Lễ hội Khai hạ Mường Bi

Lễ hội Khai hạ Mường Bi, hay còn gọi là Lễ hội xuống đồng, Lễ mở cửa rừng của người Mường ở Hòa Bình được tổ chức vào mồng 8 tháng 1 Âm lịch hàng năm, với ý nghĩa năm mới cầu mùa màng thịnh vượng, may mắn. Đây là dịp để người Mường nghỉ ngơi, vui chơi và bày tỏ những ước vọng của mình về một cuộc sống tốt đẹp, bình yên.

Ngay từ sáng sớm, dân bản đã chuẩn bị 3 mâm lễ cúng đưa từ nhà trưởng bản ra miếu nơi thờ đức mẹ Hoàng Bà - người có công truyền dạy cho dân Mường biết cày bừa, cấy hái lúa, trồng dâu, chăn tằm, dệt vải, khai mương mở nước, dẫn thủy nhập điền, chăn nuôi gia súc gia cầm... Miếu còn là nơi cúng cộng đồng gồm: Đức vị vua Cả, 3 vị vua Non, vua Quân Thái Hậu, vua 2 thành hoàng Quan Lang bản thổ.

Thầy cúng thỉnh chiêng khai hội.

Thực hiện nghi lễ mời thần linh.

Mâm lễ được bày biện xong, chức sắc già làng, trưởng bản, dân làng tề tựu đông đủ, thầy cúng bắt đầu hành lễ. Thầy cúng mời đức mẹ Hoàng Bà và các vị thần linh về dự Lễ hội Mường Bi: “Hôm nay ngày lành tháng tốt/Xin mời các vua các vị thần/Về chung điếm ngồi/Ăn cơm vừa xem hội/Che chở cho dân Mường/Là mùa là màng, là trùng là ráo/Thốch như mặc, chắc như mùn/Con dưới bản trên, con trên bản dưới/Vai được gánh, miệng được nhai/Con xin khấn mời...”.

Dân làng rước Thánh ra sân hội.

Thầy cúng gieo quẻ âm dương, các vị thần linh đồng ý sẽ thực hiện nghi lễ rước Thánh ra sân hội. Trên sân hội, tưng bừng diễn ra các hoạt động văn nghệ và trò chơi dân gian như: Thi đánh chiêng, hát ví đối, đâm đuống, ném còn, đẩy gậy, bắt cá trong chum, bắn nỏ, chọi gà... Dân Mường thỏa thích vui chơi. Xung quanh sân hội có dựng lán để sẵn rượu và đồ ăn, ai đói vào ăn rồi ra tiếp tục vui chơi.

Dân làng cầu nguyện năm mới an lành và mùa màng bội thu, vật nuôi đầy đàn.

Trong các hoạt động của hội, phần thi Chiêng Sắc Bùa là nội dung chính của Khai hạ Mường Bi, để cầu phúc và cầu đức cho người yên, vật thịnh, tiễn đưa cái cũ, chào đón cái mới. Sắc Bùa là lối trình tấu những bài chiêng, kết hợp hát dân ca. Đội nào đánh hay được tán thưởng thì năm đó sẽ gặp nhiều may mắn.

Tái hiện nghi lễ xuống đồng, cầu năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Hội Khai hạ là dịp trai tài gái sắc có dịp gặp nhau để tìm hiểu và bày tỏ tình yêu đôi lứa. Phần thi hát đối, các chàng trai, cô gái đã gửi tới nhau những lời nhắn nhủ thầm kín trong lòng: “Hội xuân Khai hạ Mường Bi/Gặp em chưa uống rượu gì đã say/Anh như bông gạo trên cây/Em như lá cỏ may bay giữ đường/Ước gì gió lớn nặng sương/Bông gạo rụng xuống chung đường cỏ may/Gửi nhau câu ví hôm nay/Ước gì mai sẽ thành đôi vợ chồng”. 

Già làng, trưởng bản, người có uy tín trong Mường chung vui bên ché rượu cần.

Trong khi phần hội diễn ra các hoạt động văn hóa văn nghệ, tại cánh đồng đẹp nhất làng, Lễ thức xuống đồng được tiến hành. Lễ thức xuống đồng cày để mở đầu cho một năm mới làm ăn thịnh vượng. Lễ thức xuống đồng xong, dân làng rước Thánh về miếu thờ. Thầy cúng thực hiện nghi lễ: “Con xin tấu lạy/Đức mẹ Hoàng Bà, vua quân Thái Hậu/Vua Cun vua Hai/Xin phù hộ độ trì/Cho khắp bản khắp mường/Cuộc sống mạnh khỏe ấm no/Đất trời mưa thuận gió hòa/Dân làng yên ấm”.

Nam thanh, nữ tú thi bắt cá trong chum.

Thi tài hát đối, bày tỏ tình cảm, mong ước thành duyên.

Sau khi thực hiện nghi lễ 7 tuần dâng cơm, 4 tuần tế lễ, thầy cúng tiễn đưa đức mẹ Hoàng Bà và các vị thần linh về đất thánh. Dân làng lại tiếp tục tưng bừng các hoạt động đến khi tan hội.

Bài và ảnh: Việt Hoàng