Kỳ lạ tục nhổ tóc của phụ nữ Dao Đỏ ở xứ “12 tầng núi”

Sì Lờ Lầu là xã ở nơi cao nhất, xa nhất của huyện vùng cao Phong Thổ, Lai Châu. Đường đến Sì Lờ Lầu hai bên là vực sâu, nếu tính từ TP Lai Châu sẽ phải qua cả thảy 12 con dốc tương đương với 12 tầng núi. Trong những ngày đông tàn, xuân đến, khi đàn ông bổ củi, làm thịt lợn thì người phụ nữ được tụ tập gần bếp lửa nhổ tóc cho nhau đến khi sạch nhẵn quanh đầu.

Sau đó họ nấu sáp ong vuốt phần tóc trên đỉnh đầu làm chóp và trùm khăn đỏ. Các già làng nơi đây cho biết, tục nhổ tóc để khẳng định vẻ đẹp của người phụ nữ Dao Đỏ và thể hiện người này đã yên bề gia thất.

Phụ nữ Dao Đỏ nhổ tóc cho nhau mỗi dịp Tết đến Xuân về.

Phải cạo đầu vì vướng tóc vào nồi cơm

Đường đi qua 12 tầng dốc ở đây bao giờ cũng đầy gian nan nhưng cũng không kém phần lung linh và huyền bí. Ngày giáp tết mà đến nơi này, chắc hẳn ai cũng có những cảm xúc đặc biệt. Vì là đỉnh của 12 tầng dốc nên hoa đào nơi đây thường nở từ rất sớm. Khoảng tháng 11 hoa đào đã nở, để rồi khi trái đã đơm, quả đã hồng, những cây đào này lại tiếp tục đơm hoa lần nữa vào đúng dịp xuân sang để đón chào năm mới. Bởi vậy, ngày tết ở Sì Lờ Lầu luôn có đủ cả quả và hoa của loài cây đặc biệt, loài hoa đào đẹp nhất vùng Tây Bắc này.

Đường lên Sì Lờ Lầu với khung cảnh đẹp hùng vĩ mà ảo diệu. Những đỉnh cao chót vót mây phủ, những cánh đồng bậc thang tiếp nối, những dòng suối len theo khe đá róc rách. Cuộc sống của người dân nơi đây đã đổi thay nhiều, khấm khá hơn. Tuy nhiên, điều khiến chúng tôi ấn tượng từ khi đặt chân đến đây đó là hầu hết những phụ nữ lớn tuổi đều cạo trọc đầu và đội khăn đỏ, cắm cờ.

Bác Lý Tả Mẩy (45 tuổi, vợ Bí thư Đảng ủy xã Sì Lờ Lầu) cười nói với chúng tôi: “Tục lệ nhổ tóc ở đây đã có từ nhiều đời trước, thế hệ chúng tôi sinh ra đã được mẹ căn dặn khi trưởng thành, lấy chồng thì phải nhổ tóc. Đau cũng phải nhổ và thường thì một tháng nhổ 1 lần. Ngày giáp tết thì ai cũng phải nhổ cho đẹp giống như được mặc quần áo mới vậy”.

“Người phụ nữ Dao Đỏ hầu hết đều có tục nhổ tóc này, ở mỗi nơi lại mang một ý nghĩa khác nhau. Trước đây tôi nghe bà, mẹ kể rằng, phụ nữ Dao phải nhổ tóc để tránh việc bếp núc sẽ làm vương vãi tóc. Ở đây, khi người đàn ông ngồi ăn cơm thì phụ nữ phải đứng để xới cơm. Theo truyền miệng từ ngày xưa, ở một gia đình lúc ăn cơm bố chồng thấy một sợi tóc dài của phụ nữ rơi trong cơm nên đã mắng con dâu và đòi đuổi ra khỏi nhà. Từ đó, phụ nữ Dao đỏ bất cứ ai lấy chồng đều phải nhổ tóc và chỉ để lại chỏm tóc trên đỉnh đầu”, bác Mẩy lý giải.

Còn bà Tẩn U Mẩy (ở bản Gia Khâu) thì cho rằng: “Một phần do ngày trước chấy rận nhiều lắm, để tóc tốt thì chấy rận trú ngụ ngứa không tài nào chịu được. Ngoài ra nếu tóc dài thì khi lên nương bị vướng, đầu không sạch sẽ. Đặc biệt dầu gội không có, nước thiếu thốn nên để tóc dài bẩn lắm nên ngày trước phụ nữ nơi đây ai cũng cạo trọc đầu”.

Bà Tẩn U Mẩy tâm sự: "Phụ nữ Dao Đỏ chúng tôi phải nhổ tóc mới đẹp".

Nếu như phụ nữ Dao Đỏ ở Lộc Bình, Lạng Sơn có tục sơn đầu để thể hiện một cô gái Dao đến tuổi trưởng thành và đáp ứng một trong những tiêu chuẩn kén vợ của các chàng trai ở đó thì với người Dao Đỏ ở Phong Thổ, Lai Châu tục nhổ tóc trọc đầu thể hiện cô gái ấy đã yên bề gia thất.

Chị Tẩn Sỳ Mẩy (33 tuổi) kể: “Em lấy chồng từ năm 17 tuổi. Hồi đó ở đây có tục kéo vợ về nhà. Nếu cô gái đó không ưng chồng thì sẽ bỏ về nhà. Nếu đồng ý làm vợ thì sẽ ở lại khoảng 2 hoặc 3 ngày. Trong thời gian này, cô gái phải nhổ tóc để chứng tỏ thật lòng và như cam kết hẹn ước.

