Đền Cặp Tiên - Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt

Đền Cặp Tiên (quần thể di tích đền Cửa Ông, TP Cẩm Phả) nằm ngay cửa ngõ của huyện đảo Vân Đồn, thuộc địa bàn xã Đông Xá. Đền tọa lạc ở chân núi Tiên, ven bờ vịnh Bái Tử Long, “đầu tựa sơn, chân đạp thuỷ”, là điểm đến hấp dẫn, nằm trong chuỗi sản phẩm du lịch tâm linh của huyện Vân Đồn. Tháng 3 vừa qua, quần thể di tích đền Cửa Ông, trong đó có đền Cặp Tiên đón nhận bằng công nhận xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt.

Đền Cặp Tiên được xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt.

Ông Hồ Anh Tuấn, Phó trưởng Phòng VH&TT huyện Vân Đồn cho biết: Sở dĩ đền có tên là Cặp Tiên vì tương truyền, xưa kia nơi đây là vùng đất sơn thủy hữu tình, cảnh đẹp thơ mộng và yên tĩnh. Nơi đây, thường xuyên có hai ông tiên xuống chơi cờ, ngắm cảnh. Theo hầu là hai nàng tiên, khi hai vị tiên ông chơi cờ, hai nàng tiên thường xuống chân núi vui chơi, tắm mát và lấy nước lên núi để đun nước pha trà phục vụ hai vị tiên ông. Nơi hai nàng tiên lấy nước là một giếng nước ngọt rất nhỏ nhưng không bao giờ cạn. Chỗ các cô tiên đứng múc nước sau này lõm xuống vẫn in hình dấu chân. Giếng nước các cô dùng sau này được gọi là “giếng Tiên” bởi khi nước triều lên dù ngập mặn nhưng khi nước triều rút thì nước giếng ngọt trở lại. Cũng bởi lý do đó mà các địa danh nơi đây đều gắn với "tiên" như núi Tiên, vụng Tiên, thôn Cặp Tiên...

Cũng theo ông Tuấn, đền Cặp Tiên được xây dựng từ thời nhà Trần, thần chủ thờ tiểu thư con gái của Trần Quốc Tảng đã theo cha ra chấn ải vùng biển Cửa Đông, An Bang. Vị tiểu thư này rất gần gũi với nhân dân trong vùng, nhưng chẳng may nàng mất sớm, nhân dân trong vùng thương tiếc lập đền thờ, do vậy đền còn có tên gọi là đền “Cô bé cửa Suốt”. Vào thời nhà Nguyễn, đền được nhân dân trong vùng thờ một ông quan Chánh, người coi quản việc sông nước khu vực này. Cũng như vị tiểu thư nhà Trần, ông quan Chánh đã làm được nhiều việc có ích cho dân, chăm lo đời sống nhân dân. Ông cũng là người đứng ra góp công, góp của và huy động nhân dân trùng tu, sửa sang lại ngôi đền. Để ghi nhớ ơn đức của ông, sau khi ông qua đời, nhân dân cũng đã thờ ông tại đền, nhiều người vẫn gọi là đền quan Chánh.

Sau nhiều năm, đền Cặp Tiên đã nhiều lần được trùng tu, nhưng căn bản đến nay vẫn giữ nguyên kết cấu kiến trúc cổ xưa với hai khu là bái đường và hậu cung. Đền quay hướng Đông Bắc, kết cấu vì kèo chồng rường con nhị, cột được làm bằng gỗ táu, tường xây gạch đỏ, cửa gỗ kiểu bức bàn, phía trên trổ song thưa, phía dưới ghép gỗ pa nô. Sân đền lát gạch đỏ, giữa sân xây dựng một phương đình, mái lợp ngói mũi hài, hai tầng tám mái, diềm mái ghép lá đề, là một công trình văn hóa tín ngưỡng mang tính tâm linh được xây dựng khá sớm.

Đền Cặp Tiên không chỉ là di tích đẹp về cảnh quan, mà còn mang ý nghĩa lịch sử to lớn. Thường niên, hội đền tổ chức vào ngày mùng 6 tháng Giêng. Các dịp khác trong năm, đền là nơi tham quan trong lộ trình du lịch Vân Đồn, được gắn kết với chuỗi du lịch đặc sắc của huyện, thu hút khá đông du khách từ mọi miền đất nước.

Với những giá trị to lớn ấy, ngày 18/8/2006, UBND tỉnh Quảng Ninh đã xếp hạng đền Cặp Tiên là di tích Kiến trúc nghệ thuật và danh thắng; ngày 25/12/2017 cùng với Di tích đền Cửa Ông (TP Cẩm Phả) - đền Cặp Tiên được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt và lễ đón nhận bằng công nhận được tổ chức vào ngày 18/3 vừa qua.

Đỗ Phương