng phải qua đây hết thảy đều rủ bè bạn đi cùng cho đỡ sợ. Người dân bản đặt tên Phi Bài (có nghĩa nơi trú ngụ của ma rừng, ma núi chuyên giết người giấu mất xác) cũng nhằm cảnh báo con cháu.
Khi màn hình GPS của chúng tôi hiển thị độ cao 306m so với mặt biển cũng là lúc cửa động cùng hàng chục “phách gỗ” mang hình dáng con thuyền độc mộc nằm ngổn ngang xuất hiện. Đó là những thân cây gỗ lớn, đủ kích thước lớn nhỏ, được xẻ đôi, đục khoét thành phần đáy và phần thiên cỗ quan tài, hai đầu đẽo hai núm có lẽ để khiêng, xách dễ dàng. Không thấy bất kỳ đồ tùy táng hay hài cốt. Nén nỗi sợ hãi, tất cả tiến sâu vào lòng hang rộng khoảng 25m, cao hơn 12m, nơi “thuyền độc mộc” chồng chất khá nhiều. Nhiều quan tài giống lóng cây tròn trịa và nhiều “phách gỗ” dài khoảng 1m có lẽ dùng mai táng trẻ xấu số.
Nằm khuất sâu trong góc hang phía trái là giàn giáo ba tầng vững chãi kết cấu bằng những cột gỗ chôn dưới nền hang và thanh dầm âm sâu vách đá với ba “mộ thuyền” gác chông chênh trên giá. Theo những vị cao niên sống tại Quan Hóa, khi dân bản mới phát hiện, các quan tài được xếp đặt cẩn thận trên giàn gỗ chứ không nằm ngổn ngang dưới nền. Có thể theo thời gian, thiên tai hoặc những người chuyên săn vàng bạc đã xới tung, làm đảo lộn hiện trạng.
Chúng tôi theo Trường leo tiếp vách đá nhẵn nhụi trổ sang khoang thứ hai. Hang này nhỏ, chỉ chứa vài “mộ thuyền” đã rêu xanh bám đầy nhưng là điểm nối quan trọng để chui xuống khoang thứ ba, nơi cất giữ trên 50 mộ thuyền được xếp đặt ken kín cả lòng hang chật hẹp.
Trường cho biết khoang này trổ thông qua nhiều ngóc ngách nên khả năng lẩn khuất trong lòng hang còn nhiều mộ thuyền. Điều đáng suy nghĩ là không hiểu bằng cách nào người xưa có thể đưa những cỗ quan tài nặng nề vượt qua địa hình vách tai mèo hiểm trở và độ cao hàng trăm mét, sau đó tiếp tục vận chuyển vào trong các ngóc ngách nhỏ hẹp như vậy.
Ngay tại khoang thứ hai, nhìn ra không gian sau giếng trời là đỉnh Pha Pó Cúng (núi Vũng Tôm) sừng sững án ngữ phía nam. Nhìn chếch hướng đông bắc giữa sắc màu xanh thẫm của núi rừng là nơi hội tụ sông Luồng và sông Mã đỏ nặng phù sa. Phong cảnh sơn thủy hữu tình đến bất ngờ...
Phi Bài hay còn gọi hang Hòm là một động treo trên núi Pha Cáng thuộc bản Khằm, xã Hồi Xuân, huyện Quan Hóa (Thanh Hóa), nơi người xưa an táng hàng trăm quan tài theo nghi thức động táng.
Đây là chốn hẻo lánh, ít người biết đến. Ngay cả người Thái, Mường bản địa cũng thú nhận chỉ nghe tiếng chứ chưa biết đích xác địa danh ấy ở nơi đâu, thậm chí nhiều người làm trong ngành du lịch còn nhầm lẫn Phi Bài là hang Ma, hang Pó Cúng dù khu động táng chỉ cách huyện lỵ Quan Hóa 3km và tỉnh lộ 20 dăm phút đò ngang trên sông Luồng.
Theo các nhà khảo cổ học, đây được xem là khu động táng phát hiện sớm nhất và lớn nhất ở VN. Tuy nhiên hiện vẫn còn nhiều câu hỏi được đặt ra như tại sao hầu hết quan tài không có hài cốt, đồ tùy táng...
|
Theo TTO
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét