Độc đáo Bia Ma Nhai ở Con Cuông

(LV) - Bia Ma Nhai - một di tích lịch sử văn hoá độc đáo, với văn bia được khắc vào vòm đá núi trước cửa hang đá, nằm ở phía tây nam của huyện, cách thị trấn Con Cuông (Nghệ An) khoảng 300m.

Di tích Bia Ma Nhai

Lịch sử ghi lại rằng: vào năm 1335 ở phía tây nam Nghệ An luôn bị bọn nghịch đảng ở bên ngoài đến quấy phá, cướp đất, giết người cướp của. Vua Trần Hiến Tông cùng với Tể tướng văn võ song toàn là Nguyễn Trung Ngạn đích thân vào đốc chiến. Nhà vua đặt đại bản doanh tại núi Cự Đồn, Mật Châu (nay là thôn Thành Nam thuộc xã Bồng Khê, huyện Con Cuông).

Quan quân Nhà Trần dùng chiến thuật vừa tập kích vừa chiêu dụ hàng, bọn nghịch tặc đã dần dần rút lui, duy chỉ có một tên Nghịch Bổng không chịu đầu hàng mà quấy phá ngày thêm hung hãn. Vì công việc triều chính cấp bách, vua Trần Hiến Tông phải trở về Thăng Long, được thể bọn nghịch đảng lại tập trung phá phách mạnh hơn. Thái Thượng Hoàng Trần Minh Tông, tuy tuổi đã cao nhưng vẫn thân chinh vào vùng Mật Châu, Cự Đồn cùng Tể tướng Nguyễn Trung Ngạn dẹp loạn.

Độc đáo bia đá cổ Ma Nhai

Một Vua, một Tướng vốn đã cùng nhau vào sinh ra tử, tâm đầu ý hợp, nay lại cùng chinh chiến dẹp loạn. Chỉ một trận đánh đã làm cho nhóm nghịch đảng “thất điên, bát đảo” vội hồi quân, quỳ lạy xin đầu hàng và xin được tha tội chết. Dẹp xong giặc, ngồi trên thuyền thấy phong cảnh nên thơ, Thái Thượng Hoàng Trần Minh Tông xuống chiếu lui quân, rồi truyền cho Nguyễn Trung Ngạn ghi lại chiến công hiển hách này lên vòm đá núi gọi là “Ma Nhai kỳ Công Văn”. Lúc bấy giờ là vào tháng 12 nhuận niên hiệu Khai Hữu năm thứ bảy ất Hợi 1335.

Như vậy Bia Ma Nhai là bài văn ghi lại chiến công rạng rỡ của quan, quân Nhà Trần trong việc giữ gìn bờ cõi, thu lại non sông bị mất, thể hiện được thanh thế của nước Đại Việt trong sự nghiệp củng cố và bảo vệ nền độc lập của dân tộc.

Ngày 20/6/2012, tại xã Chi Khê, UBND huyện Con Cuông, Nghệ An đã long trọng tổ chức Lễ đón Bằng công nhận Di tích lịch sử cấp quốc gia Bia Ma Nhai. Tham dự có lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; đại diện Ban Quản lý di tích - danh thắng tỉnh và đông đảo cán bộ, nhân dân huyện Con Cuông.

Giá trị về mặt lịch sử

Bia Ma Nhai mang giá trị lịch sử vô cùng to lớn là một thông điệp nhắc nhở hậu thế luôn ghi nhớ công lao to lớn của quan quân và nhân dân ta đời nhà Trần trong việc bảo vệ bờ cõi của Tổ quốc, là một minh chứng sống động, sáng mãi với tên tuổi của Thượng hoàng Trần Minh Tông, Tể tướng Lê Trung Ngạn - những người con anh hùng đất Việt. Bia Ma Nhai là bản anh hùng ca bất hủ về cuộc chiến đấu chống ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi, về tinh thần đoàn kết một lòng của quan quân nhà Trần và của nhân dân ta, ý chí kiên cường bất khuất trước kẻ thù, với khát vọng thống nhất giang san, giữ yên bờ cõi của nhân dân Đại Việt.

Gần 700 trăm năm đã trôi qua, dù mưa nắng dãi dầu, bia đá dù có bị bào mòn theo năm tháng, bụi thời gian che phủ, nhưng vẫn không xoá được những nét chữ của tiền nhân khắc sâu trong lòng đá, như muốn nhắn gửi lại cho hậu thế muôn đời về tinh thần yêu nước, ý chí độc lập dân tộc. Để áng thiên hùng ca - Bia Ma Nhai sáng mãi, góp phần giáo dục tinh thần yêu nước cho thế hệ mai sau, để con cháu đời đời ghi nhớ công lao của tổ tiên ta đã anh dũng chống giặc ngoại xâm, giữ yên bờ cõi, vừa phục vụ mục tiêu phát triển du lịch, các cấp cần quan tâm đầu tư tôn tạo, bảo tồn và phát huy tinh hoa, giá trị trường tồn của Bia Ma Nhai. Đó cũng là một nét đẹp trong thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc ta.

Giá trị về mặt văn hóa

Bia Mai Nhai mang đậm dấu ấn văn hóa của lịch sử dân tộc.Văn bia này vốn không có tên, được người đời gọi là "Ma nhai kỷ công bi văn", nghĩa đầy đủ là văn bia kỷ niệm chiến công khắc trên vách núi.

Tuy bài văn ngắn gọn, chỉ trong 155 chữ, nhưng có nội dung và ý nghĩa rất tiêu biểu cho một thời kỳ trong lịch sử dân tộc. Qua đó, cho chúng ta một cái nhìn rõ hơn về triều Trần ở giai đoạn giữa, tức khoảng thời gian sau thời kỳ đầu gắn với 3 cuộc kháng chiến thần thánh chống quân Mông Nguyên thắng lợi, nhà Trần đang trong giai đoạn ổn định và phát triển.

Bài văn là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho thời kỳ này, bởi trong những bộ sử lớn của nước ta như Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục cho đến Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim đều trích dẫn, bình luận rõ ràng, đầy đủ. Không chỉ trong sử, bia "Ma nhai kỷ công bi văn" còn được nhắc đến nhiều trong các tác phẩm thơ của tác gia Bùi Huy Bích thời Nguyễn hay tác phẩm Tang thương ngẫu lục của Phạm Đình Hổ. Văn bia khắc in trên đá tới nay đã trải qua gần 700 năm nhưng vẫn còn nguyên vẹn. Hiển hiện trên vách núi cao, ngoảnh mặt trông ra sông Lam và đường bộ qua lại như thách thức với thời gian, tấm bia là dấu ấn rõ ràng nhất về cuộc thân chinh bảo vệ bờ cõi của Thượng hoàng Trần Minh Tông tại miền Tây Nghệ An.

Ở Việt Nam có những "bảo tàng" bia ma nhai khá lớn, đó là động Kính Chủ tại tỉnh Hải Dương và động Hồ Công tại tỉnh Thanh Hóa. Trong đó, tấm bia "Hành dịch đăng gia sơn" của Phạm Sư Mạnh khắc lên núi đá năm thứ 144 triều nhà Trần tức năm 1368 được xem là một trong những tấm bia ma nhai cổ nhất Việt Nam. Văn bia "Ma nhai kỷ công bi văn" xuất hiện sớm hơn tấm bia "Hành dịch đăng gia sơn" tới 33 năm. Chính vì vậy, có thể khẳng định, "Ma nhai kỷ công bia văn" là tấm bia ma nhai cổ nhất tại Việt Nam, tính đến thời điểm hiện tại. Tháng 7/2011, Bộ VHTTDL đã công nhận đây là Di tích Văn hóa - Lịch sử quốc gia.

Thu Linh