Như một tục lệ nên sau khi lấy chồng, phụ nữ nào cũng phải nhổ tóc rồi sau đó dùng sáp ong vuốt tóc trên đỉnh đầu làm hình chóp rồi cắm cờ đỏ, úp khăn đỏ. Như vậy để phân biệt người Dao Đỏ với người dân tộc khác.

Nhiều phụ nữ trẻ ở đây giờ không còn nhổ tóc.

Cả năm chỉ gội đầu một lần ngày Tết

Theo quan sát của PV, cách nhổ tóc của phụ nữ nơi đây cũng khá đặc biệt. Họ dùng hai sợi chỉ xoắn đi xoắn lại vào sợi tóc sau đó giật đứt chân tóc. Họ phải dùng tay nhổ tóc chứ không cạo vì cạo tóc sẽ rất xấu. Sau đó họ sẽ nấu sáp ong và bôi lên đỉnh đầu làm chóp tóc.

Để thực hiện công việc này, theo bà Mẩy phải chuẩn bị bộ đồ nghề, bao gồm sáp ong đã được nấu sôi, sợi chỉ chuyên dùng để nhổ tóc, chiếc lông nhím khô cứng cùng bộ khung và khăn đỏ, cờ đỏ để cắm lên đầu. Tiếp theo họ lấy cục sáp ong cho vào bát mang nướng trên ngọn lửa để sáp nóng chảy, rồi dùng lược nhúng vào bát sáp ong nóng chảy, vừa chải vừa phết vào tóc thành từng lọn nhỏ từ đỉnh đầu trở xuống. Phần tóc này dính sáp bết vào nhau và cứng lại, rồi được vấn tròn vào đầu cũng từ trên xuống dưới, đều đặn, ngay ngắn. Để hoàn thành công việc sơn đầu, phải mất vài tiếng, càng sơn lâu, càng óng đẹp.

Sau gần hai ngày, khi mật ong đã khô, tóc đã bết, công việc sơn đầu coi như hoàn thành. Từ đó trở đi họ hạn chế gội đầu, nếu đi làm bẩn tóc, họ lấy quả chanh, quả bưởi mọng nước chà lên tóc là sạch ngay. Nếu thấy ngứa họ dùng lông nhím để gãi. Mỗi lần sơn để lâu 3-4 tháng, có khi cả năm. Chỉ đến Tết họ mới gỡ tóc ra dùng nước lá thơm đặc biệt chải vuốt hết sáp cũ, làm lại từ đầu.

Đặc biệt nhất nếu như cô gái nào chết trẻ, chưa lấy chồng thì người thân phải nhổ tóc cho cô gái trước khi nhập quan. Người Dao Đỏ nơi đây tâm niệm: Nếu không nhổ tóc thì cô gái sẽ không siêu thoát và kiếp sau sẽ không được làm người. Cũng có người do ốm lâu, tóc dài chưa nhổ được, khi chết thì sẽ được người thân nhổ tóc như bao phụ nữ còn sống khác.

Chia sẻ với PV, ông Phàn Phủ Xiên, Chủ tịch UBND xã Sì Lờ Lầu, cho biết, cả xã có 629 hộ với 3.600 khẩu, 100% là người Dao Đỏ sinh sống. Ngày trước hầu như gần hết phụ nữ nơi đây đều nhổ tóc và cắm cờ đỏ trên đỉnh đầu. Tuy nhiên về sau, các cô gái Dao ít nhổ tóc vì người ta bảo nhổ tóc đau là chảy nước mắt sẽ làm mắt mờ. Thế nên giờ chủ yếu là các phụ nữ trung niên vẫn tiếp tục nhổ tóc họ bảo muốn lưu giữ phong tục của ông bà và muốn thể hiện nét đẹp, bản sắc của dân tộc mình bằng cách này. Vì thế ở Sì Lờ Lầu, tất cả những phụ nữ trên 40 tuổi đều trọc đầu và chỉ có một nhúm tóc trên đỉnh đầu và thắt khăn đỏ.

Theo các nhà nghiên cứu, tộc người Dao có nhiều nhóm nhưng sinh sống ở Phong Thổ, Lai Châu chủ yếu là người Dao Đỏ bởi phụ nữ thường quấn khăn hay đội mũ đỏ, áo xanh đen có nhiều hoa văn đỏ và trắng ở cổ, vạt và tà áo. Ngoài tục nhổ tóc, cạo trọc đầu thì người phụ nữ còn có tục cạo chân mày. Họ cũng có chữ viết riêng dựa theo chữ cổ của Hán ngữ gọi là chữ Nôm - Dao nhưng loại chữ này nay chỉ người cao tuổi mới đọc hiểu và viết được.

Nhiều phong tục kỳ lạ của người Dao Đỏ Người Dao Đỏ ở Lai Châu có nhiều tục lệ đặc biệt như gia đình nào đang nấu rượu ngày Tết thì phải cắm lá trước cửa nhà, không cho người lạ vào vì đồng bào quan niệm rằng người lạ vào nhà rượu sẽ bị chua và khê, nên khi thấy có dấu hiệu cắm lá kiêng bạn không nên bước vào nhà. Họ cũng có tục kiêng sờ đầu trẻ em, khi cắt tóc, cạo đầu họ vẫn để chỏm tóc ở đỉnh đầu vì cho đó là nơi trú ngụ các hồn vía con người, quan niệm để chỏm tóc như vậy trẻ em sẽ không hay ốm đau. Người Dao cũng có những lễ hội đặc sắc như là Tết nhảy, hội hát giao duyên, tục ăn trộm ngày Tết lấy may, tục cấp sắc cho đàn ông trưởng thành. Đặc biệt ở đây có bài thuốc tắm lá cây rừng của tổ tiên người Dao Đỏ còn truyền lại đến ngày nay rất tốt cho du khách đi đường xa mệt mỏi.

Quốc Cường - Phượt Gia