Thăm chùa Hải Tạng ở Cù Lao Chàm

Đến Cù Lao Chàm nên một lần viếng chùa Hải Tạng để được sống lại với bao truyền thuyết và không khí thiêng liêng nơi vùng đất còn hoang sơ.
Từ Cửa Đại, thành phố Hội An, Quảng Nam đến Cù Lao Chàm, một địa điểm thuộc vùng biển Việt Nam, nếu đi bằng phương tiện tàu siêu tốc mất khoảng 20 phút và bằng thuyền gỗ thì mất chừng 1 giờ.

Được biết, vào năm 2009, khi được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới, Cù Lao Chàm, trong đó có chùa Hải Tạng, trở thành một địa danh du lịch biển nổi tiếng của miền Trung nước ta.

Tam quan chùa Hải Tạng nhìn từ bên trong.

Cù Lao Chàm từng là cảng rất cổ để tàu thuyền ngoại quốc của các nước như Bồ Đào Nha, Trung Hoa, Nhật Bản… đổ hàng vào Trà Nhiêu, Hội An (Quảng Nam). Trên đó có một ngôi chùa - điểm tựa tâm linh của cư dân trên đảo và cho thương thuyền các nước ghé vào trú tránh bão và hành lễ, cầu nguyện mưa thuận gió hòa…

Từ Bãi Làng trên đảo Hòn Lao, men theo những con đường nhỏ ngoằn ngoèo chừng 300m là đến xóm Cốm, nơi có chùa Hải Tạng trầm mặc cổ kính.

Ấn tượng đầu tiên là cổng tam quan đầy rêu phong nhuộm màu thời gian. Tam quan với lối kiến trúc xưa gồm 4 trụ biểu cao 5m, chóp trụ có khối hình hoa sen, rộng 1,5m. Tam quan được chia làm ba cổng, với hai lối vào nhỏ và một lối vào lớn được thiết kế theo kiểu mái vòm, bờ nóc, bờ hồi đắp nổi nhiều đường nét uốn lượn mềm mại, uyển chuyển và bên trên lợp ngói âm dương. Kết nối tam quan là bức tường thành bằng đá bao bọc xung quanh trang nhã với những đường nét hoa văn gọn gàng bao lấy khu vực và cả khuôn viên ngôi chùa.

Phía trước sân chùa là tượng Bồ-tát Quan Âm đứng trên đài sen giữa lòng hồ sen nhỏ, mặt hướng về phía biển Đông như che chở cho cuộc sống an lành của những ngư dân nơi đây. Sau khi làm lễ thắp hương tại thánh tượng Bồ-tát, từ đây du khách có thể vào tham quan ngôi chùa để trải nghiệm lòng mình với cõi Phật.

Tượng Bồ-tát Quán Thế Âm nhìn từ mặt trước ngôi chùa.

Kiến trúc bên trong ngôi chùa còn khá nguyên vẹn. Ở mái hiên, dép hoành cách điệu với hình lồng đèn, thân chạm hình hoa lá, đầu là những cánh sen lật đỡ thẳng lên đòn tay, dưới chạm nổi hình đầu rồng. Hệ thống cửa “thượng song hạ bản”, gồm 3 bộ, mỗi bộ 4 cánh ngăn không gian bên ngoài với không gian nội thất.

Hệ thống hoành phi, câu đối sơn son thếp vàng, uy nghiêm, lớp lang huyền ảo thiêng liêng hài hòa với cấu trúc tượng pháp thờ tự đa dạng. Nổi bật ở chánh điện là bộ Tam thế. Kế đến là tượng Thích Ca ngồi trên đài sen. Đặc biệt, trong chùa hiện vẫn còn lưu giữ đại hồng chung rất có giá trị về mặt lịch sử và văn hóa. Trên chuông có một con rồng mang phong cách mỹ thuật Việt thời Lê sơ. Có nhiều ý kiến cho rằng quả chuông ở chùa Hải Tạng được chú tạo trước cả thời điểm xây dựng chùa.

