Huyền thoại vũ điệu Tamya của người Chu Ru

(LV) - Nói đến nghệ thuật dân gian của người Chu Ru, không thể không nói đến nhữngđiệu múa (Tamya): Arya, T’rumpô, Păhgơnăngvà Đămtơra... Đó là những vũ điệu cổ xưa, đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa cộng đồng của người Chu Ru.

Vũ điệu lễ thức trong các lễ hội

Trong các vũ điệu của người Chu Ru, T’rumpô được coi là vũ điệu thiêng (múa tín ngưỡng), trong các lễ cúng thần: thần Mương nước (Rơ Bông), thần Lúa (Mơ Nhum), thần Đập nước (Bơ Mung), thần cây cổ thụ (YangWer) hoặc lễ cúng tổ tiên (Pơ khi mô cay) và lễ xây mộ (Pơthiatơu)… thường sau những nghi thức mang nội dung tín ngưỡng là vũ điệu T’rumpô, nó như một nghi thức mời gọi thần linh về chứng giám và nhận lễ vật mà buôn làng hay dòng tộc đã dâng cúng. Người múa phải dưới sự hướng dẫn của các thầy cúng. Các bài chiêng gọi thần linh là nhịp đệm cho điệu múa được sắp xếp theo một trình tự nhất định với tiết tấu rất chậm, dứt khoát từng tiếng một… Hòa cùng âm thanh và không gian linh thiêng đó, các thiếu nữ sẽ hóa thân vào vũ điệu mang đầy màu sắc kỳ ảo, với những động tác uyển chuyển và rất “thần”, biểu hiện thế giới tâm linh của họ (cầu mong sự che chở, phù hộ của các đấng thần linh).

Vũ điệu mời khách

Arya theo tiếng Chu Ru nghĩa là nhịp chiêng, đồng thời là tên gọi của một vũ điệu dân gian của người Chu Ru. Nếu T’rumpô là vũ điệu thiêng, thì Arya là vũ điệu dành cho các cuộc vui của hầu hết các lễ hội và những sự kiện trọng đại của đời người từ lễ thổi tai cho trẻ sơ sinh cho đến lễ bỏ mả. Vũ điệu với ý nghĩa mời khách uống rượu cần và cùng nhảy múa. Khi phần lễ kết thúc, âm thanh của chiêng ba (sar), của trống Păh gơnăng, trống Sơng gơr và kèn bầu (Rơ kel) vang lên thì cũng là lúc mọi người bắt đầu hòa nhịp cùng điệu Tamya Arya. Vũ điệu có động tác nhẹ nhàng, uyển chuyển, duyên dáng với những bước di chuyển ngắn, nhịp nhàng. Đây là vũ điệu mang tính cộng đồng, động tác có vẻ đơn giản nên ai cũng đều có thể hòa nhịp. Tuy nhiên, đôi tay của người múa phải đưa lên đúng nhịp chiêng, đôi chân bước theo đúng nhịp trống. Vũ điệu mở đầu và kết thúc không theo một khuôn định, có thể kéo dài và kết thúc tùy thuộc vào không khí của lễ hội.

Vũ điệu Tamya của người Chu Ru.

Vũ điệu chúc tụng và tiễn đưa khách

Păhgơnăng là vũ điệu mang ý nghĩa chúc tụng và tiễn đưa những người khách đã đến dự lễ hội. Nếu vũ điệu T’rumpô và Arya người múa luôn dịch chuyển thành hình tròn ngược chiều với kim đồng hồ, thì ở vũ điệu Păhgơnăng lại dàn thành hàng ngang, nhún chân, tiến và lùi rất đều đặn. Nhạc điệu đệm của vũ điệu này lúc đầu sôi nổi, vui nhộn. Nhưng càng về sau, nhạc điệu có phần chậm hơn, ý nhạc thể hiện sự bịn rịn để tiễn đưa khách ra về.

Vũ điệu giao duyên

Bên cạnh các vũ điệu trên, người Chu Ru còn có vũ điệu Đămtơra cũng khá phổ biến dành riêng cho nam nữ thanh niên trong buôn làng. Đăm có nghĩa là nam thanh niên, Tơra là thanh nữ. Trong những cuộc tụ họp đông vui hay ngay trong những nếp nhà sàn, bên bếp lửa bập bùng, cũng có thể múa điệu Đămtơra. Vũ điệu có tiết tấu nhạc đệm thôi thúc, rộn ràng, vui tươi và nhịp nhàng. Động tác múa giống như vũ điệu Arya, nhưng các cặp đôi trong vũ điệu Đămtơra có quyền được “sáng tạo” thêm những động tác theo ngẫu hứng. Đặc biệt, cuộc vui càng về khuya, trong hương rượu nồng nàn, động tác múa của các sơn nữ càng quyến rũ và gợi cảm. Và đây cũng là dịp để các chàng trai, cô gái Chu Ru tìm người bạn đời của mình.

Trình diễn điệu múa Tamya trong đám cưới của người Chu Ru. Ảnh: Thanh Hà

Mỗi vũ điệu của người Chu Ru đều mang một sắc thái riêng. Đó là sự giao thoa giữa thế giới hiện tại và thế giới siêu nhiên, giữa con người và thần linh. Là phương tiện giao tiếp, là niềm khát vọng sống mãnh liệt, lạc quan yêu đời của tộc người Chu Ru… nó vừa mang đậm bản sắc dân tộc, vừa thể hiện tính nghệ thuật trong từng bước đi, điệu nhảy. Chính vì lẽ đó, những vũ điệu Tamya luôn tạo cho người xem một ấn tượng độc đáo.

Trải qua bao năm tháng, những điệu Tamya đã trở thành nét văn hóa quý báu, không những thỏa mãn được nhu cầu sinh hoạt văn hóa tinh thần trong cộng đồng, mà còn là niềm kiêu hãnh, tự hào của của người Chu Ru và đang ngày càng có nhiều người trong và ngoài nước biết đến.

Thanh Bình