Tuy sử sách viết về thầy Trần Ích Phát, quê ở làng Triều Dương,
huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương không nhiều, nhưng sự nghiệp dạy học đã
làm cho tên tuổi của ông lưu danh muôn đời cùng sách sử.
Sách Đại Nam nhất thống chí cho biết
Trần Ích Phát sinh ra trong một gia đình nông dân bình thường chưa từng
có ai đỗ đại khoa. Ông sinh và mất năm nào cũng chưa xác định rõ được.
Nhưng dựa trên nhiều tài liệu đối sánh có thể biết rằng ông sống vào
thời vua Lê Thánh Tông (thế kỷ XV).
Trần Ích Phát rất thông minh, từng nổi
danh thần đồng, kinh sách chỉ cần đọc qua một lần là thuộc. Ông dốc chí
theo đuổi con đường khoa bảng. Nhưng số phận ông thật không may mắn. Ông
lận đận trong thi cử, chỉ đỗ đầu kỳ thi Hương. Sau đó, ông trở về quê
mở trường dạy học. Hay tin ông dạy học, nhiều trò từ khắp nơi đến xin
học.
Tượng vua Lê Thánh Tông (ảnh mang tính minh họa cho bài viết, Nguồn: Internet).
Vào khoa thi Đình năm Nhâm Thìn, niên
hiệu Hồng Đức (năm 1472), với đề văn sách hỏi về việc Đế vương trị thiên
hạ do vua Lê Thánh Tông đích thân ra đề, trong bài làm Vũ Kiệt (một
trong những học trò xuất sắc của thầy Trần Ích Phát) đã viện dẫn những
sách vở kinh điển nổi tiếng và sử dụng kinh nghiệm tư duy sáng tạo để
làm một bài nghị luận sắc sảo. Chẳng hạn khi vua hỏi: Tại sao quan lại
được chọn cử nghiêm ngặt, lại có thêm các chức quan ngự sử, giám sát
theo dõi, kiểm tra mà vẫn có nhiều người tham ô, hối lộ, làm những việc
đồi bại?
Vũ Kiệt đã lập luận: Việc giáo dục phẩm
chất cho quan lại phải tiến hành ngay từ lúc họ ngồi trên ghế nhà
trường. Nếu khi học, họ đã có tư tưởng dối trá, mẹo mực, thì khi ra đảm
nhiệm việc quan làm sao có thể có được phẩm chất thanh liêm, trong sạch.
Vũ Kiệt còn đề xuất muốn giữ kỷ cương phép nước thì trước tiên phải
thực hiện thật nghiêm túc từ vua cho đến triều đình, bởi lẽ không thể
nước đầu nguồn đục mà lại đòi hỏi nước cuối nguồn phải trong!
Qua bài viết của mình, Vũ Kiệt đã gióng
lên hồi chuông thức tỉnh triều đình. Vua Lê Thánh Tông khi đó đang tiến
hành chỉnh đốn bộ máy nhà nước, cải cách hành chính đã nhận thấy Vũ Kiệt
chính là người mình đang cần để giúp việc trị nước, an dân nên vua đã
lấy Vũ Kiệt đỗ Trạng nguyên. Nhà vua đã bổ ông vào làm ở Hàn lâm viện
với chức Hàn lâm thị thư, sau thăng lên chức Tả thị lang kiêm Đông các
hiệu thư. Trạng nguyên Vũ Kiệt được đương thời ca ngợi là bậc thiên tài
kiệt xuất, đức độ vẹn toàn.
Bia đá khắc tên tiến sĩ trong Văn Miếu (ảnh mang tính minh họa cho bài viết, Nguồn: Internet).
Ở khoa thi năm Đinh Mùi (1487), Trần
Sùng Dĩnh, học trò của Trần Ích Phát đỗ Trạng nguyên. Những đề thi đó
cho thấy sự trăn trở của vua Lê Thánh Tông muốn các sĩ tử đem tài năng,
hiến kế giúp vua “trị quốc, bình thiên hạ”.
Nhiều người trong số học trò của Trần
Ích Phát được đảm nhận các chức vụ cao nhất trong triều đình, giúp vua
chấn hưng đất nước như Trạng nguyên Trần Sùng Dĩnh; Trạng nguyên Vũ
Kiệt, Trạng nguyên Nghiêm Viện; các Bảng nhãn Nguyễn Huân, Nguyễn Đức
Huấn…; các Thám hoa Lê Ninh, Trần Bích Hoàng…
Theo Thư tịch cổ về khoa cử Nho học ở
nước ta thời phong kiến, cả nước có 56 Trạng nguyên. Dưới thời vua Lê
Thánh Tông trị vì (1460 - 1497), cả nước ta có 9 Trạng nguyên; 10 Bảng
nhãn; 10 Thám hoa; 146 Hoàng giáp; 136 Tiến sĩ. Trong số đó, học trò của
thầy Trần Ích Phát có đến 3 người đỗ Trạng nguyên; 4 người đỗ Bảng
Nhãn; 6 người đỗ Thám Hoa; 10 người đỗ Hoàng Giáp; 51 người đỗ Tiến sĩ.
Vua Lê Thánh Tông khi còn đang là Hoàng
tử đã biết và mến mộ tiếng tăm của thầy đồ Trần Ích Phát. Vì vậy, sau
này khi lên làm vua, Lê Thánh Tông đã trọng dụng ông. Trần Ích Phát được
vua đặc cách ngang hàng với Tiến sĩ, phong cho ông chức Giám sát Ngự
sử. Sau, ông lại được thăng lên chức Hiến sát sứ rồi Đông các Đại học
sĩ.
Trần Ích Phát khởi nghiệp làm thầy đồ
dạy học rất thành công, rồi sau đó được vua trọng dụng làm quan. Sự
nghiệp dạy học của thầy đáng để hậu thế soi gương, khâm phục!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét