Đối với người dân Vĩnh Long quê tôi, trái dư có giá trị vô ngần, góp phần làm cho mâm ngũ quả ngày Tết như “dư dả” hơn, mang lại may mắn hơn cho mọi người, mọi nhà trong suốt 1 năm.
Vào dịp Tết, trái “dư” (theo cách gọi của người miền Tây) ở quê tôi lại trang trọng góp mặt trong mâm ngũ quả. Trái dư dân dã giờ đây đã trở thành 1 phần không thể thiếu trên bàn thờ cúng ông bà, tổ tiên.
Với trái dư trên bàn thờ mọi người sẽ càng tin tưởng về sự dư dả, sung túc của gia đình. (Nguồn: Internet)
Theo quan niệm của người dân quê, mâm ngũ quả ngày Tết xuất phát từ lý thuyết về ngũ hành: thủy, hỏa, mộc, kim, thổ; đó là những yếu tố tạo nên vũ trụ và sự vận hành của nó. Thông thường ngũ quả gồm có 5 loại quả có màu khác nhau như chuối xanh, bưởi vàng, hồng đỏ, lê trắng, quýt da cam tượng trưng cho những mong ước giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh và bình yên.
Người miền Tây quê tôi có cách đọc “trại âm” hay đơn tiết hóa một số từ; vì vậy trong mâm ngũ quả thường có 5 loại trái cây quê: mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài (nói đơn tiết lại là cầu, sung, vừa, đủ, xài). 5 loại trái cây này là biểu tượng cho sự sung túc và thịnh vượng của gia đình trong suốt 1 năm. Nhưng trong vài năm trở lại đây, trên mâm ngũ quả giàu ý nghĩa ấy lại xuất hiện 1 loại trái cây rất “lạ”, đó là trái “dư”.
Trái dư quê đã trở thành 1 phần không thể thiếu trong mâm ngũ quả. (Hoàng Lê)
Cây dư thuộc loại họ cà, cây thân nhỏ, có nhiều lông và gai, hoa màu vàng lam hay tím sậm, ra hoa kết quả quanh năm, chủ yếu là vào mùa thu và mùa đông. Quả dư có màu vàng, bóng, có nhiều u lồi ở gần cuống. Mọi người cho rằng, trái dư càng có giá trị khi có 5 sẹo lồi to ra đều nhau tượng trưng cho sự dư dả, sung túc.
Cây dư thường mọc hoang dã trong những khu vườn tạp, không cần tưới nước bón phân, phó mặc cho trời, dư vẫn tốt tươi ra hoa, đậu trái. Nhiều người thấy trái dư đẹp nên bứng vào nhà trồng làm kiểng, chờ đợi dư ra trái để ngắm, đặc biệt là dịp Tết đến, xuân về.
Đối với người dân quê tôi, trái dư không khó tìm, chỉ dạo vài dòng quanh các khu vườn tạp hay đi cặp theo mé sông là đã hái được dư để mang về nhà chưng Tết. Vậy mà giờ đây, trái dư mộc mạc ấy lại trở thành 1 loại trái cây quí, nhất là vào các dịp lễ, tết. Nhiều người trên thành phố kéo về quê để tìm mua cho bằng được trái dư, vì họ cho rằng chỉ có dư mới mang lại nhiều may mắn, dư dả.
Cho dù mâm quả trên bàn thờ Tết người Việt phong phú hơn về chủng loại bởi sự góp mặt của những hoa quả ngoại nhập, nhưng trái dư vẫn mang 1 ý nghĩa thiêng liêng và không thể thay thế. Sự góp mặt của dư trong mâm ngũ quả như 1 sự dâng bày với những tình cảm hiếu kính, trang trọng và thiết thân nhất. Với trái dư trên bàn thờ Tết, mọi người sẽ an tâm hơn vì “dư” không chỉ mang lại may mắn trong nhà mà còn có giá trị như 1 lời gửi gắm những điều may mắn vào một năm mới an khang, thịnh vượng hơn.
•
Tại sao người ta chưng cúng dưa hấu trên bàn thờ?
Dưa hấu chín đỏ, là loại trái được nhân dân thường chọn để chưng cúng trên bàn thờ Tổ tiên trong ngày Tết cổ truyền dân tộc.
