Trên đỉnh cao Phia Oắc

Cách thành phố Cao Bằng 65km; trải rộng trên thị trấn Tĩnh Túc và ba xã Thành Công, Quang Thành, Phan Thanh của huyện Nguyên Bình, Phia Oắc là rừng đặc dụng, kho di sản vô giá nằm ở phía Tây tỉnh Cao Bằng. Với đỉnh cao gần 2.000m so với mực nước biển, Phia Oắc là nóc nhà của cả miền Đông Bắc Việt Nam…

Trải qua thời gian và lịch sử, Phia Oắc là địa điểm hút hồn tao nhân mặc khách bởi phong cảnh trữ tình của những khu rừng đặc dụng, khu bảo tồn… Là chốn “rừng vàng, núi bạc” theo đúng nghĩa đen. Vùng Phia Oắc có diện tích tự nhiên hơn 24 nghìn héc-ta, nằm ở vị trí giao lưu của nhiều tuyến đường giao thông, nơi khởi nguồn của 5 con sông lớn trong khu vực, trong đó có Sông Bằng, Sông Hiến… Nước từ các sông của khu rừng đặc dụng Phia Oắc dồi dào là nguồn năng lượng vô tận cho các nhà máy thủy điện Tà Sa, Nà Ngàn, Bản Pác…

Con đường hơn chục ki-lô-mét từ Phia Đén lên đỉnh đèo Phia Oắc – nơi cao nhất của “Cánh cung Ngân Sơn” nổi tiếng vòng vèo uốn lượn cùng mây trời. Nhiều đoạn chênh vênh cao vút như bỏ lại mọi thứ dưới thẳm sâu hun hút. Thế nhưng, càng lên cao núi rừng càng trải ra mênh mông đưa con người như lên cõi thần tiên. Để rồi ai nấy đều có cảm giác như đang bay trên điệp trùng rừng núi, ngả nghiêng với gió núi, mây ngàn hay ngỡ ngàng bên những thân cây cổ thụ lam nham rêu mốc; vô số loài cây kí sinh lẩn khuất giữa rừng trúc xanh ngắt trong nắng chiều lấp lánh, phía xa xa những rừng phi lao đặc dụng xanh thẫm trải rộng từ dưới thung lũng lên đến tận đỉnh đèo.

Từ đỉnh đèo nhìn về khu rừng thông đặc dụng Phia Đén.

Theo đánh giá của các nhà khoa học, Phia Oắc – Phia Đén là khu rừng còn giữ được nhiều nét nguyên sinh, bởi các hệ sinh thái rừng nhiệt đới núi cao, rừng kín nhiệt đới núi thấp, rừng hỗn giao gỗ, tre, nứa, cấu trúc bốn tầng với độ che phủ lớn. Đặc biệt có một số hệ sinh thái đặc trưng cho vùng núi cao như hệ sinh thái rừng lùn, rừng rêu. Có hàng nghìn loài thực vật với nhiều loài cây có giá trị kinh tế và giá trị bảo tồn cao như cây re hương, lát hoa, sến mật, nghiến, dẻ tùng, cùng với nhiều cây thuốc quý, cây cho quả, như trám trắng, trám đen, bứa, dọc, dâu da, vải, nhãn rừng, sung, vả… với quần thể phong lan đa dạng. Các thảm xanh bốn mùa tươi tốt của Phia Oắc tạo điều kiện sinh tồn cho khu hệ động vật hoang dã phát triển. Có nhiều loài động vật quý hiến như hươu xạ, sơn dương, cu li lớn, cu li nhỏ, vượn đen, khỉ cộc, gấu ngựa, cầy sao, cầy hương, mèo rừng, sóc bay đuôi trắng, sóc bay sao…

Phia Oắc xưa kia hoang sơ với những câu chuyện kinh hãi về một vùng rừng thiêng nước độc hầu như không có người ở. Đầu thế kỉ XX, người Pháp đã đến khai phá và tôn vinh giá trị của Phia Oắc. Con đường từ trị trấn Tĩnh Túc lên đỉnh Phia Oắc có đèo Cô-li-a khá hiểm trở. Sở dĩ có tên gọi như vậy bởi nơi đây, một nữ kĩ sư người Pháp tham gia thiết kế con đèo đã bỏ mạng bởi nanh vuốt của “chúa sơn lâm”. Kể từ đó, con đèo mang tên người nữ kĩ sư ấy, để tưởng niệm và ghi nhớ vùng đất đầy hoang dã và huyền bí.

Sau khi hoàn thành con đường xuyên qua vùng đất này, người Pháp xây các khu nhà nghỉ dưỡng cuối tuần, các biệt thự xây bằng đá tảng, hệ thống hầm lò khai quặng thiếc xuyên núi dài nhiều cây số. Khu biệt thự bỏ hoang lâu năm nhưng giờ đây vẫn còn dấu tích, một số ngôi biệt thự đã bị sập phần mái, một số bị phá hoàn toàn chỉ còn trơ lại móng. Duy nhất một ngôi biệt thự cổ còn nguyên vẹn được Ban Quản lí rừng đặc dụng Phia Oắc tận dụng làm chốt kiểm soát trong rừng, nhằm ngăn chặn người dân tự ý vào khai thác quặng và gỗ. Năm 2007, Đài Tiếng nói Việt Nam và UBND tỉnh Cao Bằng đã xây dựng tháp ăng-ten cao 75m và cho đến nay chưa có điểm phát sóng phát thanh-truyền hình của quốc gia nào trong khu vực vượt độ cao lí tưởng này. Tháng 12/2013, tỉnh Cao Bằng ban hành nghị quyết về quy hoạch xây dựng vùng Phia Oắc – Phia Đén giai đoạn 2013 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050, đang mở ra tiềm năng to lớn về kinh tế, du lịch cho vùng đất này.

Kim Long