Tết cổ truyền của người Khơ Mú, Điện Biên

(LV) - Khi những chùm mận mới đây còn trắng như những bông tuyết giờ ẩn mình nhường chỗ cho các cành đào phai cổ thụ khoe sắc tô điểm cho bản làng vào xuân. Thời điểm này, đồng bào Khơ Mú đang chuẩn bị đón tết cổ truyền Mạz chiêng.

Cũng như người Kinh, đồng bào Khơ Mú ăn tết cổ truyền theo tết Nguyên đán, vào khoảng 27-28 tháng chạp là thời điểm đồng bào tích cực các công việc chuẩn bị cho ngày tết, dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa và đặc biệt là không thể thiếu một con lợn cúng tổ tiên, ma nhà trong ngày tết. Phong tục đón tết của người Khơ Mú ở Tây Bắc khá đặc sắc. Điểm nổi bật là dịp tết trong nhà có hai bàn thờ; bàn thờ ma nhà và bàn thờ thổ công được trang hoàng lộng lẫy, sặc sỡ với giấy màu đỏ được trang trí khắp khu vực bàn thờ. Giấy đỏ, theo quan niệm của người dân là tượng trưng cho hạnh phúc và may mắn.

Theo tập quán, trước ngày 30 tết nhà nào cũng phải dựng bàn thờ này đón tổ tiên về chơi xuân ăn tết đến ngày 15 tháng giêng dỡ bỏ để tiễn tổ tiên. Đêm 30 tết, sau giao thừa, nhà nào cũng mổ một con gà trống thiến để xem chân gà với quan niệm dự đoán những điều may rủi cho năm mới của gia đình. Những người cao tuổi nhất trong nhà sẽ đảm nhiệm việc xem chân gà với những nguyên tắc truyền thống.

Người Khơ Mú đón tết cổ truyền.

Sau giao thừa, các cụ già trong gia đình thường nghe xem con vật gì sẽ kêu trước. Người dân cho rằng, nếu con gà kêu trước thì năm đó sẽ mất mùa vì gà lúc nào cũng ăn. Nếu lợn hay chó kêu trước, năm đó sẽ được mùa và no đủ vì chó thì sang, lợn thì sung túc. Nếu con mèo kêu trước thì sẽ có nhiều chuột đến phá nương rẫy của đồng bào.

Tục lấy nước vào buổi sáng là một tập quán độc đáo, cách ứng xử của người dân với môi trường và các quan niệm về vai trò của nước trong cuộc sống. Sáng sớm tinh mơ ngày mồng một tết, bà chủ gia đình dậy thật sớm và địu ống bương ra khe lấy nước mới. Theo quan niệm dân gian, trong năm mới người dân phải dùng nước mới để lấy may. Bà chủ nhà địu nước mới về trước tiên cho mỗi người trong gia đình uống một ngụm nhỏ để lấy may, sau đó mọi người đều rửa mặt và chân tay bằng nước mới.

Trong ngày mồng một đầu năm, người xông nhà có vai trò đặc biệt quan trọng đối với mỗi gia đình người Khơ Mú. Người có vía dữ hoặc là nữ giới đến xông nhà thì cả năm đó gặp xui xẻo, không may mắn. Cũng với quan niệm như vậy, đồng bào kiêng những người bản này sang bản khác chơi hay chúc tết vào ngày đầu năm, họ cho rằng đi chơi bản khác vào ngày đầu năm, mọi của cải trong bản sẽ đi theo mà làm cho bản mình sẽ đói kém trong suốt năm đó.

Trong ngày tết cổ truyền, mỗi gia đình đều phải mổ một con lợn dù to hay nhỏ để cúng tổ tiên. Lợn cúng tổ tiên và ma nhà của đồng bào Khơ Mú không mổ trước tết mà tùy thuộc vào từng gia đình và những kiêng kị mà họ sẽ mổ lợn cúng vào ngày mồng một, mồng hai hay mồng ba tết. Khi mổ lợn, gia chủ mời dân làng tới dự và ăn tết cùng gia đình. Đây là dịp gia chủ cảm ơn bà con lối xóm trong một năm đã giúp đỡ gia đình và là dịp để mời dân làng uống rượu

Người Khơ Mú vui tết cổ truyền.

Sau ngày mồng một, dân làng đi chúc tết nhau và tới dự lễ mổ lợn cúng và ăn tết tại các gia đình. Theo tập quán, con cháu đi chúc tết và mừng thọ ông bà, đáp lại ông bà thường mừng mỗi cháu một đôi bánh chưng lấy may cùng với các lời chúc phúc, dặn dò con cháu luôn luôn ngoan ngoãn nghe lời người lớn và ông bà. Do vậy, trong ngày tết, đồng bào Khơ Mú thường làm rất nhiều bánh chưng để mừng tuổi con cháu, bánh chưng được gói sau khi đã mổ lợn cúng để lấy thịt lợn làm nhân bánh. Đồng bào ăn tết cho tới rằm tháng giêng nên bánh chưng được gói liên tục nếu trong nhà hết bánh.

Tới rằm tháng giêng (15/1 ÂL) gia đình làm lễ đuổi ma về rừng và kết thúc tết cổ truyền Mạz chiêng, bàn thờ được dỡ bỏ và từ hôm sau mọi người lại bắt đầu các công việc thường ngày với nương rẫy, ruộng vườn.

Vào ngày kết thúc lễ tết cổ truyền, người dân kiêng đi chơi, kiêng ra đường với quan niệm đây là ngày các gia đình thả ma về rừng, tiễn biệt tổ tiên sau khi đã mời về ăn tết, do đó người dân sợ ra đường vì cho rằng sẽ gặp ma.

Thanh Bình