Bảo tàng Điêu khắc Chăm – Nơi lưu giữ dấu ấn của Người Chăm

Bảo tàng Điêu khắc Chăm được chính thức khánh thành vào đầu năm 1919. Thật ra, hơn 20 năm trước đó, người ta đã tập trung về địa điểm này nhiều hiện vật điêu khắc Chăm được tìm thấy trong vùng Đà Nẵng, Quảng Nam và các tỉnh lân cận. Một bức ảnh chụp vào đầu thế kỷ XX cho thấy địa điểm được chọn để tập trung các hiện vật là một gò đất có nhiều cây lớn, các mảng đài thờ, tượng đá được xếp đặt rải rác ngoài trời.

 Việc thu thập những tác phẩm điêu khắc Chăm bắt đầu từ những năm cuối thế kỷ XIX  được thực hiện bởi những người Pháp yêu ngành khảo cổ học, đặc biệt là của những người làm việc cho Trường Viễn Đông Bác Cổ của Pháp ( L’ École francais d’ Éxtrême – Orient, viết tắt là EFEO) và những đồng nghiệp Việt Nam. Từ đầu thế kỷ XX, một số hiện vật điêu khắc Chăm đã được chuyển đi Pháp, một số khác được chuyển ra Bảo tàng tại Hà Nội và Bảo tàng tại Sài Gòn, nhưng phần nhiều những tác phẩm tiêu biểu vẫn còn để lại tại Đà Nẵng.

Ý tưởng về xây dựng Bảo tàng Điêu khắc Chăm ở Đà Nẵng một nhà bảo tàng cho các tác phẩm điêu khắc Chăm đã manh nha từ năm 1902 với một đề án của Khoa Khảo cổ của EFEO. và tòa nhà đầu tiên của bảo tàng được chính thức hoàn thành 17 năm sau đó theo thiết kế của hai kiến trúc sư người Pháp là Delaval và Auclair. Quá trình xây dựng đề án và vận động để đề án được thực hiện có sự đóng góp lớn của Henri Parmentier, chuyên gia khảo cổ của EFEO và là một trong những người đầu tiên có đóng góp quan trọng trong việc sưu tầm, nghiên cứu di sản văn hóa Chăm. Toàn bộ toà nhà và phong cách kiến trúc ban đầu của bảo tàng vẫn còn giữ lại cho đến ngày nay mặc dầu đã trải qua hai lần mở rộng quan trọng.

Bảo tàng Điêu khắc Chăm lần mở rộng thứ nhất được tiến hành vào những năm đầu thập kỷ 1930, hoàn thành vào năm 1936. Đó là việc xây dựng thêm hai phòng trưng bày hai bên, thẳng góc về phía trước của tòa nhà cũ, nhằm đủ chỗ để trưng bày thêm những hiện vật mới được thu thập về trong những năm 1920, 1930.  Theo ý tưởng của Henri Parmentier,  hiện vật được phân loại để trưng bày theo nguồn gốc địa điểm nơi chúng được phát hiện hoặc khai quật. Không gian của toà nhà bảo tàng gần 1000 m2 đã được bố trí thành những khu vực trưng bày, tạm gọi tên như sau: Phòng Mỹ Sơn – Quảng Trị, Phòng Trà Kiệu, Phòng Đồng Dương, Phòng Tháp Mẫm và các hành lang Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Kon Tum. Ngoài ra còn có một phòng nhỏ làm kho. Cách bố trí không gian trưng bày này cơ bản vẫn được duy trì cho đến hiện nay.

Bảo tàng Điêu khắc Chăm lần mở rộng thứ hai là việc xây thêm một toà nhà hai tầng ở phía sau khu nhà cũ, với diện tích sử dụng khoảng 2.000 m2 dành cho việc trưng bày và hơn 500 m2 dành làm kho, xưởng phục chế và phòng làm việc. Tại tầng 1 của khu nhà mới này hiện đang trưng bày những hiện vật trước đó còn để trong kho và một số hiện vật sưu tầm được sau năm 1975. Tầng 2 trưng bày về văn hóa Chăm đương đại bao gồm sưu tập về trang phục, nhạc cụ và hình ảnh lễ hội của đồng bào dân tộc Chăm.

Trước năm 2007, Bảo tàng Điêu khắc Chăm là một bộ phận của cơ quan Bảo tàng Đà Nẵng. Ngày 02 tháng 7  năm 2007, Ủy ban nhân dân thành phố Đà Nẵng có Quyết định số 5070/QĐ-UBND về việc thành lập Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng, là một đơn vị độc lập với Bảo tàng Đà Nẵng, trực thuộc Sở Văn hóa – Thông tin, nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Đà Nẵng.

Địa chỉ: Số 2, đường 2/9, Tp Đà Nẵng, Việt Nam

Số ĐT: (84-511) 3470114

Fax:  (84-511) 3574801

Bảo tàng Chăm - điểm dừng chân tại Đà Nẵng

Nếu có dịp xuôi về thành phố bên sông Hàn, hãy dừng chân ghé thăm bảo tàng  Chăm lớn nhất nước để cùng nghe nhịp thời gian âm vang trong từng hiện vật quý giá.