Được biết, cùng với sự phát triển của Phật giáo Đàng Trong, chùa Hải Tạng là một biểu tượng kiến trúc văn hóa Phật giáo độc đáo tiêu biểu trên đảo Cù Lao Chàm, Hội An, Quảng Nam và cho cả vùng đất thiêng liêng nằm về phía Đông của Tổ quốc.

Chùa được xây dựng vào năm Cảnh Hưng thứ XIX (1758). Sau đó, do có bão lớn làm hư hại nặng, chùa dời về vị trí như hiện nay vào năm Tự Đức nguyên niên (1848). Đây là một công trình đẹp, có quy mô lớn với kiến trúc kiểu “chồng rường giả thủ” chia 3 gian 2 lòng, có hậu tẩm, kết cấu vì kèo gỗ và các chi tiết kiến trúc được chạm trổ công phu. Chùa tọa lạc sát chân núi phía Tây của đảo Hòn Lao, thuộc xã Tân Hiệp (Hội An), phía sau tựa vào núi, mặt nhìn ra một thung lũng nhỏ là cánh đồng lúa duy nhất của Cù Lao Chàm.

Theo các bậc cao niên ngụ cư ở thôn Bãi Làng, xã Tân Hiệp trên Cù Lao Chàm cho biết: Tương truyền, các cây cột được vận chuyển từ ngoài Bắc đem vào làm một chùa nào đó trong Nam nhưng khi đi ngang Cù Lao Chàm, trời tối nên phải neo thuyền nghỉ lại. Sáng ra, thuyền tiếp tục lên đường, nhưng thật lạ, biển tự dưng dậy sóng, thuyền cứ xoay tròn, lòng vòng không đi ra khỏi Cù Lao Chàm được. Sau có người trong đoàn khấn nguyện rồi quyết định dùng số gỗ đó làm chùa nơi cù lao này.

Đại hồng chung có giá trị về mặt lịch sử và văn hóa.

Chánh điện chùa Hải Tạng.

Đến Cù Lao Chàm, du khách nên một lần viếng chùa Hải Tạng cổ kính để được sống lại với bao truyền thuyết và không khí thiêng liêng nơi một vùng đất còn hoang sơ.

Sự hiện hữu của ngôi chùa đã làm cho cảnh sắc Cù Lao Chàm trở nên hiền hòa, thuần khiết và có chiều sâu về tâm linh. Ngôi cổ tự thực sự hài hòa giữa thiên nhiên đã làm nên vẻ đẹp riêng của một vùng sinh thái. Ngôi chùa này đã đi vào tâm thức của bao người dân, là một bộ phận không thể tách rời của một vùng đất thiêng liêng của người Hội An (Quảng Nam) nói riêng và của quê hương nói chung.

Rời chùa Hải Tạng, lòng chúng tôi cứ man mác nhớ về một vùng Cù Lao Chàm lắng đọng tâm thức trong tiếng chuông chùa ngân xa, để rồi mong một lần nữa gác bỏ những lo toan muộn phiền âu lo của cuộc sống đời thường để quay về đất liền mang mạch sống thiêng liêng mà trung tâm là ngôi chùa trên xã đảo xa xôi này.

* Bài viết có sử dụng tư liệu trong cuốn Di tích và Danh thắng Quảng Nam, Sở Văn hóa-Thông tin Quảng Nam năm 2006
. Theo Giác Ngộ

Cù lao Chàm dưới Triều Nguyễn

Miếu Tổ nghề Yến trên bãi Hương, Cù lao Chàm.Ảnh: V.T.L

.

.

Trong điều kiện khắc nghiệt của tự nhiên và khoảng cách cô lập về địa lý, việc cư trú và sinh sống trên đảo không hề dễ dàng. Tuy nhiên, do các điều kiện và hoàn cảnh lịch sử khác nhau, từ lâu đời người dân Đại Việt đã tìm cách bám trụ sinh sống và phát triển trên Cù lao Chàm cho đến ngày hôm nay.

Dưới Triều Nguyễn, người dân Cù lao Chàm mưu sinh bằng các nghề chính như nông nghiệp, ngư nghiệp, thương nghiệp - dịch vụ, khai thác lâm thổ sản.