Chính vụ của dưa hấu xưa nay vẫn là mùa nắng (“Trời nắng tốt dưa, Trời mưa tốt lúa”). Bài tựa hiệu chính sách Lĩnh Nam chích quái liệt truyện của Lê Quý Đôn cũng có nói rõ: “Sản vật mùa hè của nước ta, không gì quý bằng dưa đỏ, nêu truyện Quả dưa đỏ để tỏ rõ cái ý cậy của mình làm, không nhờ ơn người”.
Lĩnh Nam chích quái là một tác phẩm sưu tập văn học dân gian Việt Nam, xuất hiện vào khoảng đời Lý, Trần, không biết ai làm, tương truyền do Trần Thế Pháp soạn, Vũ Quỳnh đề tựa. Sách gồm 22 truyện truyền thuyết và cổ tích được truyền khẩu trong dân gian từ lâu đời (Hồng Bàng về sau), chủ yếu là những cổ tích gốc của nước ta, đậm tính dân tộc.
“Tây qua” mà Nguyễn Trọng Thuật đã dựa vào đó để xây dựng thành truyện Quả dưa đỏ - tiểu thuyết chương hồi – là một trong 22 truyện ấy. Mai Yến tuy là con nuôi của vua Hùng Vương thứ 17 (Nghị Vương), được vua đặt hiệu là An Tiêm. Sống trong cảnh lầu son gác tía nhưng ông không lấy phú quý vinh quang cậy ỷ mà lại thích tiến thân bằng con đường tự lập. Do vậy có kẻ sàm tấu cho là bất cần triều lộc. Ông phải bị đày ra hoang đảo Nga Sơn.
Nạn nhân của một vụ vu oan giá họa phải cùng vợ và hai con sống trên một hòn đảo vắng giữa biển Đông. Trong 14 năm liền gian nan vất vả ấy, An Tiêm tìm được giống dưa đỏ (dưa hấu – “tây qua”) đem trồng và nhân ra, lấy trái bán (trao đổi) cho thuyền buôn nước ngoài. Hoang đảo dần dần đông vui hơn vì có thêm nhiều người đến bắt chước, khẩn đất trồng dưa ngày càng sung mậu. Vua Hùng nghe tin, xóa bỏ oan án, và Tết năm ấy cho thuyền ra đảo rước gia đình ông về:
Hùng Nghị Vương đã nên minh chúa,
Có người dâng một đứa hài nhi.
Chẳng tường tên họ là chi,
Mày xanh mắt sáng phương phi khác thường.
Ơn mưa móc quân vưong thấm gội,
Phận cô nhi gặp hội mây rồng.
Đặt tên Mai Yến ân mông,
An Tiêm là hiệu, dụ vòng minh linh.
Chàng Mai Yến tâm tình khác tục,
Không tưởng mừng được lúc giàu sang.
Cho rằng phú quý vinh quang,
Gây ra do tự nơi chàng tiến thân.
Tưởng chàng kẻ vong ân bội ngãi,
Vua giận đày ra đảo Nga Sơn.
Vợ chồng sống cảnh cô đơn,
Cửa nhà không có, áo cơm thiếu dùng.
Nhưng chàng vẫn ung dung vui vẻ,
Ra công làm lặng lẽ yêu đời.
Tự nhiên có đám chim trời,
Tây qua gây giống giứp người mưu sinh.
Nhiều thuyền buôn hành trình qua đó,
Được ăn dưa ruột đỏ cùi xanh.
Thấy rằng vị mát ngon lành,
Mùa dưa quen lệ ghé mành vào mua.
Chàng nhân thế lại thừa phong vận,
Vua nghe tin ân hận thở than:
“Quả nhân giận nó rành oan,
Tiến thân thuyết ấy nó bàn không ngoa”.
Xét Mai Yên quả là người trí,
Không a dua siểm mỵ xu thời.
Gian lao chẳng chút oán trời,
Chịu oan đày đọa không lời trách ai.
Thật xứng chí làm trai cứng cỏi,
Đáng muôn đời vòi vọi tên nêu,
Đức vua càng ngẫm càng yêu,
Bèn sai sứ triệu về triều đoàn viên.