Đây là bảo tàng do người Pháp xây dựng, chuyên sưu tập, cất giữ, trưng bày các di vật về nghệ thuật điêu khắc của vương quốc Chăm Pa tìm thấy ở các tháp, thành lũy Chăm ở khu vực duyên hải Nam Trung bộ và các tỉnh Tây Nguyên. 

Tọa lạc ở 2 tuyến phố đẹp nhất nhì thành phố Đà Nẵng, đường 2/9 và Trưng Nữ Vương, Bảo tàng điêu khắc Chăm được khởi công xây dựng tháng 7 năm 1915 với sự giúp sức của những nhà bác học người Pháp của trường Viễn Đông Bác Cổ. Bảo tàng khánh thành năm 1919, trải qua nhiều đợt tu bổ, hoàn thiện để có diện mạo như hôm nay.

Du khách nước ngoài tham quan bảo tàng. Ảnh: K.L

Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng sở hữu gần 2.000 hiện vật lớn nhỏ, trong đó có gần 500 hiện vật đang trưng bày bên trong nhà Bảo tàng, số còn lại rải rác trong khuôn viên và đang cất giữ.

Bước vào khuôn viên bảo tàng, với kiến trúc Gothic ảnh hưởng đậm nét từ kiến trúc Pháp, hài hòa với không gian nơi những khóm hoa sứ đang tỏa hương dịu mát, mang đến một trải nghiệm khác biệt.

Giữa lòng thành phố  Đà Nẵng sôi động, bảo tàng Chăm cho du khách phút lắng đọng, như hành trình đi tìm hình bóng vương triều một thời hưng thịnh.

Bảo tàng đậm chất kiến trúc Pháp. Ảnh: K.L

Cách bày biện trong bảo tàng chủ yếu phân theo khu vực các gian tương ứng với các khu vực địa lý nơi chúng được phát hiện gồm phòng Mỹ Sơn, Trà Kiệu, Đồng Dương, Tháp Mẫn và các hành lang Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Kon Tum, Quảng Bình và Bình Định. Cách phân chia này khiến khách tinh ý sẽ nhận ra nét đặc trưng, dấu ấn về kiến trúc Chăm đặc trưng của mỗi địa phương, do ảnh hưởng của văn hóa và lối sống đặc trưng.

Dạo bước qua từng hành lang Quảng Nam, Quảng Bình hay gian phòng Mỹ Sơn, thấy tận mắt những tạo tác khắc họa thần Shiva, Brahma, đài thờ Mỹ Sơn tinh xảo đến từng chi tiết, thầm ngưỡng mộ sức sáng tạo tài hoa của nghệ nhân xưa. Hình ảnh các linh vật, các vị thần Ấn Độ giáo hay cảnh sinh hoạt đời thường được chạm khắc công phu đến bây giờ vẫn rất tinh xảo. Bao thế kỷ trôi qua, vật đổi sao dời, các chứng tích cho một vương triều vẫn kiêu hãnh tồn tại thách thức cùng thời gian như thế.

Một số hiện vật bằng sa thạch trong bảo tàng. Ảnh: K.L

Phần lớn tác phẩm điêu khắc hiện có tại bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng là những tác phẩm nguyên bản trên 3 chất liệu chính là sa thạch, đất nung và đồng, nhiều nhất là sa thạch, niên đại từ thế kỷ VII đến thế kỷ XV đa dạng về phong cách nghệ thuật, hình khối, chạm khắc...

Dường như mỗi tác phẩm nghệ thuật nơi đây đều mang trong mình một câu chuyện, một số phận lênh đênh chìm nổi như vương triều đã sản sinh ra nó. Từ trong lớp bụi của thời gian, chiến tranh tàn phá, bao thế hệ đã dày công sưu tầm, mang các hiện vật này về dưới mái nhà chung. Chính sự tập hợp có hệ thống và trong một chỉnh thể giúp các tác phẩm nghệ thuật Chăm pa tỏa ra sức sống mới, khẳng định giá trị tinh thần vượt thời gian.

Du khách Pháp, Ấn Độ, Hàn Quốc, và khắp nơi trên thế giới tìm về để có dịp ngưỡng vọng dấu ấn văn hóa của một thời, say sưa ghi chép và chụp ảnh. Một điều khá tiếc là lượng khách nước ngoài dồn dập, hiếm hoi lắm một du khách người Việt. 

Ghé thăm bảo tàng dù ngày nắng bức hay mưa dầm, bước vào không gian đặc biệt này bạn sẽ giũ bỏ hết những bộn bề bên ngoài, chìm đắm vào sự tĩnh lặng, sự vấn vương hoài niệm. Đến bảo tàng Điêu khắc Chăm pa để chiêm ngưỡng sức sáng tạo không ngừng nghỉ của nghệ nhân Chăm xưa để tạc nên những tuyệt tác còn mãi với thời gian. Đến đây để yêu lịch sử dân tộc, thương quê mình thêm một chút.

Khánh Ly