Ngoài đất đai, thiên nhiên đã ưu đãi cho Cù lao Chàm những nguồn nước ngọt dồi dào từ các khe, suối, giếng để có thể canh tác lúa nước, lúa nương và các loại hoa màu khác nhau. Sách Phủ biên tạp lục của Lê Quý Đôn chép: “Ở ngoài cửa Đại Chiêm có núi to gọi là Cù lao Chàm, ba ngọn đối nhau, hai ngọn lớn mà xanh tốt, có dân cư, ruộng nương, có các thứ cam, quýt, đỗ, lạc, trên có suối nước ngọt, một ngọn thì nhỏ mà khô khan, ra biển hai canh thì đến”.

Theo tài liệu lưu trữ ở Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản văn hóa Hội An, địa bạ của xã Tân Hiệp (tức Cù lao Chàm) được lập năm Thiệu Trị thứ 4, chính quyền lúc đó đã lệnh cho người dân phải kê khai các loại ruộng đất của từng hộ gia đình sở hữu. Địa bạ cũng liệt kê rất nhiều khe, suối là nguồn nước cung cấp cho những thửa đất canh tác nông nghiệp. Từ điều kiện tự nhiên kết hợp với kinh nghiệm sản xuất mang ra từ đất liền nhân dân ở đây đã cải tạo đất đai, điều tiết các nguồn nước để sản xuất nông nghiệp phục vụ nhu yếu phẩm cho cuộc sống.

Các nguồn lợi lâm sản ở Cù lao Chàm cũng tạo nên nghề làm rừng cho cư dân địa phương với nhiều phương thức khai thác, chế biến, sử dụng khác nhau. Bộ sách Quảng Nam xã chí (Viện Viễn Đông Bác cổ), còn sao lại hai tờ đơn từ năm Thiệu Trị thứ 2 và năm Tự Đức thứ nhất có nội dung xin nhà nước đốn cây củi trên núi mà sinh nhai.

Đến năm Thành Thái thứ 17, làng lại trình báo với Chính phủ Pháp rằng nếu sở Kiểm lâm đến quản lý rừng ở đây thì có lẽ dân làng không biết lấy gì sinh nhai; dẫu biết làng có trên hai mươi mẫu ruộng, nhưng vì nghề nông không phải dễ làm như ở trong kia (đất liền) nên chỉ sống được có 3 tháng vì nghề nông. Dân làng có thể sinh nhai thêm được 3 tháng nữa bằng nghề đánh cá thì 6 tháng còn lại không biết lấy gì mà làm ăn. Sau khi nhận đơn của dân làng, Chính phủ chuẩn y cho dân trong làng có quyền lên núi, đốn cây gỗ, mây, làm than để chi dụng; nếu chỉ bán trên đảo thì khỏi bị thuế, chứ ra khỏi địa phận thì phải chịu thuế kiểm soát của sở kiểm lâm. Còn nếu như ai muốn tới đây đốn cây cũng phải chịu tiền cho làng (tiền này nộp vào công quỹ) tùy theo nhiều hay ít người đến làm.

Như vậy, nông nghiệp và ngư nghiệp chưa đáp ứng được đầy đủ nhu cầu lương thực, chi dụng cho cuộc sống của nhân dân trên đảo và việc khai thác lâm, thổ sản dưới sự quản lý của nhà nước (thuộc địa) đã tạo thêm kế sinh nhai cho nhân dân ở đây. Các nghề xưa còn để lại dấu ấn qua các di tích văn hóa tâm linh như nghề nông thì có miếu thờ Thần Nông, nghề đánh bắt hải sản thì có lăng Ông Ngư, nghề khai thác yến sào có miếu tổ nghề Yến ở Bãi Hương…

Ngoài ra, vị trí địa lý cũng là điều kiện thuận lợi cho nhân dân ở đây phát triển thương nghiệp, dịch vụ trao đổi hàng hóa, cung cấp lương thực, thực phẩm, nước uống, củi… cho thương thuyền các nước trên hải trình qua đây. Tuy nhiên, ngay từ Triều Nguyễn, việc thương thuyền các nước qua lại Cù lao Chàm đã được kiểm soát nghiêm ngặt. SáchQuảng Nam xã chí có đoạn nói về những người có lẽ trước tiên đến cư trú tại hòn đảo này, “theo di chỉ giấy má (từ đời Vĩnh Thạnh, Cảnh Hưng, Chánh Hòa) thấy kê tên năm ông năm họ là Trần Đắc Lộc, Nguyễn Văn Sắc, Nguyễn Văn Lúa, Hồ Văn Thành, Võ Văn Cọi, Mai Văn Bài”, còn chép rằng năm ông này đã cùng gia đình, thay phiên để canh tuần chợ nghiêm ngặt những thương thuyền ngoại quốc.

Như thế, người dân Cù lao Chàm xưa bên cạnh việc mưu sinh cho chính mình còn là tai mắt của nhà cầm quyền trong việc giữ yên biển đảo quê hương, bảo vệ chủ quyền Tổ quốc.

NGÔ ĐỨC CHÍ

Chùa Hải Tạng cổ kính trên đảo Cù Lao Chàm

Chùa Hải Tạng thuộc đảo Cù Lao Chàm - xã Tân Hiệp (TP.Hội An, Quảng Nam), là nơi được người dân khắp nơi tìm về chiêm bái, vãn cảnh và ước nguyện, cầu may.

Men theo lối mòn cỏ dại là tới ngôi chùa cổ. Qua lớp cổng, sân là tới nhà chính với mái ngói rêu phong nằm tựa lưng vào núi. Cảnh chùa tĩnh mịch, thoang thoảng mùi nhang (hương) thơm cùng du khách ghé thăm.

Mùa này,  những đóa sen trước chùa cũng đã bắt đầu nở rộ, khoe hương sắc giữa màu xanh núi rừng trên đảo. Hương thơm ấy, khiến cho những ai đã từng đặt chân đến ngôi chùa này dù mới chỉ một lần sẽ đều không quên được cảm giác thư thái, bình yên.

Anh Phan Văn Hùng (du khách đến từ Quảng Nam) chia sẻ: “Mỗi khi ra thăm đảo, tôi thường đến ngôi chùa Hải Tạng để vãn cảnh, cầu an và mong may mắn đến cho gia đình của mình. Đến đây tôi cảm nhận được vẻ đẹp thanh bình, cổ kính của cảnh vật và người dân trên vùng đảo này”.

Do hiện còn lưu giữ được gần như nguyên trạng kiến trúc cổ, nên chùa Hải Tạng còn là nơi cung cấp thông tin về nhiều lĩnh vực văn hoá - lịch sử, sự hình thành của khối cộng đồng cư dân Cù Lao Chàm và là một điểm tham quan du lịch hấp dẫn.

Con đường mòn mang nét hoang sơ cỏ dại dẫn vào chùa Hải Tạng.

Nhiều người dân về với ngôi chùa này để chiêm bái, cầu an.

Đầm sen nở rộ trước chùa tạo nên không gian yên bình, thanh khiết.

Theo nhiều bô lão trên đảo Cù Lao Chàm, chùa Hải Tạng được xây dựng vào năm 1758.

Chùa Hải Tạng nằm lưng tựa vào vách núi đá sừng sững, mặt nhìn hướng về phía đất liền.

Chùa Hải Tạng thờ Phật kết hợp với thờ Thánh Thần. Vì vậy đây là nơi đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của ngư dân trong vùng cùng nhiều thương thuyền các nước ghé vào hành lễ, cầu nguyện.

Mái ngói rêu phong, nhuốm màu thời gian.

Toàn bộ nếp nhà chính có hệ vì kèo kết cấu kiểu “chồng rường giả thủ” được chia làm 3 lòng.

Ở mái hiên, dép hoành cách điệu thành hình lồng đèn, thân chạm hình hoa lá, đầu là những cánh sen lật đỡ thẳng lên đòn tay, dưới chạm nổi hình đầu rồng.

Dũ Tuấn (Dân Việt)