Do vậy xưa nay ai cũng cho dưa hấu là đặc sản quý, nên chọn để cúng Ông Bà, nói lên ý chí truyền thống tự lực cánh sinh, xanh vỏ mà đỏ lòng
Hương vị dưa hấu đỏ trưng Tết là phong tục tập quán lâu đời của người dân đất phương Nam.
Lĩnh Nam chích quái là một tác phẩm sưu tập văn học dân gian Việt Nam, xuất hiện vào khoảng đời Lý, Trần, không biết ai làm, tương truyền do Trần Thế Pháp soạn, Vũ Quỳnh đề tựa. Sách gồm 22 truyện truyền thuyết và cổ tích được truyền khẩu trong dân gian từ lâu đời (Hồng Bàng về sau), chủ yếu là những cổ tích gốc của nước ta, đậm tính dân tộc.
“Tây qua” mà Nguyễn Trọng Thuật đã dựa vào đó để xây dựng thành truyện Quả dưa đỏ - tiểu thuyết chương hồi – là một trong 22 truyện ấy. Mai Yến tuy là con nuôi của vua Hùng Vương thứ 17 (Nghị Vương), được vua đặt hiệu là An Tiêm. Sống trong cảnh lầu son gác tía nhưng ông không lấy phú quý vinh quang cậy ỷ mà lại thích tiến thân bằng con đường tự lập. Do vậy có kẻ sàm tấu cho là bất cần triều lộc. Ông phải bị đày ra hoang đảo Nga Sơn.
Nạn nhân của một vụ vu oan giá họa phải cùng vợ và hai con sống trên một hòn đảo vắng giữa biển Đông. Trong 14 năm liền gian nan vất vả ấy, An Tiêm tìm được giống dưa đỏ (dưa hấu – “tây qua”) đem trồng và nhân ra, lấy trái bán (trao đổi) cho thuyền buôn nước ngoài. Hoang đảo dần dần đông vui hơn vì có thêm nhiều người đến bắt chước, khẩn đất trồng dưa ngày càng sung mậu. Vua Hùng nghe tin, xóa bỏ oan án, và Tết năm ấy cho thuyền ra đảo rước gia đình ông về:
Hùng Nghị Vương đã nên minh chúa,
Có người dâng một đứa hài nhi.
Chẳng tường tên họ là chi,
Mày xanh mắt sáng phương phi khác thường.
Ơn mưa móc quân vưong thấm gội,
Phận cô nhi gặp hội mây rồng.
Đặt tên Mai Yến ân mông,
An Tiêm là hiệu, dụ vòng minh linh.
Chàng Mai Yến tâm tình khác tục,
Không tưởng mừng được lúc giàu sang.
Cho rằng phú quý vinh quang,
Gây ra do tự nơi chàng tiến thân.
Tưởng chàng kẻ vong ân bội ngãi,
Vua giận đày ra đảo Nga Sơn.
Vợ chồng sống cảnh cô đơn,
Cửa nhà không có, áo cơm thiếu dùng.
Nhưng chàng vẫn ung dung vui vẻ,
Ra công làm lặng lẽ yêu đời.
Tự nhiên có đám chim trời,
Tây qua gây giống giứp người mưu sinh.
Nhiều thuyền buôn hành trình qua đó,
Được ăn dưa ruột đỏ cùi xanh.
Thấy rằng vị mát ngon lành,
Mùa dưa quen lệ ghé mành vào mua.
Chàng nhân thế lại thừa phong vận,
Vua nghe tin ân hận thở than:
“Quả nhân giận nó rành oan,
Tiến thân thuyết ấy nó bàn không ngoa”.
Xét Mai Yên quả là người trí,
Không a dua siểm mỵ xu thời.
Gian lao chẳng chút oán trời,
Chịu oan đày đọa không lời trách ai.
Thật xứng chí làm trai cứng cỏi,
Đáng muôn đời vòi vọi tên nêu,
Đức vua càng ngẫm càng yêu,
Bèn sai sứ triệu về triều đoàn viên.
Do vậy xưa nay ai cũng cho dưa hấu là đặc sản quý, nên chọn để cúng Ông Bà, nói lên ý chí truyền thống tự lực cánh sinh, xanh vỏ mà đỏ lòng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét