Đầu năm ăn cá tràu

TTO - Người miền Trung có câu “đồ cá tràu” hàm chỉ người thông minh, lanh lợi hay luồn lách, len lỏi. Nói thế là không phải chê mà ngược lại một lần nữa ông cha ta khẳng định thêm cá tràu là loại cá khỏe mạnh và lanh lợi.

Vì vậy, không riêng gì gia đình tôi mà hầu hết người dân xứ Quảng đều tâm niệm ngoài mục đích bồi bổ sức khỏe, ăn cá tràu đầu năm còn mang ý nghĩa cầu mong sức khỏe và sự an khang, thịnh vượng suốt cả năm.

Bắt cá tràu - Ảnh: T.L.

Tôi nhớ lúc còn nhỏ, vào những ngày giáp tết thường lẽo đẽo theo cha ra đồng bắt cá tràu. Ngày đó, quê tôi một năm chỉ có hai vụ lúa dài ngày. Ruộng đồng không hóa chất trừ sâu, con người không nghĩ đến kế châm điện hủy diệt môi sinh nên cá đồng sinh sôi nhiều vô kể.

Những ngày cuối đông, giáp tết tại các chân ruộng trũng, ao cạn, mương hẹp nước chỉ còn sâm sấp cá tràu quẫy soàn soạt. Vậy là mọi người tìm tre làm cần câu, làm đó; tìm mồi rồi rủ nhau đi bắt cá. Riêng cha tôi, không cần cần câu hay đó, ông chỉ mang theo giỏ đựng cá mình bầu, miệng loe, thứ giỏ mà hầu như nhà nào trong xóm cũng có.

Cha bảo giống cá tràu thịt ngon lại khó bắt nhưng ít nhất phải bắt được dăm bảy con để mẹ mày làm thức ăn ngày tết. Lớn lên một tý tôi mới nhận ra cha mình sinh ra vốn là người sát cá tràu.

Từ trên bờ ruộng, cha nhìn tìm những chỗ đất trũng, lúa sập thì chắc chắc ở đó cá mắc cạn. Nhưng đặc biệt hơn cha còn biết dưới những vùng trũng ấy, chỗ nào có cá tràu, chỗ nào cá trê, chỗ nào cá rô. Ông lội nhanh, rồi chụp mạnh tay vào gốc lúa, trong tích tắc moi lên chú cá tràu to bằng cổ tay tôi.

Thấy cha con xách giỏ cá nặng nặng về, mẹ tôi mừng ra mặt “mùng 3, cúng đưa ông bà có mấy con cá ni nấu môn hoặc um chuối là sướng rồi”. Nói xong, mẹ nhanh tay rống nước vào thùng để cá được sạch.

Sáng mùng ba tết, sau khi ra chợ mua vài bó rau, lon muối đầu năm mẹ tranh thủ về làm thịt cá tràu sạch sẽ, giữ lại bộ lòng. Tôi được phân công ra sau vườn nhà nhổ môn, gọt vỏ rửa sạch, xong chẻ củ, dọc ra làm tư. Mẹ nấu nước sôi bỏ củ môn và cá vào nồi. Khi canh chín, nêm mắm muối, hành ngò, ớt.

Riêng món cá tràu um chuối, mẹ chọn có con cá to nhất, dùng dao sắc khía đều một bên mình cá. Uớp nghệ bột, tiêu, hành, ít nước mắm độ mươi phút. Bắc chảo mỡ sôi rồi để lửa riu riu, cho cá vào, trở qua trở lại, cho chín đều. Cho chuối đã thái mỏng, ráo nước vào chảo cá. Khi nồi cá um bốc mùi thơm, thịt cá vàng ươm là được.

Ngày đầu năm mới, một chút cay cay của món cá tràu um chuối hay hương thơm quyến rũ từ củ môn vườn nhà cùng với bát cơm gạo đầu mùa nóng hổi sẽ giúp bữa ăn gia đình quê tôi ý nghĩa hơn. Cho đến giờ tôi mới nghiệm ra tại sao có câu: “Làm gì thì làm, ở đâu thì ở nhưng tết phải về quê để được ăn gạo đồng mình, ăn con cá con cua đồng mình”...

Những năm gần đây, cha tôi không còn thói quen ra đồng bắt cá vào ngày giáp tết. Có lẽ do cá tràu không còn nhiều như trước kia, cũng có thể giờ cha đã già và cách bắt cá của ông không còn hợp thời nữa. Nhưng năm nào cũng vậy, mẹ cũng tìm mua cho được vài con cá tràu vào buổi chợ đầu năm để ăn cầu may cho gia đình.

PHAN THỊ THANH LY